معاون سیاستگذاری و برنامه ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با بیان اینکه این وزارتخانه نقشه راهی برای شکل‌گیری زیست‌بوم پایدار هوش مصنوعی با هدف تشکیل دو اپراتور ملی و سرمایه‌گذاری هدفمند تهیه کرده است، گفت: وزارت ارتباطات نقش تسهیل‌گری دارد و از ورود بی‌موقع برای قیمت‌گذاری و تنظیم‌گری بخشی پرهیز می‌کند.
به گزارش ایرنا احسان چیت ساز که معاون راهبردی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به شمار می رود، در گفتار خود درباره مشکلت، راهبردها و راه های برون رفت از مشکلات حوزه دیجیتال صراحت لهجه دارد و با جرات از کسب وکارهای دیجیتال حمایت می کند.
وی بر جبران عقب ماندگی کشورمان از کشورهای همسایه در حوزه اقتصاد دیجیتال تاکید کرد و این خبر را داد که برای سرمایه گذاری در این بخش بزودی کنسرسیومی تشکیل می شود تا بتوانیم حداقل دو اپراتور هوش مصنوعی را تاسیس کنیم.
متن کامل گفت و گوی ایرنا با معاون وزیر ارتباطات به شرح زیر است:
دانایی سرمایه ای است که تمام نمی شود
ایرنا: موضوع اقتصاد دیجیتال در دولت چهاردهم از تأکیدات رئیس‌جمهور و وزیر ارتباطات است. برنامه هفتم هم روی این موضوع تأکید فراوان دارد. در طول یک سال گذشته که در این حوزه چه فعالیت‌هایی انجام شد؟ برای آینده چه برنامه‌ای دارید؟
ابتدا باید گفت اقتصاد دیجیتال مجموعه ای از فعالیت‌های اقتصادی است که روی بستر فناوری دیجیتال توسعه پیدا می‌کند؛ این حوزه شامل داده، رایانش ابری، بحث‌های پلتفرمها و ارزشی که ایجاد می‌کنند است؛ این حوزه یک هسته اقتصاد دیجیتال دارد، مثل ارتباطی که کابران با اپراتورهای تلفن همراه دارند و یک لایه دوم که اقتصاد پلتفرمی و مجموعه سکوهایی که در حال حاضر در حال خدمت به مردم هستند را شامل می شود.
لایه بالاتر آن، لایه نفوذ حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به صنایع و اقتصاد متداول است؛ مثلاً اینکه حوزه خرده فروشی ها (ریتل) هوشمند شود یا صنعت فولاد از طریق هوشمندسازی به بهره وری بیشتری دست یابد. واقعیت این است که این لایه، لایه بسیار کلیدی است که ما در آن وضعیت خیلی خوبی نداریم. چون تحول دیجیتال ادامه همان انقلاب صنعتی است و این بار یه تفاوتی با انقلاب‌های صنعتی گذشته دارد و آن این است که ابزار تولیدش دانش و داده است، توان گفت که دیگه اون فولاد و نفت و زغال‌سنگ، امروز به‌عنوان منابع اصلی برای شکل‌گیری این اقتصاد نیستند. اینجا، این دانش و داده است که داره این حوزه اقتصاد دیجیتال رو شکل می‌دهد.
در حقیقت، دانایی در این دوران تبدیل به سرمایه می‌شود؛ سرمایه‌ای که نه قابل احتکار است و نه مثل دارایی‌های قبلی، تمام می‌شود. یعنی شما هر چقدر منبع بیشتری از این جنس به دست بیاورید و این منبع را صرف کنید، این منبع کاهش پیدا نمی‌کند، بلکه افزایش خواهد یافت. این ویژگی خاص این جنس از اقتصاد است.
ترس از فناوری به کشور صدمه زده است
اقتصاد دیجیتال زمانی شکل پیدا می‌کند که تخریب خلاق بتواند جای ترس از تغییر را بگیرد. ما یک ترس تاریخی از فناوری داریم و هر فناوری نوینی که وارد شده، با یک تأخیر برای استقبال از آن و ظرفیت‌هایش مواجه بودیم. همین موضوع باعث شده که در نقاط عطف کلیدی، یک شکاف فناوری بین لایه های متخلف وجود داشته باشه و این شکاف منجر به صدمات ملی فراوانی شده است.
از این منظر، پرشدن این شکاف خیلی مهم است. در حقیقت، دولت‌های موفق از پروژه‌های نوآوری نمی‌ترسند، چون آن را به هرحال هزینه نوآوری می‌دانند و برای آنها نوآوری وزن شایان توجهی دارد.
