برند پژوهشی، نهاد اجرایی یا مرکز همایش‌ها
مریم آریایی - نگاه به پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان یک برند در حوزه پژوهش ICT قطعا انتظارات را از خروجی این مرکز بیشتر می‌کند؛ نگاهی که سه سال قبل مدیریت جدید این مرکز با توجه به آن وعده تحول و رساندن این پژوهشگاه به جایگاه واقعی و عبور از مشکلات سابق را داد و وعده‌هایی داد که تحقق آنها می‌توانست انقلابی در این حوزه به پا کند.
حالا نزدیک به سه سال از تغییر مدیریت در پژوهشگاه می‌گذرد، سال پایانی دولت زمان مناسبی است که اثرات آن نگاه در تحولات ICT کشور بررسی شود. حالا در ادامه بررسی فعالیت‌ها و وعده دستگاه‌های ICT با توجه به سال پایانی کار دولت، بعد از وزارت ارتباطات، سازمان IT، سازمان رگولاتوری و شرکت زیرساخت، به سراغ این پژوهشگاه می‌رویم. پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات یا مرکز تحقیقات مخابرات یکی از زیرمجموعه‌های وزارت ارتباطات است که به فراخور نقشی که به لحاظ ذاتی باید در توسعه ICT در کشور ایفا کند، بررسی عملکرد آن و تحقق وعده‌ها و چشم‌اندازهایی که برای این مرکز ترسیم شده می‌تواند تصویری واقعی از وضعیت ICT در کشور را نشان دهد.
قطعا پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در این دوره سه ساله که عزمی تازه برای تحول از سوی مدیران آن ابراز شد عملکرد قابل ارایه‌ای دارد که جا دارد از سوی دولت و رسانه‌های همسو بیان شود تا وضعیت ایفای نقش آن روشن شود اما از نگاه رسانه‌های دیگر و فعالان حوزه ICT بررسی عملکرد این پژوهشگاه با مراجعه به بروندادهای خبری این مرکز ممکن می‌شود که بخش عمده آنها در سایت اطلاع‌رسانی این مرکز قابل دستیابی است.
با مراجعه به بخش اخبار این مرکز می‌بینیم که حدود 80 درصد اخبار روی سایت پژوهشگاه ICT یا همان مرکز تحقیقات مخابرات سابق وزارت ارتباطات، پیرامون برگزاری انواع همایش‌ها و کارگاه‌های آموزشی است که مخاطبان، خروجی و اطلاعات زیادی از برگزاری این مراسم‌ها در دست نیست و برخی از آنها بیشتر شبیه به جلسات توجیهی و آموزشی برای کارکنان این مرکز است. تصاویر نشان از حضور انگشت‌شمار و صندلی‌های خالی در برخی از نشست‌ها که بخش اعظمی از اخبار این مرکز را به خود اختصاص داده، دارد.
سیاست‌گذاری پژوهشی به سمت اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد مقاومتی، بسترسازی برای استفاده از جذب نخبگان در قالب هیات علمی و پژوهشگران در داخل و خارج، برنامه جامع مبتنی بر پژوهش برای توسعه فناوریهای پهن‌باند، تعیین نقشه راه علم و فناوری، افزایش سهم ICT از تولید ناخالص ملی، طرح جامع رگولاتوری با سازمان تنظیم مقررات، مطالعات اقتصادی و پیوست کسب‌وکار شبکه ملی اطلاعات، تدوین نقشه راه توسعه روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای هدف در حوزه ICT از نخستین وعده‌های مطرح شده در دوره جدید فعالیت‌های این پژوهشگاه بود که حالا تعدادی از آنها به ظاهر اجرا شده اما کیفیت اجرای آن چندان روشن نشده است.
پروژهای برای تعیین تکلیف تمام پروژههای ICT
از سوی دیگر حالا پروژه‌هایی تعریف می‌شود و یا خبر از اجرای آنها داده می‌شود که زمان آغاز و اتمام این پروژه روشن نیست. یکی از این پروژه‌ها طراحی و پیاده‌سازی سامانه یکپارچه کنترل پروژه و آمار و اطلاعات ستاد وزارت و ایجاد داشبورد مدیریتی واحد است که اواخر اردیبهشت امسال از اجرای آن به درخواست وزارت ارتباطات از دی ماه سال گذشته خبر داده شد؛ پروژهای که زمان اجرای آن یک‌ساله اعلام شده و قاعدتا در دی ماه امسال باید به اتمام برسد و در پایان این دوره سامانه یاد شده باید با اتصال به بانک‌های اطلاعاتی شرکت‌ها و سازمان‌های زیرمجموعه وزارت، فرایند اجرای طرح‌ها را پایش و میزان پیشرفت و هزینه‌کرد آنها را ارزیابی کند.
