اهمیت آموزش الکترونیکی در جامعه دانایی‌محور
مونا صداقت، علیرضا کاشیان - بزرگراه فناوری - آموزش الکترونیک"، واژه‌ای است که در دهه اخیر به‌مراتب مورد استفاده قرار گرفته است و امروزه به‌طور محسوسی در رسانه‌ها با آن برخورد می‌کنید.
بسیاری از دانشگاهها، مراکز علمی و موسسات آموزشی دوره‌های آموزشی خود را به‌صورت الکترونیکی برگزار می‌کنند. آموزش آنلاین، آموزش مجازی و در بعضی مواقع آموزش از راه دور نیز از دیگر واژگانی هستند که در کنار "آموزش الکترونیک" دیده می‌شوند. آموزش الکترونیک یکی از روش‌های یادگیری با استفاده از رسانه‌های الکترونیکی است که از طریق یک محیط انتقال اطلاعات مانند شبکه‌های کامپیوتری قابل پیاده‌سازی است.
در ابتدا آموزش الکترونیک تنها برای گروه خاصی از افراد در نظر گرفته شده بود، به‌عنوان مثال افرادی که به‌دلیل ناتوانی‌های جسمی قادر نبودند در کلاس‌های درس سنتی شرکت کنند و یا کسانی‌که محدودیتهای جغرافیایی مانع تحصیل آن‌ها در مراکز تحصیلی دلخواهشان می‌شد و یا آن‌هایی که زمان لازم و کافی جهت شرکت در کلاس‌های درس را به‌دلیل تعهدات و مسؤولیت‌های خانوادگی و شغلی نداشتند، ولی درحال حاضر با افزایش تعداد دانشجویان، تمایل به تحصیلات عالیه و هزینه‌های بالای تحصیلی بسیاری به این متد یادگیری روی آورده‌اند.
مزایای این روش آموزشی، باعث شده تا دانشجویان، دانشگاهها و سایر مراکز آموزشی به‌سمت تطبیق و استفاده از آن پیش روند.
به چند مزیت مختلف سیستم آموزشی الکترونیک در زیر اشاره می‌کنیم:
- در آموزش الکترونیکی محدودیت جغرافیایی وجود ندارد. دانشجویان در هر کجا که باشند این امکان را دارند که از امکانات تحصیلی استفاده کنند.
- در این روش نیازی به رفت‌وآمد دانشجویان و استاد نیست و این خود در کاهش هزینه‌ها و استفاده از زمان موثر است.
- در آموزش مجازی زمان نقش مستقلی دارد و دانشجویان در هر زمانی که برایشان مناسب باشد می‌توانند به آموزش بپردازند، در مباحث پژوهشی شرکت کنند و با استادان و همکلاسی‌های خود در اتاق‌های گفتمان به گفت‌وگو بپردازند.
- در آموزش مجازی معلمان و استادان جهت پاسخ‌گویی مناسب به دانشجویان زمان بیشتری نسبت به کلاس‌های درس به روش سنتی دارند که در آن‌ها پاسخ به سؤالات، به‌صورت رودررو و آنی انجام می‌گیرد که ممکن است پاسخ بهینه‌ای برای برخی سؤالات دانشجویان نباشد.
- نتایج و گزارش‌های مختلف نشان داده که نسبت به روش سنتی، در آموزش الکترونیک، دانشجویان و استادان بیشتر با یکدیگر در تعامل هستند. (با روش گفت‌وگو و نامه‌نگاری الکترونیکی)
- با توجه به گستردگی منابع در آموزش الکترونیک، روش‌های مختلف و آسانی جهت یادگیری برای دانشجویان وجود دارد که با توجه به توانایی‌های خود قادر به انتخاب هر کدام از روش‌ها خواهند بود.
- این سبک آموزش در دانشجویان نوعی خودآگاهی و اعتماد به‌نفس ایجاد می‌کند که باعث تقویت حس مسؤولیت‌پذیری در آن‌ها برای آنچه که یاد می‌گیرند، می‌شود.
- در این نوع آموزش دانشجویان خود، جهت و سرعت پیشروی را در یادگیری مطالب انتخاب و تعیین می‌کنند. در این‌جا دیگر مانند کلاس‌های سنتی دانشجویان ضعیف باعث نمی‌شوند دیگران نیز متوقف شوند و یا برعکس در رقابت ناعادلانه با دانشجویان قوی‌تر قرار گیرند.