از سال ۱۴۰۰ شاهد پسرفت در اقتصاد دیجتال بوده ایم
برای اینکه بدانیم چه اتفاقی در حوزه اقتصاد دیجیتال در طی یک سال گذشته در کشور ما رخ داده است، به مرکز آمار ایران که به‌صورت پیوسته اندازه اقتصاد دیجیتال را اندازه‌گیری می‌کند، رجوع کنیم. از سال ۱۴۰۰ که اندازه‌گیری اولیه انجام شد، عدد اقتصاد دیجیتال ۴.۷۲ درصد بود. تقریباً در سال ۱۴۰۱ به ۴.۲۸ درصد می رسد، یعنی اندازه اقتصاد دیجیتال نسبت به تولید ناخالص ملی کاهش پیدا می کند. در سال ۱۴۰۲ این عدد به ۴.۲ درصد می رسد. این نشان می‌دهد که برخلاف تمام اتفاقاتی که در سراسر دنیا افتاده و هر روز سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص ملی افزایش پیدا می‌کند، ما در ایران شاهد کاهش هستیم. در حالیست که این بخشی است که بهره‌وری ایجاد می‌کند و بالاترین بازدهی را دارد و کشورها، ملت‌ها و دولت‌ها بالاترین سرمایه‌گذاری را در این بخش انجام می‌دهند.
این نشان دهنده پسرفت ما در این حوزه بین سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ است. به نظر می‌رسد که در سال‌های بعدی هم، اگرچه مرکز آمار هنوز اعلام نکرده، وضعیت بهتر از این نداشتیم و این سیر نزولی همچنان ادامه داشته است. چون ما به ظرفیت‌هایی که حوزه اقتصاد دیجیتال برای رشد تولید ناخالص ملی دارد، خیلی توجه نکردیم.
می‌شود گفت که ملت‌های ثروتمند در آینده، آنهایی نیستند که نفت و طلا و این‌ها را دارند؛ ملت‌هایی هستند که داده را می‌توانند تبدیل کنند به معنا، و معنا را تبدیل کنند به ارزش و این است که بازی اقتصادها را شکل می‌دهد. امیدواریم در کل حاکمیت جریانی برای حمایت از اقتصاد دیجیتال به راه بیفتد.
روزگاری در اقتصاد دیجیتال در منطقه پیشتاز بودیم اما امروز در مدار نزول قرار داریم
وزارت ارتباطات نیز به عنوان متولی برنامه ای رشد اقتصاد دیجیتال چند ماموریت در این زمینه دارد، اول اینکه این نظرات منفی درباره اقتصاد دیجیتال را از این بخش خارج کنیم و بتوانیم نقطه عطفی ایجاد کنیم تا به مدار رشد بازگردیم. ما تا چند سال قبل کشور پیشتاز در منطقه بودیم اما امروز در مدار نزول قرار داریم. این موضوع به نقطه عطفی نیاز دارد و نیازمند این است که جهت، تغییر پیدا کند.
به جای اینکه این دارایی یعنی سرمایه های اصلی ما که همین نیروی انسانی در حوزه اقتصادی دیجیتال هستند، از کشور فاصله بگیرند، باید هرچه بیشتر به کشور برگردند و یا از ظرفیت‌هایشان را در اختیار کشور و کسب‌وکارهای داخلی قرار دهند.
به همین دلیل، نیازمند این هستیم که سرمایه، به جای اینکه از این حوزه فرار کند، باید مجدداً بازگردد و زمینه رشد کسب وکارها، هوشمندسازی صنایع و ایجاد بازدهی بیشتر در اقتصاد کشور رافراهم کند و تشکیل سرمایه هرچه بیشتر را در این حوزه رشد پیدا کند.
سیاست گذار باید معمار اعتماد باشد نه عامل یا ناظر
در حقیقت این حوزه خیلی حساسی است یعنی سیاستگذار حوزه اقتصاد دیجیتال باید معمار اعتماد باشد، نه حتی عامل یا ناظر بر آن و بیشتر باید مجری ساختار اعتماد باشد. چون به هر حال، به واسطه این آهنرباهایی که به صورت پیوسته همین اطراف ما شکل گرفته‌اند برای جذب استعدادهای کشورمان و همه این کشورهای اطراف دارند، ظرف حوزه اقتصاد دیجیتال‌شان را توسعه می‌دهند با هدف اینکه از سرمایه انسانی ما استفاده بکنند.
یعنی دارایی‌های ارزشمند انسانی ما را هدف قرار داده اند. چون گفتیم، دارایی اساسی این حوزه همین دانایی است و دانایی داده است که اقتصاد این بخش را شکل می‌دهد و ما امیدواریم، با مجموعه اقداماتی که در چهارچوب صنعت توسعه اقتصادی دیجیتال در مجموعه وزارت ارتباطات تنظیم شده، بتوانیم دو برابر کردن اندازه اقتصاد دیجیتال کشور را محقق کنیم و به هر حال، این دستاورد می‌تواند در زندگی تک‌تک مردم را نشان بدهد.
چون اقتصاد دیجیتال، موضوعی است که یکایک اعضای جامعه با آن در ارتباط‌اند و کیفیت زندگی امروز انسان‌ها در سراسر جهان تحت تأثیر ظرفیت‌های اقتصاد دیجیتال شکل پیدا می‌کند.
زیست بوم اقتصاد دیجیتال یادگیرنده است
ایرنا: آقای دکتر فرمودید که برنامه‌ای برای جذب نخبگان و عدم فرار سرمایه از کشور وجود دارد؛ وزارتخانه چه برنامه میدانی در این زمینه دارد تا سهم آن را از این بازار افزایش دهد؟ آقای وزیر هم چند وقت پیش‌تر گفتند که حتی می‌تواند مهاجرت نخبگان برای ما ظرفیت ایجاد کند. حالا از این ظرفیت، چگونه می‌توانیم استفاده کنیم؟
رقابت در عرصه اقتصاد دیجیتال دیگر رقابت بین کشورها نیست؛ بین زیست‌بوم های یادگیرنده است. هرچقدر شما زیست‌بوم یادگیرنده‌تر و با تسهیل دسترسی به نیازمندی‌های این حوزه داشته باشید، اقتصاد دیجیتال سریع‌تر رشد پیدا می‌کند.