تکالیف اجرایی برای مرکز پژوهشی
بخش عمده‌ای از وعده‌ها و تکالیف این پژوهشگاه ماهیت اجرایی دارد از جمله ماموریتی که برای راه‌اندازی پارک تخصصی فاوا به این مرکز پژوهشی سپرده شده است.
نخستین جلسه شورای راهبری پارک تخصصی فاوا از مواردی است که در اردیبهشت ماه امسال خبر از برگزاری آن داده شد. راه‌اندازی این پارک تکلیفی است که بر عهده پژوهشگاه گذاشته شده و آنچنان که در نخستین جلسه اعلام شد برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدتی برای اجرای آن در نظر گرفته شده و روشن نیست که اجرای این پروژه با چه هدفی در دستور کار قرار گرفته و این زمان‌بندی ناظر به چه زمانی است، آیا تکلیفی برای اجرا در این دولت است و یا استارت کاری است که روشن نیست اجرای آن در کدام دولت به سرانجام برسد و آیا اصولا این پروژه یک طرح اجرایی است و یا یک ایده؟
دغدغه پررنگی به نام جویشگر بومی
بخش عمده‌ای از اخبار این سایت اما به جویشگرهای بومی و برگزاری مراسم متعدد در مراکز دولتی و با حضور مدیران دولتی برای این جویشگرها اختصاص دارد. از جمله اینکه خبر از برگزاری این شورا برای بیست و هفتمین بار داده می‌شود و به این کلیات اکتفا می‌شود که مشخصات کلی پروژه، اهداف و ضرورت اجرای پروژه، اعتماد و مضامین کلیدی، مولفه‌ها و ابعاد اعتماد، چارچوب پیشبرد فعالیت‌های پروژه، نتایج حاصل از پروژه، زمان‌بندی اجرای پروژه، جویشگر، جایگاه اعتماد در کاربری جویشگر، طرفین اعتماد در جویشگر بومی، مراحل اجرای پروژه، ساختار تشکیلاتی پروژه و هزینه‌های اجرای پروژه برای اعضای حاضر در جلسه تشریح شد.
برگزاری همایش ملی جویشگر در بهمن ماه گذشته در محل پژوهشگاه و رونمایی از سامانه بومی‌سازی‌شده ترجمه ماشینی ترگمان در حاشیه این همایش از دیگر مواردی است که درباره آن اطلاع‌رسانی شده است.
ایجاد شبکه تصویری (تصویرنت) جهت استفاده در جویشگرهای بومی هم وعده تازه‌ای است که در یکی دو ماه اخیر داده شده. آنچنان که اعلام می‌شود این پروژه هم از آبان ماه سال 94 شروع شده و زمان اجرای آن یک سال برآورد شده و قرار است تا آبان امسال به پایان برسد. هرچند این زمان‌بندی چند ماه آینده را برای تحقق این وعده تعیین کرده اما جز اعلام کلیاتی همچون تعریف شبکه تصویری و لزوم بومی‌سازی این شبکه مبتنی بر مفاهیم و فرهنگ ایرانی اسلامی هنوز جزییاتی از آن ارایه نشده است.
بومی‌سازی فناوری اطلاعات طرح اجرایی یا متنی برای سخنرانی؟
بومی‌سازی فناوری اطلاعات پروژه بزرگ دیگری است که اعلام شد در دستور کار پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار دارد. خوانساری، رییس پژوهشگاه این موضوع را در سخنرانی خود در همایش تبیین راهکارهای توسعه شبکه توزیع محتوا بر بستر شبکه ملی اطلاعات مطرح کرد؛ زمانی که از لزوم بهینه‌سازی استفاده از پهنای باند برای افزایش کیفیت و سرعت اینترنت در کشور و اقدامات انجام شده در این زمینه خبر می‌داد.
