بودجه و تشکیلات شبکه ملی اطلاعات متوقف شود
علی شمیرانی - هفته قبل در مقاله‌ای به دور بی‌پایان «فشار، بازی، سکوت» در بحث اجرای شبکه ملی اطلاعات پرداختیم و نوشتیم:
«شبکه ملی اطلاعات، نمونه‌ای کامل و قابل تدریس از نقص ساختارها، ضعف قانون‌ها، پیچیده‌سازی فرایندها و در نهایت یافتن چرایی شکست کامل، اجرای ناقص یا طولانی و پرهزینه شدن طرح‌ها و پروژه‌های کلان در کشور است. کاری با اینکه شبکه ملی اطلاعات چه بود و چه شد، ندارم. چون این قصه هم تلخ و بی‌سرانجام است و هم بسیار تکراری. مقصود این نوشتار صرفا پرداختن به یک مدل رفتاری و برخورد با شبکه ملی اطلاعات از گذشته تا امروز است. رفتاری آشنا که ظاهرا تغییر دولت‌ها، مجلس‌ها و مدیران نیز آن را تغییر نداده و تبدیل به یک الگو و مدل رفتاری رایج در کشور شده است.
شبکه ملی اطلاعات نزدیک به 14 سال است که یک سیکل بی‌پایان «فشار، بازی، سکوت» و دوباره تکرار و تکرار این سیکل را طی می‌کند.
مرحله فشار: در مرحله فشار، به یکباره سرنوشت این شبکه ملی بر سر زبان‌ها می‌افتد و از هر سو از نمایندگان مجلس، شورای‌عالی فضای مجازی، مسوولان قضایی، کارشناسان و رسانه‌ها و غیره، همه سراغش را می‌گیرند، سخنرانی‌های آتشین می‌کنند و باعث و بانیان بلاتکلیفی این شبکه را به باد نقد و کنایه و تهمت می‌گیرند.
مرحله بازی: سپس وارد مرحله بازی می‌شویم. منظورم بازی با کلمات است. حالا نوبت باعث و بانیان است که پاسخ منتقدان را بدهند که قانون، تکلیف فلان بخش را روشن نکرده، برداشت ما از بهمان بخش قانون این است، نهادهای دیگر عقب هستند، همکاری نمی‌کنند و ...
سپس ناظران و منتقدان در ادامه مرحله بازی وارد عمل می‌شوند و ادعای مجریان را زیر سوال می‌برند و دست آخر هم می‌گویند ما امکانات، بودجه و اختیارات کافی برای اعمال قانون نداریم.
مرحله سکوت: بعد از مرحله بازی، وارد دوران طولانی سکوت می‌شویم که به یکباره همه چیز به فراموشی سپرده می‌شود و تو گویی نه خانی آمده و نه خانی رفته! به عبارتی ظاهرا گردوخاک بحث‌ها و جدل‌ها دوباره روی سر تا پای شبکه ملی اطلاعات ریخته و این شبکه زیر همان خاک قبلی که بود باقی می‌ماند تا جلوی چشم‌ها و یادها نباشد تا وقتی دیگر و روزگاری دیگر و مسوولانی دیگر.»
نمونه‌هایی جدید از مرحله فشار
در هفته‌های قبل که شبکه ملی اطلاعات دوباره وارد مرحله فشار شده بود، طبق معمول بحث‌هایی بین برخی دستگاه‌ها از جمله شورای‌عالی فضای مجازی با وزارت ارتباطات رد و بدل شد.
مخلص کلام مرحله فشار هفته‌های اخیر به این شرح بود:
- ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی: «در پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات، دوستان در وزارت ارتباطات زحمات بسیار خوبی کشیده‌اند... اما آیا الزامات ما از جمله استقلال، حاکمیت، امنیت و صیانت در آن رعایت شده است؟ ما که می‌بینیم تا رعایت این الزامات خیلی راه مانده است. 20 درصد نمانده و خیلی بیشتر از این مانده است.»
- پاسخ وزارت ارتباطات: حمید فتاحی مدیرعامل شرکت زیرساخت: «آنچه که مدنظر حاکمیت از استقلال در حوزه فضای مجازی است، شامل کل چرخه می‌شود که زیرساخت، خدمات و محتوا هستند. نکته‌ای که دبیر شورای‌عالی فضای مجازی به آن اشاره کرده در حوزه خدمات و محتوای پلتفرم‌ها است. این نیست که فقط وزارت ارتباطات مسوول این موضوع باشد.»