این زیست‌بوم‌های یادگیرنده در بخش‌هایی شکل پیدا می‌کنند که تجمیع سرمایه‌های انسانی و زیرساختی، همان عنصر اساسی که به آن اشاره کردم یعنی اعتماد و سرمایه باشد. این‌ها زمانی که کنار هم قرار می‌گیرند، می‌توانند اجزای مختلف این زیست‌بوم را شکل بدهند.
در حوزه نیروی انسانی متخصص کمبود اساسی داریم
در مورد نیروی انسانی متخصص در حوزه اقتصاد دیجیتال ما در برنامه هفتم، یک کمبود اساسی داریم و نیازمند حداقل ۵۰۰ هزار نفر نیروی انسانی شایسته و متبحر در حوزه صلاحیت‌های دیجیتال هستیم. این برنامه در وزارت ارتباطات، با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، دنبال می‌شود که توسط بخش خصوصی و ظرفیت‌هایی که داریم انجام شود. در این برنامه آموزش‌های مختلفی همچون نظام «منتورینگ» و «کوکینگ» تحت عنوان «ایران دیجیتال» پیش بینی شده و نیروی انسانی فرصت پیدا می‌کند که تجارب واقعی از دانشی که به دست آورده، در کسب وکار بزرگ کشور داشته باشد و با یک نظام، هدایت‌گری، کمک شود که صلاحیت‌اش متناسب با نیازهای بازار توسعه پیدا کند.
امروز کسانی را داریم که بدون اینکه مثلاً وارد نظام آموزشی دانشگاهی شوند، این صلاحیت‌ها را دارند به دست می‌آورند و اتفاقاً بازار کار خیلی جذابی هم برایشان وجود دارد و به هر حال، درآمدهایی دارند که شاید از مسیر کلاسیک نظام دانشگاهی، امکان تحقق آن به این ترتیب وجود نداشته باشد.
امکان توسعه کسب و کارها در منطقه با وجود تحریم ها وجود دارد
از یک طرف دیگر، غیر از این آموزش، بحث این است که به هر حال، این شرکت‌های بزرگ‌مان را باید کمک کنیم که بتوانند به توسعه سرویس‌هایشان در منطقه بپردازند و به هر حال، به رغم محدودیت و چالش‌هایی که در لباس تحریم‌ها وجود دارد، اما اینکه کسب وکارها آزادی عمل بیشتری نسبت به ما در بخش دولتی دارند و این‌ها می‌توانند در حقیقت اثربخشی خودشان را از طریق صلاحیت‌های محوری که دارند، در کشورهای مختلف توسعه بدهند از این ظرفیت، کشور بتواند استفاده کند.
کنسرسیومی برای سرمایه گذاری در هوش مصنوعی تشکیل می شود
همه این‌ها برای رشد اقتصادی دیجیتال، نیازمند ظرفیت‌های پردازشی و هوش مصنوعی هستند. ما در مجموعه وزارت ارتباطات به سمت اینکه در چارچوب اپراتور هوش مصنوعی رفتیم و به تصویب کمیسیون تنظیم مقررات رساندیم و از طریق این اپراتور، به دنبال این هستیم که اپراتورهای هوش مصنوعی ایجاد کنیم؛ حداقل ۲۰۰ «فلاپس» (واحد اندازه‌گیری سرعت پردازش داده‌ها توسط رایانه) هرکدام‌شان ظرفیت ارائه خدمت پردازشی داشته باشند که بتوانند نیازمندی کسب‌وکارها را در این حوزه برآورده کنند.
یک بحث دیگر، بحث‌های حکمرانی داده است که در حال دنبال کردن ایجاد این ظرفیت هستیم، تا چارچوب حکمرانی داده و دسترسی به این داده‌ها فراهم شود. از یک طرف دیگر، چارچوب حقوقی و مسئولیت‌های پلتفرمها در حال تنظیم است. خودِ لایحه «حمایت از داده‌های شخصی» تهیه شده که چارچوبی سهل‌گیرانه و البته با نگاه توسعه‌گر نسبت به زیست‌بوم هوش مصنوعی دارد و البته می‌تواند این ظرفیت را در اختیار شرکت‌های مختلف فناوری قرار دهد تا بتوانند به توسعه سرویس‌های هوش مصنوعی، بپردازند.
تلاش برخی دستگاهها برای محدود کردن اقتصاد دیجیتال از طریق صدور مجوز
مسئله بعدی در حوزه اقتصاد دیجیتال اعتماد است. یکی از چالش‌هایی که ما در کشور داریم، این است که بخش‌های مختلف اقتصاد متداول، به واسطه اختیارات، مجوزها و قوانینی که در گذشته برای آنها اخذ شده، هرکدام‌شان به نوعی سعی می‌کنند که حوزه اقتصاد دیجیتال را به عنوان حوزه‌ای که محوریت‌اش تخریب خلاقه و برهم‌زننده تعادل موجود است، معرفی و محدود کنند.
