لغو بودجه فیلترشکن و اینترنت ماهواره‌ای ایرانی‌ها
سعید میرشاهی - وزارت خارجه آمریکا، تأییدیه‌ای برای تأمین مالی جدید برنامه‌هایی که به شهروندان ایرانی در دور زدن فیلترینگ و محدودیت‌های دولتی بر اینترنت و ارتباطات کمک می‌کنند، صادر نکرده است. اقدامی که می‌تواند سیاستی را که از حمایت دوحزبی برخوردار بود و با راهبرد «فشار حداکثری» دولت ترامپ علیه تهران همسو است، فلج کند.
روزنامه آمریکایی postguam در گزارشی به قطع بودجه حمایتی دولت ترامپ از فیلترشکن‌ها پرداخته و نوشت، این برنامه‌ها، نخستین بار تحت‌تأثیر توقف گسترده کمک‌های خارجی قرار گرفتند؛ توقفی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری، هنگام ورود به کاخ سفید در ژانویه 2025 اجرایی کرد.
حتی پس از رفع این توقف، فراخوان‌های مربوط به پروژه‌های مرتبط با ایران، که معمولاً در بهار، منتشر و در تابستان، واگذار می‌شدند، هنوز صادر نشده‌اند.
به گفته سه فرد آگاه از روند این موضوع، گزارش‌هایی از نابسامانی و سوءمدیریت در این نهاد نیز تا حدی مقصر بوده‌اند. این افراد به دلیل حساسیت موضوع نخواستند نام‌شان فاش شود. بر این اساس، اگر بودجه تا پایان سپتامبر تخصیص نیابد، به خزانه‌داری بازگردانده می‌شود.
- ابزارهای دور زدن سانسور
دست‌کم یکی از ارائه‌دهندگان فناوری رایگان فیلترشکن (VPN) برای ایرانیان اعلام کرده اگر تأمین مالی خصوصی دریافت نکند، تعطیل خواهد شد.
به‌طور کلی، گروه‌هایی که متأثر از این توقف هستند، ابزارهای دور زدن فیلترینگ را در اختیار میلیون‌ها ایرانی قرار می‌دهند.
در همین رابطه، مدیر ارشد یکی از سازمان‌های مجری وزارت خارجه گفت: «وقتی این ابزارها از دسترس خارج شوند، تأثیر کلی، بسیار گسترده خواهد بود.»
«پیشگامان آزادی اینترنت» (NetFreedom Pioneers/NFP)، یک سازمان غیرانتفاعی که پیشتر از وزارت خارجه آمریکا بودجه دریافت کرده بود، این ماه، ارائه سرویس «توشه» خود را متوقف کرد. این سرویس‌دهنده مدعی بود که محتوای آموزشی، خبری و سرگرمی غیرسانسورشده را از طریق فناوری پخش فایل ماهواره‌ای در اختیار ایرانیان قرار می‌داد.
اِوان فیروزی، مدیر اجرایی NFP، در بیانیه‌ای گفت توقف این سرویس به دلیل «مسدودسازی بودجه از سوی وزارت خارجه آمریکا» بوده است.
به ادعای فیروزی، از زمان راه‌اندازی، توشه، دست‌کم به سه میلیون ایرانی، خدمت‌رسانی و ۳۰۰ هزار فایل منتقل کرده که به دلیل سانسور دولتی، دسترسی به آنها ممکن نبود.
دولت ایران، به‌شدت، دسترسی اینترنتی شهروندان خود را محدود می‌کند و سایت‌های خبری، شبکه‌های اجتماعی، اطلاعات گروه‌های حقوق بشری و مخالفان سیاسی و نیز هزاران سایت و سرویس دیگر را مسدود می‌سازد. دولت همچنین در زمان بحران‌ها، اینترنت را به‌طور کامل قطع می‌کند و در حال توسعه «اینترنت ملیِ» بسیار محدود است.
در این زمینه، سخنگوی هیئت نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخی نداد.
- اداره امور خاور نزدیک
این وضعیت، کارکنان اداره امور خاور نزدیک دفتر وزارت خارجه آمریکا که بر خاورمیانه متمرکز است و بودجه‌ها را مدیریت می‌کند، ناامید کرده است.
افراد آگاه از روند کار گفتند یکی از عوامل اصلی تأخیر در تأمین مالی، خانم مورا نامدار، منصوب سیاسی و رئیس موقت این اداره بوده است.
سه فرد اعلام کردند نامدار شخصاً تأمین مالی برنامه‌های آزادی اینترنت را به تعویق انداخته؛ کاری که یک نفر آن را «وتوی جیبی» یا توقف از طریق تعلل توصیف کرده است.
فرد دیگری نیز اعلام کرد که مخالفت نامدار «گاهی برای اعمال قدرت بوروکراتیک، اما بیشتر برای اعمال و تحمیل آزمون‌های خلوص سیاسی بود.»
