از دانشگاه مجازی چه می دانیم؟
مریم سپاسی - دانشگاه مجازی دانشگاهی است که دروس و برنامه های آموزشی را از طریق اینترنت به دانشجو ارائه می کند و دانشجو با استفاده از تکنولوژی اینترنت، نیازی به حضور درکلاس های درس سنتی ندارد. در واقع دانشگاه مجازی نوعی از آموزش از راه دور است که در آن تکنولوژی وب و اینترنت برای آموزش و ارزشیابی دانشجو به کار می رود.
برای این آموزش محدودیت مکانی و یا زمانی وجود ندارد و دانشجو می تواند بر حسب تمایل، زمان و واحدهای درسی خود را انتخاب کند.همچنین نیازی نیست تا تعداد دانشجویان به حد نصاب برسد و واحدهای ارائه شده نیز به همین ترتیب محدودیتی ندارند.در این نوع از آموزش با تعداد محدودی استاد می توان دانشجویان بسیاری را پوشش داد.علاوه بر این که انتقال الکترونیکی متون درسی به صورت فایل های متنی از چاپ کاغذ بسیار با صرفه تر است و تمام هزینه های دانشگاهی به نحو چشمگیری کا هش می یابد.
امروزه صدها دانشگاه معتبر در سراسر دنیا دروس و رشته های دانشگاهی خود را از طریق اینترنت ارائه می کنند. تنوع رشته ها و دروس ارائه شده با این روش بسیار زیاد است.
تکنیک های آموزشی که در این روش استفاده می شوند متنوع هستند، منتشرکردن متون،فایل های صوتی و تصویری جلسات تدریس، اسلایدها و نمودارهای درسی، اتاقهای چت و کنفرانس،استفاده از شبکه های آموزشی رادیویی و تلویزیونی بر روی اینترنت از آن جمله اند.
علاوه بر این استفاده و دسترسی بهتر به کتابخانه ها و منابع آموزشی و امکان جستجوی سریع در حین مطالعه دروس بدون آن که نیاز به ترک محیط مطالعه و صرف وقت شود،به کیفیت این شکل از تحصیل می افزاید.
از طرف دیگر منتقدان این شیوه از تحصیل، نظری به کاستی های آن داشته اند و این شیوه را از بعضی جهات غیرحرفه ای می دانند.آنها معتقدند که نظارت مستقیم بر نحوه تحصیل دانشجویانی که به این روش تحصیل می کنند وجود ندارد و این مقوله بیشتر نوعی تجارت اینترنتی مدارک تحصیلی است. سیستم های ارزشیابی و ارزشگذاری ناقص و نا کارآمدند و....عده ای دیگر از زاویه دیگری بر این مقوله نظر کرده اند و می گویند که هدف از تحصیلات دانشگاهی تنها یادگیری یک سری از دروس و یا کسب اطلاعات و مهارت ها نیست بلکه دانشگاه مرحله ای است برای اجتماعی شدن و ورود به اجتماع .آن چنان که مدرسه در مراحل پایین تر آموزشی چنین نقش حیاتی دارد که اینترنت به خوبی جایگزین آجرهای کلاس های درس و ... می شود، ولی هرگز نمی تواند جایگزین چالش های متحول کننده ای بشود که در روابط چهره به چهره وجود دارد. البته نحوه ارتباطات اینترنتی روز به روز غنی تر می شود و شاید در آینده نزدیک دیگر این ایراد به شیوه از آموزش وارد نباشد.
ویژگی ها و مشکلات
آموزش از طریق اینترنت سابقه طولانی ندارد، ولی امروزه به عنوان قویترین روش آموزشی مطرح شده است. تقاضای فراوانی که برای به کارگیری اینترنت در آموزش وجود دارد شاهدی بر این ادعاست.
رشته های متفاوت و دانشگاه های معتبر و متفاوتی که این رشته ها را ارائه می کنند، امکان ادامه تحصیل برای هر کسی که سیستم مورد نیاز کامپیوتر، توانایی مالی پرداخت شهریه دانشگاه وهزینه ارتباط تلفنی را دارد، فراهم می کند.
گرهارد کسپر ازمدیران دانشگاه استنفورد می گوید:«که با وجود اینترنت دیگر نیازی به سفر های طولانی نیست. تولید کنندگان نرم افزارهای آموزشی رقبای دانشگاه ها در امر آموزش اند.همچنین ایده دانشگاه مجازی در پاسخ به تقاضای تکنولوژی سیستم خلاقی بود که می تواند تعداد نا محدودی از افراد را با به کارگیری طیف وسیعی از اطلاعات و در زمینه های متفاوت و در هر زمانی و در هر کجا که باشند آموزش دهد.» تغییر بوجود آمده به وسیله این آموزش به اندازه ای بزرگ است که یادآور تغییری است که با انتشار نخستین کتاب چاپی بوجود آمد وهمه این نظرها بیانگر تغییر شگفت آوری است که در آینده ای نه چندان دور در امر آموزش رخ خواهد داد.