همیشه یک‌سری حافظان این تعادل موجود، وجود دارد و این بخش‌ها سعی می‌کنند که وضعیت را به گذشته برگردانند. در صورتی که ما اگر بخواهیم رشد پیدا بکنیم، باید تعادل‌های جدیدی در اجتماع و در اقتصادمان شکل پیدا کند و ذات این کسب‌وکارهای حوزه اقتصاد دیجیتال، برهم زننده یک‌سری تعادل‌های معمولاً تثبیت شده است و نوآوری، اصلاً اینگونه توسعه و اقتصاد، این‌طوری رشد پیدا می‌کند؛ با همین به‌هم زدن تعادل و شکل‌گیری، تعادل‌های جدید ایجاد می کند.
ما طبیعتاً با چالش تنظیم‌گرایی بخشی مواجه‌ایم و این بخش ها سعی می‌کنند که مطابق گذشته، همان تعادل را حفظ کنند. مثلاً اگر یک پلتفرم حمل بار و مسافر سرویس می‌دهد، آن قسمت اقتصاد متداول - همان آژانس‌ها و اتاق‌های اعلام بار- شروع به نشان دادن عکس‌العمل می کنند. آنها در حقیقت مصوباتی را در گذشته دارند و سعی می‌کنند به هر نحوی، به واسطه قدرت‌هایی که در گذشته شکل گرفته، با این ظرفیت‌های نوآوری مقابله بکنند.
می خواهیم اقتصاد دیجیتال فرصت نفس کشیدن داشته باشد
تمام تلاش ما این است که بتوانیم تسهیل‌گری کنیم برای این بخش، که اقتصاد دیجیتال بتواند فرصت نفس کشیدن پیدا کند. بدون امکان نفس کشیدن، نوآوری در اقتصاد از بین می‌رود، بهره‌وری و تولید ناخالص رشد نمی‌کند. به خاطر اینکه ما باید یادمان نرود که در یک رقابت بسیار شدید با بقیه کشورهای جهان قرار داریم که دارند هر روز از این ظرفیت استفاده می‌کنند تا بهره‌وری ملی رشد پیدا کند.
وقتی بهره‌وری ملی رشد پیدا می‌کند، مزیت رقابتیِ شرکت‌ها، محصولات و خدمات آنها هر روز افزون می‌شود و من اگر بخواهم یک رقابت موفق داشته باشم، باید اجازه بدهم این کسب‌وکارها رشد پیدا بکنند و گرنه دوباره دچار یک شکاف می‌شویم و این شکاف تکنولوژی، به یک شکاف اقتصادی و یک شکاف امنیتی درنهایت منتهی می‌شود و صدمات ملی بسیار بزرگی برای ما دارد.
جا انداختن این موضوع در ذهن سیاست‌گذارهایی که با اقتصاد متداول تمام تنظیمات خودشان را انجام می‌دهند، کار بسیار سخت و پیچیده‌ای است. قوانین و مقررات متعددی داریم که یک‌جوری از حفظ این وضع موجود حمایت می‌کند و به هر حال، باید هم نظام اغنایی و هم نظام اصلاحی در این فرایند وجود داشته باشد؛ که جزو مجموعه برنامه اقدام ما در سند توسعه اقتصادی دیجیتال است، که بتوانیم تسهیل‌گری این را انجام بدهیم.
به‌تازگی هم یک مصوبه اخذ کردیم که نهادهایی که به نوعی در مقابل اقتصاد دیجیتال شروع اخذ تصمیماتی ، در کمیته تسهیل، مواردی که خلاف قانون است و هدف قانون برنامه هفتم را متوقف می‌کند، بتوانیم برخورد، اصلاح کنیم و کشور را در مدار رشد حفظش کنیم.
ایرنا: آقای دکتر، اشاره کردید به موضوع هوش مصنوعی. بعضی از اقداماتی که انجام شده را فرمودید: اپراتور هوش مصنوعی و کارهایی که در آینده خواهد شد. وزارت ارتباطات چه برنامه‌هایی برای جذب سرمایه‌گذار در این حوزه دارد؟ فرمودید کشورهای همسایه ما در حال سرمایه‌گذاری هستند و اگر که به همین شکل ادامه دهد، کشور ما به‌طور تصاعدی عقب خواهد ماند. چقدر سرمایه لازم داریم برای اینکه در حوزه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کنیم؟ منظور از سرمایه‌گذاری برای استفاده در اقتصاد دیجیتال است. چقدر سرمایه‌گذاری مالی احتیاج داریم که بتوانیم این را پیشرفت بدهیم؟ و چه کارهایی باید انجام بدهیم؟
مسئله سرمایه و زیست‌بوم مثل مرغ و تخم مرغ است. اول از همه، نسبت دولت را من روشن کنم. چیزی که در ذهن ما دارد می‌گذرد این است که ببینید، دولت‌های هوشمند از نظر من مالک نوآوری نیستند؛ درحقیقت، شریک زیست‌بوم نوآوری هستند و می توانند ریل‌گذاری مطلوب برای این موضوع انجام دهند.