- عباس آسوشه، معاون مرکز ملی فضای مجازی: «گزارشی که از وزارت ارتباطات به دست ما رسیده یک پاورپوینت و فایل ارایه است و یک گزارش رسمی فنی و دارای ابعاد پروژه‌ای نیست، ما این موضوع را به وزیر اعلام کردیم و وی عنوان کرد که تشخیص ما این بود که گزارش مربوط به پیشرفت شبکه ملی اطلاعات در همین حد کافی است؛ اما پس از این جلسه، وزیر ارتباطات موضوع را پذیرفت و مقرر شد گزارش تکمیلی مربوط به شبکه ملی اطلاعات را ارایه دهند...»
- پاسخ وزارت ارتباطات: امیرناظمی رییس سازمان فناوری اطلاعات: «۸۰ درصد زیرساخت شبکه ملی اطلاعات محقق شده است. در حالی که خدمات و محتوا وظیفه دیگران است. شبکه ملی اطلاعات جایگزین اینترنت نیست، بلکه مکمل آن است. امروز تیتر زده‌اند که اسناد پشتیبان شبکه ملی اطلاعات، یک پاورپوینت است. عکس‌هایی از پاورپوینت ارسال شده به مرکز ملی فضای مجازی را ببینید.»
جالب آنکه دقیقا مشابه این دیالوگ حدود پنج سال قبل و در سال 93 از سوی دبیر وقت شورای‌عالی فضای مجازی مطرح شد. 28 اردیبهشت ماه سال 94 خبرگزاری تسنیم در گزارشی با تیتر«پاورپوینت؛ تنها خروجی هزینه‌کرد ۲۲۰۰میلیاردی شبکه ملی اطلاعات» به نقل از انتظاری دبیر وقت شورای‌عالی فضای مجازی نوشت: انتظاری اواخر سال گذشته اعلام کرد: «آنچه وزارت ارتباطات به عنوان گزارش پیشرفت شبکه ملی اطلاعات به این شورا ارایه کرده در حد پاورپوینت بوده و گزارشی نبوده است که بتوان از روی آن قضاوت کرد!»
و در نهایت بخش‌هایی از اظهارات هفته قبل ابوالحسن فیروزآبادی دبیر فعلی شورای‌عالی فضای مجازی در خصوص چرایی بی‌سرانجام ماندن شبکه ملی اطلاعات و مصوبات این شورا نیز قابل توجه است: **«متاسفانه شورای‌عالی فضای مجازی نظارت کامل و بودجه مناسبی برای اجرای مصوباتش ندارد تا مصوبات ضمانت اجرایی داشته باشند. ** شاهد یک عقب‌ماندگی ساختاری و نهادی هستیم. در بسیاری از حوزه‌ها به جای سازمان‌های متولی، ما در مرکز بحث را آغاز می‌کنیم و مصوبه می‌گیریم و آن مصوبه چون از درون ساختار بیرون نیامده، ساختار احساس مسوولیت ندارد یا دچار اجتهادهای آن سازمان می‌شود.»
** همان‌طور که ملاحظه می‌شود، اصلا نیازی به ورود و واکاوی اظهارات طرفین درگیر در شبکه ملی اطلاعات نیست. آنچه مسلم است این است که خروجی این اظهارات و بگو‌مگوها که بیشتر کارکرد سرگرم‌سازی رسانه‌ها را دارد، همچون سال‌های قبل چیز روشن و ملموسی به جز تکرار مکررات قبلی نیست.**
نمونه‌ای جدید از مرحله بازی
اما هفته قبل وارد مرحله دوم این چرخه یعنی بازی با کلمات و وعده‌های جدید شدیم که مصداق آن هم از راه رسید.
ابوالحسن فیروزآبادی دبیرشورای‌عالی فضای مجازی هفته قبل و در حاشیه امضای سند تفاهم با سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور در نمایشگاه الکامپ در مورد ارزیابی شاخص‌های کیفی شبکه ملی اطلاعات و پیاده‌سازی کامل این پروژه گفت: «در شورای‌عالی فضای مجازی، الزامات مربوط به تعریف شبکه ملی اطلاعات و پیاده‌سازی آن مطابق با سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات تهیه و وزارت ارتباطات موظف به پیاده‌سازی این الزامات شد. در دور دوم فعالیت شورای‌عالی فضای مجازی مقرر شد نقشه راهی برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات تهیه شود که وزارت ارتباطات در حال تهیه این نقشه راه است و ما منتظریم معماری نهایی شبکه ملی اطلاعات بر مبنای این نقشه راه تکمیل شود.
فیروزآبادی توضیح داد: **پس از آنکه نقشه راه معماری نهایی شبکه ملی اطلاعات تهیه شود، خروجی‌های این پروژه مشخص خواهد شد. به این ترتیب ما می‌توانیم میزان ترافیک داخلی و خارجی، اتصال فضای مجازی داخل کشور و نیز میزان پلتفرم‌های داخلی را در این شبکه مورد ارزیابی قرار دهیم.»**
کدام نقشه راه معماری نهایی؟!