مضمون آموزش Just In Time توضیح دهنده ویژگی های این نوع از آموزش است. خصوصا در افرادی که شاغل هستند و یا به هر نحوی امکان حضور در کلاسهای درسی معمولی را ندارند، مانند معلولین که می توانند دروس و واحد های متناسب با وضعیت خود و زمان ممکن را انتخاب کنند. تمام مراحل ثبت نام، پرداخت هزینه ها و امتحانات به صورت الکترونیکی و بر روی اینترنت انجام می شود.
دانشگاه ایالتی کالیفرنیا، سرمایه گذاری بزرگی برای دانشجویانی که مایل به تحصیل در این دانشگاه از طریق اینترنت هستند، کرده است.
با بوجود آمدن دانشگاه های مجازی سوالات تازه ای مطرح شدند از جمله این که ارزش آموزش به این شیوه چقدر است؟ و این که آیا مدارک این دانشگاهها معتبرند و یا خیر؟
عده زیادی معتقدند که تفاوت چندانی از نظر سطح آموزشی بین این دانشگاه ها و دانشگاه های سنتی وجود ندارد. مثلا در تحقیقی که به وسیله تام راسل از دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی انجام شد، بیان شد که تفاوت واضحی در سطح آموزشی دانشگاه های سنتی و دانشگاه های مجازی وجود ندارد.
در تحقیق دیگری که توسط جرالد.جی.شات از دانشگاه ایالتی کالیفرنیا انجام شد، دانشجویانی که دروس خود را به صورت Online خوانده بودند نمره شان ۲۰% بیشتر از دانشجویانی بود که در کلاس های درس معمولی آن دروس را گذرانده بودند.
در بررسی دیگری نظر دو گروه از دانش آموختگان به وسیله اینترنت را جویا شدند. هر دو گروه با تحصیل به وسیله اینترنت موافق بودند . مباحث سوال شده از دانشجویان به شرح زیر بود:
- تسلط بر درس وجود دارد.
- مو ضوع درس به طور موفقیت آمیز بررسی می شود.
- استاد در دسترس دانشجویان است.
- به پاسخ ها در کلاس حساس است.
- تکالیف درسی برای یادگیری مفید و لازم هستند.
ـ عادل است.
در بررسی دیگری محققان دریافتند که از مهمترین دغدغه های دانشجویان نحوه ارتباط و کارآیی استاد است.
در تحقیقی که به وسیله مرکز تکنولوژی های خاص انجام شد، عملکرد ۵۰۰ دانش آموز را که در کلاس های چهارم و ششم در هفت مدرسه اطراف شهر تحصیل می کردند بررسی کردند. نیمی از آن ها به اینترنت دسترسی داشتند. با در نظر گرفتن اثر اینترنت بر دانش آموزان به این نتیجه رسیدند که دانش آموزانی که به اینترنت دسترسی داشتند به شکل واضحی نمرات بهتری در دروس مدیریت اطلاعات، ارتباطات و بیان عقاید داشتند. نتایج به دست آمده در زمینه های دیگر بسیار پراکنده و متفاوت بود.
مبحث مهم دیگر در آموزش از طریق اینترنت نحوه ارتباط دانشجو و استاد است. این که استاد به چه نحوی بر عملکرد دانشجو نظارت می کند.آموزش از راه اینترنت به یک سیستم مدیریتی بسیار فعال وکارآمد وابسته است. دانشجو واستاد باید نمونه مکاتبات ومباحث درسی خود را به صورت ضبط شده در اختیار داشته باشند. بر اساس فید بکی که دانشجو ارائه می کند، استاد از عملکرد و بازدهی آموزش با خبر می شود و برای رفع کاستی ها اقدام می کند. علاوه بر این دانشجویان را باید به استفاده از ژورنال ها، گزارش ها و منابع موجود بر روی اینترنت تشویق و راهنمایی کرد. لازم به ذکر است که تبحر در جستجو و استفاده از ابزارهای جستجو برای دانشجویی که داوطلب تحصیل از طریق اینترنت است ضروری است.
در تحقیقی که به مدت دو سال در دانشگاه های انگلستان انجام شد به این نتیجه رسیدند که دانشگاه های مجازی آن چنان که در تئوری موفق اند در عمل توفیقی ندارند.
بر خلاف انتظار روش ارائه درس به درس در این شیوه آموزشی آهسته تراز دانشگاه های سنتی است. در یکی از رشته های علوم انسانی بررسی شد که از تکنولوژی کنفرانس از طریق ویدئو استفاده شده بود، طرفین مسئول برگزاری کنفرانس از هزینه بالای آن شاکی شدند و عملا کار ناتمام ماند. در دروسی هم که باید به طریق خود آموزی مطالعه می شدند مثل درس فرهنگ سایبر و مهارت های اطلاعاتی اشکالاتی دیگر بوجود آمد. درس اول را تنها یک نفر انتخاب کرده بود و برای درس دوم مسئولین کتابخانه به هم طرازی نسخه اینترنتی این درس با نسخه معمولی آن اعتقاد نداشتند.آن چه در پی این پژوهش مورد توجه بیشتر قرار گرفت، هماهنگی لازم در تمام ابعاد آموزشی برای انجام این کار بود. در عمل بر خلاف تئوری باید یک سیستم مدیریتی هماهنگ کننده به کار گرفته شود تا اهداف آموزشی را تامین کند.