ولی زمانی که می‌آیند در نقش مداخله‌گر عمل می‌کنند، قواعد بازی را در چارچوب رقابتی برهم می‌زنند، یا رقابت را به درستی تنظیم نمی‌کنند، و قوانین ضد انحصار را توسعه نمی‌دهند، رفتار ضد توسعه از خودشان بروز می‌دهند.
ما در حوزه هوش مصنوعی باید یک نقش حداقلی داشته باشیم، برخلاف تصوری که وجود دارد. بعد بتوانیم تسهیل‌گری کنیم که بخش خصوصی بتواند، در بخش اول سرمایه بزرگ را کنار هم قرار بدهد. این سرمایه بزرگ را ظرفیت مورد نیاز کشور را بسازد و من به عنوان دولت باید جایی که شکست بازار وجود دارد، جایی که اقتصاد و موضوع کار نمی‌کند، بازار هنوز شکل پیدا نکرده، کمک کنم که آن بازار شکل پیدا کند. جایی که ریسک‌های سرمایه‌گذاری دارد، پوشش ریسک بدهم. جایی که تقاضای کافی برای ورود وجود ندارد، تضمین خرید در مقابل تضمین کیفیت انجام بدهم.
این‌ها ابزارهایی هستند که من با آنها می‌توانم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را توجیه‌پذیر کنم. در بحث اپراتور هوش مصنوعی هم، ما دنبال شکل‌گیری شرکت‌های بزرگ توسط بخش خصوصی هستیم. جایی که با ریسک مواجه است یا شکست بازار وجود دارد، ورود پیدا می‌کنیم برای اینکه آن خدمت بتواند پایدار باشد، برای کشور ظرفیت ایجاد کند، بازار شکل بگیرد و رشد کند.
بنابراین ما بدنبال این هستیم که حداقل دو اپراتور هوش مصنوعی شکل بگیرد. این دو اپراتور بتوانند ظرفیت‌های مورد نیاز پردازشی کشور را فراهم کنند و ما با ابزارهایی که توسعه داده‌ایم، بتوانیم از شکل‌گیری این زیست‌بوم حفاظت کنیم. این دو اپراتور باید بتوانند ظرفیت‌های مورد نیاز پردازش کشور را فراهم بکنند و ما با ابزارهایی که توسعه دادیم، بتوانیم از شکل‌گیری این زیست‌بوم حفاظت کنیم.
البته لایه‌های مختلفی این زیست‌بوم دارد. اجزای پایین‌ترین لایه‌اش، از خود عناصر و بحث‌های سیلیکون شروع می‌شود و بحث خودِ ساخت نیمه‌هادی‌هاست. یک لایه بالاتر، در زمینه دیتا سنترها، مراکز داده‌ای که زیست‌بوم باید داشته باشد، است و لایه بالاتر آن، بحث‌های ذخیره سازی، GPUو فارماسک کلاود است.
یک لایه بالاتر سراغ الگوریتم‌ها ویادگیری‌های کناشی از آن که ظرفیت‌های داده‌ای ایجاد می‌شود، می رویم و درلایه بالاتر بحث نرم‌افزارهای کاربردی و اپلیکیشن مطرح است که مردم تازه در این لایه نسبت به هوش مصنوعی و خدماتی که زیست‌بوم توسعه پیدا می‌کند، حس پیدا کرده و با این لایه‌اش در ارتباط‌اند. حالا یک لایه استعداد و نیروی انسانی هم هست که قبلاً در موردش اشاره کردیم. این لایه‌ها باید شکل و فرم پیدا کنند تا شاهد انسجام یک زیست‌بوم کامل و پایدار در حوزه هوش مصنوعی باشیم.
ما در زمینه ظرفیت‌های سرمایه ای تلاش می‌کنیم تا کنسرسیومی را ایجاد کنیم که بتواند ظرفیت‌ها را سرمایه‌گذاری مناسبی آورده و توسعه این نیازمندی‌ها را در لایه پردازشی قرار دهد. روی هر بخشی برنامه وجود دارد که چطوری محقق بشود.
در ستاد توسعه هوش مصنوعی، یک تقسیم کار ملی وجود دارد. ما متولی زیرساخت این حوزه، بحث‌های حکمرانی داده هستیم و بقیه مباحثی که در ارتباط با توسعه الگوریتم‌ها و لایه بالایی زیست‌بوم این حوزه است توسط معاونت فناوری ریاست‌جمهوری دنبال می‌شود و ما امیدواریم که در یک همکاری نزدیک، بتوانیم این عقب‌ماندگی خیلی شدیدی که کشور دچارش شده را مقداری جبران کنیم.