- آموزش الکترونیکی برای موسسات آموزشی نیز خالی از فایده نیست. با این روش هزینه‌های این نوع موسسات تقریبا به نصف کاهش می‌یابد.
- در آموزش الکترونیکی که محتویات درسی به‌صورت الکترونیکی تهیه می‌شوند و در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرند، به‌روزرسانی مطالب بسیار ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از مطالب چاپی است که در کلاس‌های سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- گاهی مواقع به‌علت یک سری مسایل روان‌شناسی انسان‌ها در برخوردهای مستقیم با دیگران از بیان حرف و احساسشان جلوگیری می‌کنند و به‌عبارتی خجالت می‌کشند! ولی در محیط مجازی و آموزش الکترونیکی هیچ رابطه مستقیم و رودررویی وجود ندارد که مانع شرکت عده‌ای در بحث‌ها و نظرخواهی‌ها و سؤال پرسیدن این عده شود.
- در روش آموزش الکترونیک دانشجویان این اختیار را دارند که آن دسته از مفاد درسی را انتخاب کنند که به آن علاقه‌مند هستند و در سطح دانش آن‌ها است. آن‌ها همچنین می‌توانند با انتخاب واحدهای درسی مورد علاقه‌شان یک دوره جدید تحصیلی برای خود ایجاد کنند و با شیوه خود پیش روند.
- با پیشروی دانشگاهها و مراکز آموزشی به سمت آموزش الکترونیک دوره‌های تحصیلی متعددی در زمینه‌های مختلف ایجاد شده است که این امر در سیستم سنتی به‌دلیل محدودیتهای موجود امکان‌پذیر نیست. بدین ترتیب گستره انتخاب برای دانشجویان روز‌به‌روز بیشتر و متنوع‌تر شده و بهتر و راحت‌تر به اهداف خود خواهند رسید.
آموزش‌هایی که براساس فناوریهای IT شکل می‌گیرد با وجود تمام مزایایی که دارند، دارای برخی موارد بحث‌انگیز نیز هستند.
- مهم‌ترین مسئله‌ای که در روش آموزش الکترونیک به‌وجود آمده گوشه‌گیری و انزوای دانشجویان است. عده‌ای بر این عقیده‌اند که آموزش مجازی سطح تعاملات رودررو و مستقیم دانشجویان با معلمان و دانشجویان با یکدیگر را محدود می‌کند و نوعی انزوا برای آن‌ها ایجاد می‌شود. آن‌ها معتقدند این روش برای دانشجویان کم‌رو بسیار موثر است و برای آن‌هایی که علاقه‌مند هستند در مباحثات رودررو شرکت کنند کارا نیست.
- از دیگر مسایل مورد بحث در زمینه آموزش الکترونیک امکاناتی است که در این روش به آن‌ها احتیاج است. کامپیوتر، اینترنت و تجهیزات مربوطه از آن جمله است. حال این سؤال پیش می‌آید که بر سر آموزش دانشجویانی که تمایل دارند تحصیلات عالیه داشته باشند ولی دارای محدودیتهای جغرافیایی و امکانات آموزش الکترونیکی هستند چه پیش می‌آید؟
مزایایی که در مورد آموزش الکترونیک ذکر شد باعث افزایش علاقه‌مندی به تحصیل با این روش شده است. دانشگاهها و موسسات آموزشی نیز در این راستا اقدام به برگزاری دوره‌های متعددی کرده‌اند که نیازمند به منابع اطلاعاتی جامع و کامل بر روی وب است تا دانشجویان بتوانند از آن‌ها استفاده کنند. اما با گسترش این منابع باید تصمیمی جهت مدیریت این منابع اطلاعاتی نیز اتخاذ شود که دانشجویان بتوانند به نحو بهینه از آن‌ها استفاده کنند.