او افزود: «متأسفانه این تلاش‌ها، به قیمت برنامه‌های مهمی تمام شده که دسترسی آزاد مردم ایران به اطلاعات را تضمین می‌کنند.»
این تأخیرها، برنامه‌ای که هم «بازها» (جریان‌های تندرو و طرفدار فشار) و هم «کبوترها» (جریان‌های میانه‌رو و دیپلماتیک) در سیاست آمریکا، (از جمله افراد دولت نخست ترامپ)، از آن حمایت می‌کنند، را نیز در معرض خطر قرار داده است. سایر برنامه‌های ضدسانسور مانند سرویس فارسی «صدای آمریکا» هم با کاهش شدید بودجه مواجه شده‌اند.
یکی از افراد آگاه اظهار داشت: «اپوزیسیون ایران، آن‌قدرها هم که گفته می‌شود قدرتمند نیست.»
به گفته وی «البته این امر به آن معنا نیست که مردم ایران، ارزش پیام‌رسانی، گفت‌وگو و تشریح سیاست‌های آمریکا را ندارند.»
دولت آمریکا در ابتدا تلاش کرد تهران را برای مذاکره درباره پایان برنامه غنی‌سازی هسته‌ای وارد گفت‌وگو کند، سپس در ژوئن امسال به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کرد. از آن زمان، ترامپ ابراز امیدواری کرده که تهران دوباره به میز مذاکره بازگردد، هرچند تلاش چندانی برای بازگشایی گفت‌وگوها صورت نگرفته است.
- وزارت خارجه: ترامپ جلوی یک جنگ را گرفت
وزارت خارجه آمریکا، در پاسخ به پرسش‌هایی درباره اداره امور خاور نزدیک (NEA) و سیاست ایران، این ادعا را که استراتژی دولت، فاقد تمرکز بوده، رد کرد.
تامی پیگوت، سخنگوی اصلی معاون وزارت خارجه مدعی شد: «رئیس‌جمهور ترامپ، جلوی یک جنگ در خاورمیانه را گرفت و برنامه هسته‌ای ایران را نابود کرد. او سیاست فشار حداکثری را اجرا می‌کند که منابع مالی گروه‌های وابسته به ایران را می‌خشکاند.»
پیگوت افزود: «مورا بخش مهمی از تیمی است که سیاست‌های رئیس‌جمهور ترامپ را پیاده‌سازی می‌کند؛ سیاستی که آمریکا را در اولویت قرار می‌دهد و شهروندان ما را ایمن نگه می‌دارد.»
وزارت خارجه همچنین اعلام کرد که تأمین مالی جدید در حالی متوقف شده که بررسی کمک‌های خارجی به دستور دفتر مدیریت و بودجه (OMB) در جریان است.
وزارت خارجه اعلام کرد: «تصمیمات مربوط به تخصیص بودجه‌های آینده، مطابق با اهداف سیاست خارجیِ «اول آمریکا» اتخاذ خواهد شد»
این وزارتخانه در بیانیه‌ای تأکید کرد که ایالات متحده «تاریخچه‌ای طولانی در حمایت از جریان آزاد اطلاعات برای مردم ایران دارد و این حمایت، همچنان ادامه خواهد داشت.» اگرچه دفتر OMB به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخی نداد.
در بخش دیگری از گزارش این روزنامه آمده است: بسیاری از ایرانیان برای دور زدن سانسور از VPN استفاده می‌کنند. این وی‌پی‌ان‌ها، معمولاً برنامه‌هایی هستند که روی تلفن‌های همراه نصب می‌شوند و به کاربران امکان می‌دهند محدودیت‌های اعمال‌شده از سوی دولت را دور بزنند. تقاضا برای خدمات معتبر VPN در زمان ناآرامی‌ها، وقتی دولت، دسترسی را محدود می‌کند، مانند زمان حملات اخیر اسرائیل به ایران و وقایع سال ۲۰۲۲، اوج می‌گیرد.
در این زمینه، آدام فیسک، مدیر اجرایی شرکت «لنترن» گفت: «به‌ویژه کاربران عادی، دیگر قادر نیستند به تمام سایت‌های مسدودشده، دسترسی پیدا کنند.»
لنترن نیز یکی از دریافت‌کنندگان بودجه وزارت خارجه است که فیلترشکن رایگان را برای کاربران در روسیه، چین و ایران فراهم می‌کند.
- سیستم استارلینک در ایران
به گفته دو فرد آگاه، خانم نامدار برای استفاده از سیستم «استارلینک»، متعلق به ایلان ماسک در ایران نیز فشار آورده است. هرچند کارشناسان داخلی وزارت خارجه، نسبت به محدودیت‌ها و هزینه‌های این سیستم، هشدار داده بودند.
برخی ایرانیان می‌گویند به دستگاه‌های استارلینک که به‌طور قاچاق وارد کشور شده، دست یافته‌اند. این دستگاه‌ها، گران‌قیمت هستند و تا ۱۰۰۰ دلار در بازار سیاه به فروش می‌رسند؛ آن هم در کشوری که بنا بر آمار بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی سرانه‌اش در سال ۲۰۲۴، کمتر از ۵۰۰۰ دلار است.