ایرنا: موضوع افزایش کیفیت اینترنت و اینکه حالا طی چند روز گذشته با حضور آقای رئیس‌جمهوری، پروژه فیبرنوری هم بطور رسمی آغاز شد که این موضوع می تواند روی سرعت اینترنت و دسترسی مردم تاثیرگذار باشد و چون دسترسی مردم به فضای دیجیتال، فضای سایبر، بهتر می‌شود، روی موضوع اقتصاد دیجیتال قطعاً تأثیرات بسیاری خواهد گذاشت. نظر شما در این مورد چیست؟
یکی از زیرساخت‌های کلیدی حوزه اقتصادی دیجیتال، پهن‌باند و (کانکتیویتی) این لایه ارتباطی نیازمند این است که با کیفیت توسعه پیدا بکند. چالشی که کشور دارد، این است که بار اصلی ترافیک اینترنت کشور روی دوش ارتباطات سیار است و این خلاف الگویی است که در سراسر دنیا وجود دارد؛ به هر حال، فیبر نوری اول سرعت بسیار بالایی دارد از سرعت نور برای انتقال اطلاعات و ارتباطات استفاده می کنید؛ مسئله بسیار مهمی است که اینترنت ثابت کشور باید توسعه پیدا کند. در تکلیف برنامه هفتم ، ما ۱۰ میلیون اتصال را تعهد کردیم، با اینکه اتصال جزو وظایف ما نبود و فیبر نوری با یک سیاست پوششی تا به حال دنبال شده بود.
وزیر ارتباطات یک سیاست کلیدی دارند و آن اینکه ما باید خدمات را به گونه‌ای به مردم ارائه کنیم که بتوانند در زندگی روزمره‌شان آن را لمس کنند. پوشش مشکلی از کسی حل نمی‌کند؛ اینکه در ۳۰۰ متری محل زندگی من یک کابل نوری کشیده شده باشد، مشکلی از من حل نمی‌کند بلکه من اینترنت با کیفیت می‌خواهم.
برای همین، یکی از پروژه‌های کلیدی که در این دوران دارد دنبال می‌شود و یکی از تحولات بزرگ تاریخی حوزه فناوری کشور است، بحث «سوآپ» یا جایگزینی تار نوری با کابل مسی است. کابل‌های مسی هم مصرف انرژی بالاتری دارند، هم بسیار فرسوده اند. در طول ۱۰۰ سال گذشته، ارتباطات به صورت مسی توسعه پیدا کرده‌اند و این یک استهلاک بزرگ است که روی زیرساخت‌ها تأثیر گذاشته است.
از طرف دیگر، سرعت فیبر نوری غیرقابل مقایسه است و یکی از پروژه‌های ملی که دنبال می‌شود، همین جایگزینی تاریخی است. این یکی از بزرگترین پروژه‌های ملی است که در حال حاضر در دست اقدام قرار دارد. ما خیلی امیدواریم که بتوانیم ۱۰ میلیون اتصال ایجاد بکنیم. اگرچه چنین تکلیفی را برنامه هفتم نداریم، ولی برنامه وزارت ناظر بر این است که بتوانیم این اتصال را برقرار کنیم و کیفیت اینترنت مردم را از این طریق ارتقا بدهیم.
از سوی دیگر سرمایه‌گذاری در حوزه نسل پنجم اینترنت به صورت جدی دنبال می‌شود. ما از خطوط اعتباری مختلف استفاده می‌کنیم تا یک سرمایه‌گذاری قابل توجهی در حوزه ۵G اتفاق بیفتد. این پروژه با وجود محدودیت هایی که در رابطه با تامین مالی بین المللی وجود دارد، به سرعت دنبال می شود و امیدواریم ظرف دو سال آینده، اینترنت نسل پنجم گسترش قابل توجهی پیدا کند و مردم بتوانند آن را در زندگی خود تجربه کنند.
مجموعه این موارد، با سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت شبکه، در بخش مخابراتی، بحث فیبر نوری در سراسر کشور، جایگزینی کابل مسی با فیبر نوری و تنظیم‌گری هوشمند، امیدواریم که شاهد شکل‌گیری اینترنت با کیفیت‌تر در پایان دوره دولت چهاردهم باشیم.
از قول‌های ریاست جمهوری و برنامه‌هایی وزیر ارتباطات دنبال کردند، این است که بتوانیم با فیلترینگ گسترده و بی‌دلیل مقابله کنیم چون می‌دانیم امروز، همین فیلترینگ گسترده هم امنیت شبکه ما را دچار چالش کرده، هم دستگاه‌های تلفن همراه کاربران را به یک زامبی تبدیل کرده که به زیرساخت‌های کشور به صورت پیوسته حمله می‌کنند.
از آن طرف دیگر، کیفیت اینترنت و کیفیت تجربه مردم را دچار مشکل کرده و چالش‌های امنیتی زیادی هم از این طریق به کشور وارد شده است. سیاست فیلترینگ گسترده، سیاستی نیست که بتواند به صورت بلندمدت دنبال شود. کشورها می‌توانند برای مقاطع کوتاه، در زمان مشخصی از آن استفاده کنند.
به سرعت تقویت زیرساختی پیام رسان های بومی در دستور کار است تا میزان کاربری آن برای مردم افزایش یابد؛ برای مثال سرویس هایی که مردم در زندگی روزمره به آن نیاز دارند، در این پیام رسان ها ایجاد شود؛ این کار کمک می کند تا مردم هرچه بیشتر از این پیام رسان های بومی استفاده کنند. به هر حال، این پلتفرم‌های بومی هم یکی از دارایی‌های کشور هستند، که مردم می‌توانند در خدمات مختلف عمومی از آنها استفاده کنند.