مشکل بزرگتر در استفاده از دانشگاه های مجازی نحوه ارزشیابی دانشجویان است. برای ارزشیابی عادلانه،استاد و دانشجو باید چالش هایی را با هم تجربه کرده باشند. در این جا این سوال مطرح می شود که برای دست یابی به چنین روابط و یا قابلیت هایی چه باید کرد؟
پاسخ این است که باید از سیستم های کامپیوتری مدیریتی پیشرفته یاری جست. سیستم های جدید بر خلاف سیستم های قدیمی مدیریتی تنها به وسیله مدیر به کار گرفته نمی شوند و تمام افراد گروه آموزشی از جمله دانشجو و استاد از آن بهره می گیرند.
به بیانی دیگردانشگاه مجازی یعنی سیستم مدیریتی پیشرفته و کارا که شامل یک Database پیچیده و ارتباطات فعال و چند جانبه گروه های دانشگاهی است که با همدیگر برای تحقق اهداف آموزشی تلاش می کنند.
این نوع از مدیریت به نوپردازی روزانه نیاز دارد. از آن جایی که تمام سیستم های کامپیوتری در مدت شش ماه نو می شوند ،ضروری است که همیشه از آخرین نسخه استفاده کرد و سیستم را به روز نگاه داشت.
دانشگاه های مجازی در ایران
تاسیس دانشگاه های مجازی در ایران را باید از دو دیدگاه فرهنگی و اقتصادی بررسی کرد.
دربعد فرهنگی تاسیس دانشگاه های مجازی فرصتی برای معرفی دانشگاه های ایران، فرهنگ و زبان ایران است. چنان که دانشگاه مجازی تامیل به همین منظور تاسیس شد تا زبانی را که رو به نابودی می رفت دوباره احیا کند.
از نظر اقتصادی نیز دانشگاه های مجازی به خاطر موقعیت سیاسی و فرهنگی ایران می تواند موجب جذب ارزآوری شود. ارزی که می توان از آن در تحقیق و یا توسعه دانشگاه ها بهره جست. از آن جایی که دانشگاه های مجازی هزینه های کمتری نسبت به دانشگاه های سنتی دارند تاسیس دانشگاه های مجازی بسیار مقرون به صرفه است.
قدم اول برای تاسیس و برقراری این شیوه آموزشی در ایران، حل کردن مشکل اساسی ارتباط اینترنتی در ایران است. ارتباط اینترنتی الفبای دانشگاه مجازی است برای دانشجویانی که از داخل ایران خواستار تحصیل به این شیوه باشند، با وجود سرعتهای پایین استفاده مطلوب از کنفرانس های ویدئویی و شنیداری، ممکن نیست. علاوه بر این هزینه های استفاده از ارتباط اینترنتی در ایران نسبتا بالاست در حالی که در کشورهای دیگر هم کیفیت و هم کمیت ارتباطات اینترنتی بهتراست.
خطوط تلفنی که به عنوان خطوط مخابراتی ارتباطی استفاده می شوند با سرعت های بسیار بالای ارتباطات جهانی (فیبرنوری)قابل مقایسه نیستند. در صورت سرویس دهی به دانشجویان خارج از ایران هم مشکل ارتباطی هم چنان باقی است اگرچه بسیاری ار کشورها از کابل برای ارتباط استفاده می کنند و سرعت های بالا و مطلوبی دارند اما سرویس دهنده های ایرانی بسیار ضعیف عمل می کنند و در مقابل هک شدن بسیار آسیب پذیرند. اخیرا یک هکری خیرخواه تعداد زیادی از سایت های ایرانی را برای چند ساعتی از کار انداخت تا آسیب پذیری آن ها را یاد آوری کند.
در دروسی که نیاز به واحد های عملی و یا شرکت در جلسات اینترنتی است برنامه ریزی آموزشی نیاز به دقت بیشتری دارد. به هر حال، اگر چه ایران از این قافله عقب است، ولی با فاصله حرکت می کند. چرا که سیستم های ارتباطی ما بسیار ضعیف و آسیب پذیرند ولی سرعت حیرت آور این پدیده آموزشی، این نوع از آموزش را برای ما نیز اجتناب ناپذیر کرده است و باید همراه با همه دنیا برای استفاده از آن تلاش کنیم.
قدم اول را باید با اصلاح و تکمیل پروژه های مخابراتی و رفع معایب سرویس دهنده ها برداشت و قدم بعدی دسترسی به آخرین روشهای کامپیوتری مدیریتی و تربیت متخصصانی در این زمینه است تا آخرین پدیده های آموزشی را به کار گیرند.
- آینده نگر
- ۸۶/۰۱/۱۱