در همین رابطه همکاری دوجانبه پژوهشگاه و معاونت نوآوری وزارت ارتباطات به منظور بومی‌سازی فناوری اطلاعات خبر دیگری بود که روی خروجی سایت پژوهشگاه قرار گرفت؛ خبری که باز هم خبری از جزییات طرح بومی‌سازی در آن نبود و مشخص نیست آیا این یک طرح اجرایی مورد اشاره است یا صرفا بخشی از یک متن سخنرانی است و چرا هیچ جزییات اجرایی، زمان‌بندی آغاز و پایان، محورها و اهداف و ... مشاهده نمی‌شود.
تجاری‌سازی دستاوردهای تحقیقاتی از اعلام تا واقعیت
تجاری‌سازی دستاوردهای تحقیقاتی آنچنان که مدیران مرکز می‌گویند در دستور کار پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار دارد. احیای دفتر انتقال دانش فنی و ارتباط با صنعت در پژوهشگاه ارتباطات، برای پیاده‌سازی نظام نوآوری و تحقق اهداف نقشه جامع علمی کشور اقدام مهمی است که در این راستا انجام شده است اما درباره میزان اثر این اقدام اطلاع‌رسانی نشده است تا بدانیم گامی که برای تجاری‌سازی ایده‌ها برداشته شده در کجا فرود آمده است و آیا توانسته نوآوری را به صنعت گره بزند و یا در حد ایده باقی مانده است.
سرنوشت تفاهم‌نامه‌ها و برون‌سپاری پروژههای تحقیقاتی پژوهشگاه
برون‌سپاری پروژههای تحقیقاتی پژوهشگاه به هشت شرکت فعال در بخش خصوصی خبری است که در دی ماه گذشته وعده آن داده شد. برای این کار که به گفته رییس پژوهشگاه در راستای تقویت ارتباط با مراکز علمی و شرکت‌های دانش‌بنیان انجام می‌شود، برون‌سپاری پروژههای تحقیقاتی پژوهشگاه به هشت شرکت فعال در بخش خصوصی، همکاری با 10دانشگاه کشور در قالب قرارداد همکاری پژوهشی، انعقاد چهار توافق‌نامه همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی پژوهشگاه در دستور کار مرکز قرار گرفته است.
اشاره به کلیت برگزاری فراخوان‌های متعدد در جهت انجام طرح‌های کلان پژوهشگاه از جمله طرح جویشگر، توسعه فاوای روستایی، اینترنت چیزها و… با مشارکت و اولویت بخش خصوصی و دانشگاه‌ها بدون اشاره به جزییاتی از موارد، مبالغ تعیین‌شده برای این برون‌سپاری‌ها از مواردی است که در کنار روشن شدن خروجی نهایی این موارد لازم است به آنها پرداخته شود تا ابهامی درباره آنها وجود نداشته باشد.
انعقاد تفاهم‌نامه همکاری با پارک علم و فناوری دانشگاه تهران به منظور توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری اطلاعات در آذر ماه گذشته برای پنج سال آینده خبر دیگری است که از سوی مرکز اعلام شد. بر اساس این تفاهم‌نامه، دو طرف متعهد به همکاری در حمایت از دوره‌های پیش رشد پارک و تجاری‌سازی فعالیت‌های پژوهشی پژوهشگاه شدند. تامین زیرساخت‌های ابری مورد نیاز موسسات و شرکت‌ها و هسته‌های مستقر در پارک و حمایت از دستاوردهای نوآورانه این شرکت‌ها توسط پژوهشگاه و همکاری در طراحی و اجرای پارک پیشرانICT جهت جذب و پرورش و ارتقای سرمایه‌های انسانی نخبه حوزه ICT در داخل کشور از جمله فعالیت‌های پیش‌بینی شده در این تفاهم‌نامه هستند. حالا بیش از نیم‌سال از این تفاهم گذشته اما هنوز خبری از خروجی و میزان پیشرفت آن نیست.