وظیفه وزارت ارتباطات تنها تنظیم گری میان اپراتورهاست نه قیمت گذاری
ایرنا: اپراتورها در موضوع کیفیت اینترنت معتقدند تا تعرفه‌ها به دلیل افزایش قیمت دلار افزایش نیابد، نمی توان کیفیت را ارتقا داد. وزارت ارتباطات این موضوع موافق است؟
وظیفه وزارت ارتباطات نیست که در یک حوزه رقابتی ورود پیدا کند. ما سه اپراتور ارتباطی داریم. در سراسر دنیا، وقتی سه تا رقیب وجود دارند، دولت فقط باید چارچوب ضد انحصار را نظارت کند و مراقبت کند از این موضوع به همین دلیل نباید مداخله کند.
این جنس مداخله ناصواب ما در حوزه قیمت‌گذاری باعث شده که یک شرکتی که ۲۰ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۱ قیمت داشته، امروز به ۵۰۰ میلیون دلار یعنی یک چهلم کاهش ارزش پیدا کند. چرا؟ به‌خاطر اینکه ما ورود پیدا کردیم به حوزه‌ای که نباید ورود می‌کردیم.
اگر بخواهید همان اپراتور را توسعه بدهید، باید ۱۳ میلیارد دلار امروز سرمایه‌گذاری کنید. این یعنی اینکه ما یک بخش اقتصادی را نابودش کردیم. همین الان، توسعه G ۵ برای هر کدام از اپراتورها، حداقل ۲ میلیارد دلار هزینه دارد. چطور می‌تواند ارزش بازاری یک شرکت ۵۰۰ میلیون دلار باشد، در حالی که ۲ میلیارد دلار فقط برای توسعه سرویس لازم است که در یک بازه زمانی کوتاه هزینه بشود؟
این‌ها نشان می‌دهد که مداخلات ما، مداخلات هوشمندی نبوده‌اند. نقش وزارت ارتباطات این نیست که در حوزه قیمت‌گذاری و حوزه‌ای که به صورت رقابتی اداره می‌شود، ورود کند بلکه فقط جایی که انحصار شکل پیدا می‌کند و جایی که تراستی شکل می‌گیرد، ما باید ورود پیدا کنیم.
مشکل تامین مالی بین المللی برای حل مشکلات خرید تجهزات اپراتورها بزودی حل می شود
ایرنا: اپراتورها می‌گویند ما نمی‌توانیم تجهیزات مورد نیازمان را خریداری بکنیم، یا اگر خریداری می‌کنیم، این‌ها دست دوم و مستهلک هستند و بعضی از این‌ها ممکن است که آلوده باشند. وقتی که وارد کشور می‌شوند به زیرساخت‌های ما آسیب می‌زنند، عامل دست دشمن می‌شوند و به زیرساخت‌های ما حمله می‌کنند. این موضوع را چه شکلی می‌خواهید حل بکنید؟
یکی از سیاست‌های کلیدی که در وزارت ارتباطات دولت چهاردهم دنبال شده، این است که از تجربه آسیب‌پذیری‌های ناشی از عدم خرید خدمات از منابع اصلی صدمات زیادی دیدیم. در دوره‌هایی که روی تجهیزات شبکه نصب بوده‌اند و رفتیم به سمت اینکه امکان، اول از همه، تأمین دست اول را برای شرکت‌ها فراهم بیاوریم و این یکی از اولین اقداماتی بود که به واسطه دیپلماسی فناوری و سیاستی که آقای هاشمی دنبال می‌کردند، در مجموعه وزارت ارتباطات محقق شد. الان ما به‌صورت مستقیم «وندورها» را در مجموعه زنجیره تأمین داریم و امروز این مسئله حل شده است.
مسئله اصلی این است که به هر حال، قسمت اعظم هزینه‌های این حوزه در اپراتورها (حدوداً ۷۰ درصد) وابسته به نرخ ارز است. ما ضمن اینکه داریم زیست‌بوم، بومی توسعه تجهیزات ارتباطی را تحریک می‌کنیم تا بتوانیم هرچه بیشتر نیازمندی‌های داخل را تأمین کنیم، از سوی همان ابزارهایی که گفتم، استفاده می‌کنیم؛ مثل تضمین خرید در مقابل تضمین کیفیت، مثل پوشش ریسک سرمایه‌گذاری‌ها، از یک طرف دیگر، رفتیم خطوط اعتباری را هماهنگ کردیم.
اولین باری است که از خطوط اعتباری برای حل مشکل اپراتورها استفاده کردیم، مصوبات آن را در شورای ملی تأمین مالی اخذ کردیم. فرایند کار در دست انجام است و به‌زودی این مسئله تأمین مالی بین‌المللی بخش، حل می‌شود. به دنبال این هستیم که این ظرفیت را هرچه بیشتر توسعه بدهیم، علی‌رغم محدودیت های جدی تحریم که وجود دارد. ولی ما اینجا هستیم که بتوانیم مشکلات را حل بکنیم و یک قدم به جلو بگذاریم.