امروزه بسیاری از سازمان‌ها و ارگان‌ها به اهمیت مدیریت دانش و فناوریهای آموزشی پی برده‌اند. این باعث شده که برای شناخت، پی‌ریزی، سازمان دادن و نگهداری و حمایت از دانش توسط مهندسی دوباره فرآیندهای حرفه‌ای و آموزشی و افزایش همه‌گیر فناوریهای آنلاین تلاش شود. در این راستا یک جنبش بین‌المللی قصد دارد استانداردهایی را توسعه دهد که همه کاربران را قادر خواهد ساخت در همه جای جهان بتوانند از همه منابع کامپیوتری در پایگاه‌های قطعات آموزشی به‌طور مشترک استفاده کنند. این دو حرکت به یک گرایش متمرکز می‌شود و آن ساختار نسل بعدی وب کنونی "وب معنایی (semantic web) " است و این از هسته برنامه تحقیقاتی LORNET متمایل می‌شود.
LORNET یکی از پروژه‌های جذابی است که در راستای همکاری دانشگاهها و توسعه محتوای آموزشی در فضای الکترونیکی توسط دولت کانادا آغاز شده است.
شبکه تحقیقاتی lornet متشکل از حدود 100 محقق، متخصص و دانشجویان فارغ‌التحصیل از شش دانشگاه است. دانشگاه از راه دور کِبِک میزبان این شبکه تحقیقاتی است و گیلبرت پَکوک مدیر علمی این شبکه است. مقدار سرمایه‌ای که NSERC (انجمن تحقیقاتی علوم طبیعی و مهندسی کانادا) به این شبکه در توسعه ابزارهای لازم جهت دوره‌ها و برنامه‌های آموزشی دوجانبه تخصیص داده است در حدود 5/7 میلیون دلار در طول پنج سال است. NSERC انجمنی است در کشور کانادا که در راستای منافع این کشور بر روی ابداعات و نوآوری‌ها در زمینه علوم طبیعی و مهندسی سرمایه‌گذاری می‌کند. این پروژه همچنین از کمک‌های مالی بخش خصوصی و سایر مراکز دولتی برخوردار خواهد بود.
دانشگاه‌هایی که در پروژه تحقیقاتی LORNET همکاری می‌کنند عبارتند از: دانشگاه پلی‌تکنیک مونترال، دانشگاه اتاوا، دانشگاه ساسکاچ‌وَن، دانشگاه واترلو، دانشگاه سیمون فریزر و دانشگاه از راه دور کِبِک.
LORNET در صدد است که بر روی شبکه‌ای از قطعات و تکه‌های آموزشی که در حقیقت یکی از اصلی‌ترین گرایشات تحقیقاتی در زمینه آموزش از راه دور است، تحقیق و پژوهش کند. این قطعات آموزشی که در پایگاه‌های مختلفی ذخیره می‌شوند جهت ایجاد اسناد، ابزارهای آموزشی، سرویس‌های کارآمد تحت وب و همچنین جهت آموزش و مدیریت دانش به‌کار می‌روند. این پروژه در حقیقت هم‌سو با نسل بعدی وب معنایی (Semantic Web) خواهد بود. پروژه LORNET همچنین به سازمان‌هایی که با چالش‌های بزرگی در جامعه دانش‌محور و اقتصاد نوین مواجه هستند، کمک خواهد کرد. اهداف تحقیقاتی پروژه عبارتند از:
1- طراحی و پیاده‌سازی معماری یک نظام هماهنگی داخلی و پروتکل‌های متادیتا
2- توسعه متدهای طراحی و ویرایشگرهایی جهت گردآوری قطعات آموزشی و عملیات‌های مرتبط
3- نمایش قطعات در سطوح مختلف انتزاعی به‌طوری که محتوا قابل بازنگری و تطبیق‌پذیر باشد.
4- تطبیق و گسترش استخراج دانش و روش‌های کاوش منابع و ابزارها جهت بهره‌برداری کامل از محتوای پایگاهی از قطعات آموزشی
5- تعریف متادیتا و پروتکل‌های طراحی و همچنین ابزارهای انتقال مالتی‌مدیای پیشرفته با کیفیت سرویس‌دهی بالا
6- گسترش TELOS، سیستم‌عاملی پیشرفته، جامع و انعطاف‌پذیر برای پشتیبانی آموزش و مدیریت دانش.
اطلاعات بیشتر در مورد LORNET را میتوانید در آدرس زیر بیابید:http://www.lornet.org
- ۸۵/۰۷/۱۰