تفاهم‌نامه همکاری بین پژوهشگاه و صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک یک ماه پیش از این تفاهم منعقد شده بود و البته درباره میزان پیشرفت وضعیتی مشابه همین قرارداد دارد با این تفاوت که مدت‌زمان این تفاهم شش ماه بود که از آبان ماه گذشته تا به حال زمان آن سپری شده است. همکاری با هدف تبدیل ایده‌های فناوری و کارآفرینی به محصول یا خدمت، تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی، رشد سریع بنگاه‌های نوپا از جمله مفاد این تفاهم‌نامه بود که باید طی شش ماه گذشته به سرانجام می‌رسید.
در همین حال در آذر ماه سال گذشته اعلام شد که پژوهشگاه آماده به‌کارگیری وجذب متخصصان و دانشمندان (نخبگان) برجسته ایرانی خارج از کشور در طرح‌های کلان حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات است. این زمینه هم موافقت‌نامه‌ای میان معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات برای اجرای طرح ایجاد پایگاه تخصصی جذب متخصصان و دانشمندان برجسته ایرانی غیرمقیم است. انعقاد سه قرارداد دوره پسادکترا برای فارغ‌التحصیلان ایرانی از معتبرترین دانشگاه خارج از کشور و سه سخنرانی و کارگاه تخصصی با هدف تبادل دانش و ارتقای پژوهش‌های پژوهشگاه و همچنین در دستور کار بودن 11 مورد سخنرانی و دو مورد پسادکترا تمام آن چیزی است که از نتایج اجرای این طرح اعلام شده است.
ورود به نسل پنجم با چشم‌انداز پنج ساله
در فروردین ماه سال گذشته همچنین اعلام شد که نقشه راه عملیات پژوهشی نسل پنجم شبکه تلفن همراه در حال تدوین است. در آن زمان اعلام شد که این رویداد مهم با استفاده از توان و ظرفیت‌های متخصصان و پژوهشگران داخلی و بهره‌گیری از تجربیات و نقطه‌نظرات متخصصان خارجی صورت می‌گیرد. برگزاری همایش 5G در خرداد ماه تنها اقدامی بود که پس از این وعده انجام شد.
در تیر ماه سال گذشته هم رییس پژوهشگاه فناوری اطلاعات وارتباطات از تدوین نقشه راه برای ورود به نسل پنجم تلفن همراه خبر داد و گفت: طبق پیش‌بینی‌های به عمل آمده، نسل پنجم موبایل با بومی‌سازی این فناوری در کشور پیاده‌سازی می‌شود.
در آن زمان اعلام شد که پروژه شناسایی فناوریهای مرتبط با نسل پنج ارتباطات در مرکز تحقیقات مخابرات ایران به اتمام رسیده و برنامه‌ریزی کشور در این زمینه مشخص شده است.
عرضه خدمات ابر زیرساختی و بومی وعده دیگری است که پژوهشگاه ارتباطات وعده آن را داد تا با عرضه این خدمات کارآفرینان فناوری اطلاعات و محققان نرم‌افزار بتوانند به امکانات و زیرساخت‌های فناوری اطلاعات پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات دسترسی پیدا کنند. از زمان طرح این وعده یک و نیم سال می‌گذرد و مشخص نیست چه نتیجه‌ای در بر داشته است فارغ از اینکه کارهای اجرایی از این دست همچون طرح جویشگر بومی اصولا ماهیت پژوهشی دارد و آیا در حیطه وظایف این پژوهشگاه قرار می‌گیرد یا خیر؟
فیلترینگ هوشمند، هفت سال گذشت
در آذر ماه سال 93 و در پی اعلام فراخوان، نشست مشترکی با حضور متولیان اجرایی و پژوهشی سامانههای هوشمند از سوی پژوهشگاه فناوری اطلاعات برگزار شد تا بر اساس یک زمان‌بندی برای راه‌اندازی سامانه هوشمند پالایش با همکاری مشترک این بخش‌ها با پژوهشگاه انجام شود. در جریان این خبر همچنین اعلام شد که پژوهشگاه طی پنج سال اقدام به اجرای پروژههای پژوهشی متعدد در حوزه فیلترینگ هوشمند کرده است و حالا نزدیک به هفت سال از آغاز این پروژه‌ها و دو سال از آن نشست مشترک می‌گذرد اما هنوز روشن نیست سرنوشت فیلترینگ هوشمند به کجا رسیده است. گرچه پیش از آن در تیر ماه سال 93 طی مراسمی با حضور مسوولان شرکت ارتباطات زیرساخت و پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات تفاهم‌نامه طراحی مدل جدید پالایش هوشمند شبکه‌های مجازی امضا و اعلام شد که فاز اول این پروژه در خرداد ماه با پالایش هوشمند شبکه‌های اجتماعی آغاز شده است. پروژهای که هنوز نتیجه ملموسی از آن دیده نشده است.