برنامه اقدام رفع فیلتر به شورای عالی فضای مجازی تقدیم شده است
ایرنا: همواره این سوال از وزیر ارتباطات پرسیده می شود که چه زمانی شاهد رفع فیلتر از اینترنت خواهیم بود. شما به عنوان معاون راهبردی وزارت ارتباطات درباره رفع فیلتر اینترنت چه نظری دارید؟ کی فیلترینگ برداشته می شود؟
در دولت چهاردهم بعد از چندین سال به سمت فیلترینگ حرکت نشد بلکه به سمت بازگشایی رفتیم. واقعیت این است که سیاستگذاری این حوزه با مجموعه وزارت ارتباطات نیست. وزارت ارتباطات مجری سیاست‌هایی است که در شورای عالی فضای مجازی اتخاذ می‌شود و طبیعتاً باید سیاست‌هایی که آنجا تعیین می‌شود را اجرا کنیم.تمام تلاش در این مدت این بوده که قول‌هایی که به مردم داده شده، محقق شود. برنامه اقدام، از سوی وزیر به این شورا تقدیم شده و امیدواریم که با یک نگاه مساعد توسط شورا، این برنامه اقدام مورد توجه قرار بگیرد و مردم بتوانند، ضمن اینکه از ظرفیت پلتفرم‌های ارزشمند و داخلی کشور استفاده می‌کنند، جایی که نیازمندی بین‌المللی دارند و امنیت دادههایشان صدمه نمی‌بیند، بتوانند از ظرفیت‌های بین‌المللی هم استفاده بکنند.
به زودی جلسه‌ای با رییس جمهور درباره اقتصاد دیجیتال خواهیم داشت
ایرنا: در ایام جنگ دوازده روزه به دلایل امنیتی، اینترنت کشور قطع شد و کسب وکارهای دیجیتال نگران هستند، اینترنت دوباره بسته شود؛ در دوره ای بحث توسعه اینترنت داخلی مطرح بود؛ این کار به کجا رسید؟
اول از همه، بحث چگونگی تصمیم‌گیری در این حوزه، نیازمند آگاه‌سازی در مورد تبعات آن است. ما داریم تلاش می‌کنیم سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان کلیدی‌ترین حوزه از تبعاتی که هرکدام از این تصمیمات مثل قطع اینترنت ایجاد می‌کند را آگاه کنیم. از طریق آشنا کردن آنها با تک‌تک پیامدهای اقتصادی، پیامدهای اجتماعی، پیامدهای انسانی و به‌صورت مرتب هم جلسه برگزار می شود، به‌زودی یک جلسه با ریاست جمهوری درباره اکوسیستم اقتصادی دیجیتال خواهند داشت و آنجا در مورد هم چالش‌های‌شان می‌گویند، هم تبعات تصمیمی که در یک نهاد روی زندگی میلیون‌ها ایرانی گرفته می شود و خود این آگاهی کمک می‌کند که تصمیمات دقیق‌تر و هوشمندانه‌تر با توجه به تبعات آن تصمیم‌های بدون پشتوانه اخذ نشود.
ایرنا: چرا به نوعی سعی می‌کنند که یک مسئله چندبُعدی را، در صورتی که تسلط روی همه اجزایش ندارند، در موردش تنظیم‌گری بکنند؟ چرا ورود پیدا می‌کنند به حوزه‌ای که اصلاً دانش کافی ندارد و نیازمند همکاری بین‌بخشی است؟
سوال درستی است. اقتصاد دیجیتال ظرفیت های بزرگی برای بخش های مختلف ایجاد می کند که می تواند برای بخش های مختلف گره گشا باشد. این حوزه جنبه های مختلفی دارد که یکی از آن جنبه فنی و دیگری پولی ومالی، لجستیک و اقتصادی، بهداشت و درمان و فرهنگی و ورزشی دارد. تنظیم بخش نیازمند همکاری بین بخشی است که باید بخش های مختلف آن در کنار هم قرار گیرند و به مسئله بصورت همه جانبه نگاه کنند.
ر صورتی که مثلاً رمزارزها پول نیستند که بانک مرکزی اجازه ورود در مورد آن داشته باشد وگرنه، مثلاً شما در بازار بورس هم به یک سهم، مثلاً پتروشیمی، ارزشی تخصیص پیدا می‌کند. آیا این هم پول است؟ نه، این پول نیست و این کارکرد پول ندارد.
نداشتن این ادراک از این اقتصاد جدید و اقتصاد ارزش باعث می‌شود که موضوعات با هم خلط شود. اجزای فنی موضوع و اجزای دیگر کنار هم قرار نگیرند و ما شاهد یک حل مسئله جامع نباشیم.
تلاش‌مان این است که از این نگاه‌های بخشی به سمت نگاه‌های میان‌بخشی حکرت کنیم. آنجا می‌رویم به سمت اینکه SPVها یا شرکت‌های با هدف مشخص را شکل بدهیم، که تنظیم‌گری از طریق آن شرکت‌های تنظیم‌گر اتفاق بیافتد.
تنظیم‌گری دولت هوشمند را در مجموعه وزارت ارتباطات داریم با سرعت دنبال می‌کنیم و امیدواریم که در پایان این دولت، شاهد یک چهارچوب منطقی‌تر در رابطه با تنظیم‌گری حوزه اقتصاد دیجیتال باشیم.