بیشتر بودجه این برنامه‌ها از طریق «صندوق دموکراسی منطقه خاور نزدیک» (NERD) تأمین می‌شود؛ صندوقی که در سال ۲۰۰۸ پس از اعتراضات در ایران ایجاد شد. این برنامه، همواره در کنگره، حمایت شده و بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۳، حدود ۶۰۰ میلیون دلار به آن تخصیص یافته است. دولت بایدن، سال گذشته برای NERD، مبلغ ۶۵ میلیون دلار درخواست کرد که دست‌کم ۱۶.۷۵ میلیون دلار از این رقم، برای برنامه آزادی اینترنت بوده است. بااین‌حال، کاهش گسترده کمک‌های خارجی دولت ترامپ، این برنامه را به خطر انداخته است.
نامدار که نام قانونی‌اش «مروارید نامدارخان» است اما مخفف آن را در فعالیت حرفه‌ای به‌کار می‌برد، یک وکیل ایرانی-آمریکایی از تگزاس است. او NEA را به‌طور موقت و به‌عنوان یک مقام ارشد اداره می‌کند؛ سمتی که نیاز به تأیید سنا ندارد.
نامدار در دوره نخست دولت ترامپ، مدت کوتاهی روی مسائل ایران در وزارت خارجه کار کرد، سپس به سمت معاون موقت رئیس امور حقوقی در «آژانس رسانه‌های جهانی ایالات متحده» منصوب شد. بعدها نام او در نامه‌ای ذکر شد که در آن ادعا شده بود در کار یک سازمان غیردولتی مستقل در واشنگتن دی‌سی که برای کشورهای مخالف آمریکا، دسترسی اینترنتی فراهم می‌کرد، مزاحمت و اختلال ایجاد کرده است.
او پس از خدمت در دولت نخست ترامپ، مقالاتی با دیدگاه‌های تند علیه ایران نوشت و خواستار «فشار حداکثری» شد، اما همزمان، بر لزوم تعامل با جامعه مدنی و «حداکثر حمایت از مردم ایران» نیز تأکید کرد. نامدار برای سمت «معاون وزیر خارجه در امور کنسولی» معرفی شده که یک سمت ارشد در وزارت خارجه است و مسئولیت حفاظت از شهروندان آمریکایی در خارج، از جمله صدور گذرنامه و سایر اسناد را برعهده دارد.
بااین‌حال، رهبری او در اداره امور خاور نزدیک (NEA) بحث‌برانگیز بوده است.
افراد آگاه گفته‌اند مقام‌های باسابقه حرفه‌ای برای ارتقا نادیده گرفته شده‌اند و نامدار در فرایند جمع‌آوری اطلاعات مداخله کرده است. او دستور داده بود یادداشت‌های دفتر وزارت خارجه در دبی، که رویدادهای ایران را رصد می‌کند، بازنویسی شوند تا چشم‌انداز دولت ایران، بدبینانه‌تر ترسیم شود.
به گفته این افراد، با توجه به اینکه سیاست ایران، تنها توسط شمار اندکی از افراد، از جمله ترامپ رئیس‌جمهوری، مارکو روبیو وزیر خارجه و استیو ویتکاف نماینده ویژه تعیین می‌شود، کارشناسان منطقه‌ای وزارت خارجه، عمدتاً از تصمیمات کلیدی کنار گذاشته شده‌اند.
در همین حال چند نفر این پرسش و ابهام را نیز مطرح کرده‌اند که آیا تصمیم عدم بازگرداندن بودجه تلاش‌های آزادی اینترنت، کاملاً مورد حمایت دولت بوده یا نه؟ ترامپ در دوره نخست خود شخصاً از رهبران ایران بابت قطع کردن خدمات اینترنتی در جریان اعتراضات انتقاد کرد و در توییتر نوشت که تهران این کار را کرده تا «تظاهرکنندگان صلح‌آمیز نتوانند ارتباط برقرار کنند. این، کار درستی نیست!»
از سوی دیگر پس از آنکه دولت کوبا در سال ۲۰۲۱ در واکنش به اعتراضات، خدمات اینترنتی را سانسور کرد، روبیو از تلاش‌های مشابه برای گسترش دسترسی آزاد به اینترنت در کوبا نیز حمایت کرده بود. نامدار نیز خود را حامی آزادی بیان معرفی کرده و در سال ۲۰۲۱ به یک پژوهشگر اندیشکده گفته بود «ترویج آزادی اینترنت» در کشورهایی مانند ایران، یک «ضرورت حقوق بشری» است.
او گفته بود: «وقتی به مردم اجازه می‌دهید با یکدیگر و با دیگران در سراسر جهان ارتباط برقرار کنند، فضایی ایجاد می‌کنید که در آن، حقیقت می‌تواند بر تبلیغات غلبه کند.»