اینترنت چیزها به پژوهشگاه رسید
برگزاری نشست مربوط به شورای راهبری طرح اینترنت چیزها در محل پژوهشگاه از دیگر مواردی است که نشان می‌دهد این مرکز تا حد زیادی محل برگزاری چنین نشست‌هایی بوده و نشست‌هایی که گویا پیش از این در دانشگاه‌ها و مراکز علمی برگزار شده و پنجمین نشست آن در اسفند ماه به پژوهشگاه رسید. اینکه اهداف این پروژه چیست و تا به حال چه خروجی داشته است، از مواردی است که انتظار می‌رود درباره آن اطلاع‌رسانی شود. شورایی که بعد از پنج جلسه در آن اعلام می‌شود که باید هر چه زودتر در این جلسات به یک تعریف و نقشه راه واحد برسیم و کار عملی را شروع کنیم.
سرانجام سیستم‌عامل‌های سرور مبتنی به لینوکس
در مهر ماه سال 93 تفاهم‌نامه همکاری میان پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات و شرکت روسی NTC IT ROSA با هدف توسعه سیستم‌عامل‌های سرور مبتنی به لینوکس، ایجاد فضای توسعه و آزمایش نرم‌افزار در زیرساخت‌های پژوهشگاه وهمکاری در ساخت محصولات و خدمات مشابه دیگر به امضا رسید. بر طبق این یادداشت تفاهم، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات بر انجام پروژه‌ها خصوصا پروژه سیستم‌عامل در داخل کشور و نه در روسیه تاکید کرد اما چرا هیچ اطلاع‌رسانی از سرانجام سیستم‌عامل‌های سرور مبتنی به لینوکس صورت نگرفته است؟
طرح‌های کلان ملی با آغاز و پایان نامشخص
در دی ماه سال گذشته رییس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات از آغاز فاز تحقیقاتی هفت طرح کلان ملی در این حوزه با برنامه‌ریزی ۳ تا ۵ سال آینده خبر داد، آن هم در حالی که هنوز از سرنوشت طرح‌های پیشین اطلاعی در دست نیست و تنها یک سال به پایان دولت باقی است. این ماموریت‌ها که اجرای آنها به حداقل دو دولت آینده سپرده خواهد شد در قالب چند طرح کلان از جمله طرح جویشگر بومی، طرح اینترنت چیزها، طرح توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی، طرح صیانت فرهنگی و اجتماعی با بهره‌گیری از سامانههای هوشمند، طرح توسعه آزمایشگاه‌‌های حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، طرح بومی‌سازی فناوریهای مرتبط با شبکه پهن باند، طرح توسعه و به‌کارگیری نرم‌افزار‌های زیرساختی بومی تعریف شده و خبر از اجرای برخی از آنها وجود دارد.
یک سال برای انبوهی از وعده‌های اجرایی و پژوهشی
می‌بینیم که بخشی از طرح‌های کلان این پژوهشگاه به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده که حتی خروجی آن به دولت سیزدهم می‌رسد. این پژوهشگاه همزمان گاهی نقش پژوهشی دارد، گاهی نقش اجرایی مانند طرح‌های سیستم‌عامل و جویشگرها، گاه نیز در حد یک مرکز برگزار‌کننده همایش و کنفرانس ایفای نقش کرده است.
حالا برای تحقق وعده‌هایی که انتظار می‌رفت اگر انقلابی در حوزه ICT ایجاد نکند حداقل به توسعه چشمگیر این حوزه منتج شود، یک سال زمان باقی است، آن تعهداتی که برای دولت‌های آینده می‌ماند که چندان نمی‌توان مطالبه کرد اما انتظار می‌رود مسوولان این مرکز نتیجه ملموس این حجم انبوه وعده‌های اجرایی و پژوهشی را تشریح کنند. (منبع:عصرارتباط)