همان‌طور که ملاحظه می‌شود به نوعی در حال گذار از مرحله بازی با کلمات در اجرای شبکه ملی اطلاعات هستیم. به این مفهوم که شورای‌عالی فضای مجازی یک سری الزامات برای شبکه ملی اطلاعات طراحی کرده که وزارت ارتباطات باید آن را اجرا کند.
حالا خبر می‌رسد که وزارت ارتباطات باید خود برای خود یک نقشه راه معماری نهایی شبکه ملی اطلاعات را تهیه کند تا بر اساس آن شورای‌عالی فضای مجازی بتواند بر عملکرد و خروجی وزارت ارتباطات نظارت کند.
همچنین گفته شده این نقشه معماری به زودی باید تدوین شود!
اما نکته اینجاست که این مرحله سال‌ها پیش هم تکرار شده است.
* 21خرداد ۱۳۹۳ – خبرگزاری ایرنا - «انتظاری: وزارت ارتباطات در ارایه نقشه راه شبکه ملی اطلاعات تعجیل کند»
بخشی از خبر پنج سال قبل به این شرح بود: دبیر وقت شورای‌عالی فضای مجازی با انتقاد از دیرکرد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در ارایه نقشه راه فازبندی شبکه ملی اطلاعات گفت: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باید در ارایه این نقشه راه تعجیل کند.
محمدحسن انتظاری در حاشیه دومین همایش ملی مدیران فناوری اطلاعات مراکز علمی کشور گفت: «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌بایست در اسفند ماه سال گذشته نقشه فازبندی شده شبکه ملی اطلاعات را به شورای‌عالی فضای مجازی ارایه می‌کرد اما متاسفانه این وزارتخانه هنوز نقشه‌ای ارایه نکرده است.
وی افزود: طرح شبکه ملی اطلاعات به عنوان کلیدی‌ترین طرح پایه در زمینه فناوری اطلاعات شناخته می‌شود که باید با سرعت کافی اجرایی شود.»
* 26 خرداد ۱۳۹۳ – خبرگزاری ایرنا - «انتظاری: تاخیر وزارت ارتباطات در ارایه نقشه شبکه ملی اطلاعات جبران می‌شود»
در بخشی از این خبر نیز آمده بود: «دبیر شورای‌عالی فضای مجازی گفت: مذاکراتی با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در حال انجام است تا راهکارهایی برای جبران تاخیر این وزارتخانه در ارایه نقشه راه شبکه ملی اطلاعات پیشنهاد شود.
محمدحسن انتظاری گفت: وزارت ارتباطات در تحویل نقشه راه شبکه ملی اطلاعات تاخیر دارد؛ قرار بود که وزارت ارتباطات در اسفند ماه فقط برنامه راهبردی شبکه ملی اطلاعات را ارایه دهد که امیدواریم نقشه را با سرعت بیشتر ارایه دهد.»
**آری! همان‌طور که ملاحظه می‌شود، دقیقا اظهارات و خواسته‌ها و وعده‌های پنج سال قبل، دوباره هفته قبل تکرار شده است. آن هم پس از گذشت پنج سال و در حالی که اکثریت اعضای شورای‌عالی فضای مجازی کشور دچار تغییر نشده‌اند، هفته قبل دبیر جدید این شورا اعلام کرد «مقرر شد نقشه راهی برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات تهیه شود که وزارت ارتباطات در حال تهیه این نقشه راه است و ما منتظریم معماری نهایی شبکه ملی اطلاعات بر مبنای این نقشه راه تکمیل شود.»**
اما قبل از عبور از این بخش، به این موضوع باید اظهارات نایب رییس کمیسیون تلفیق مجلس در ششم بهمن‌ماه سال قبل را نیز افزود که گفته بود: نقشه راه زیرساخت اندازه‌گیری شبکه ملی اطلاعات تدوین می‌شود. علی‌اصغر یوسف‌نژاد در آن مقطع گفته بود: «با تصویب اعضای این کمیسیون وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف شد طی سه ماه با همکاری وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی و نفت آیین‌نامه اجرایی نقشه راه زیرساخت اندازه‌گیری پیشرفته (AMI) در شبکه ملی اطلاعات را تدوین کند.» (منبع:ایرنا)
البته از آن ضرب‌الاجل هم سه ماهی می‌گذرد و در حالی که خود کمیسیون تلفیق هم پیگیر مصوبه‌اش نیست، حالا شورای‌عالی فضای مجازی یک مدت نامحدود و نامعلوم را برای این اقدام به وزارت ارتباطات اعلام کرده است.
ورود به مرحله سکوت
به این ترتیب و با دادن وعده‌ای که پنج سال قبل باید به پایان می‌رسید، مقدمات برای ورود شبکه ملی اطلاعات به مرحله سکوت که معمولا نیز طولانی است آماده می‌شود.
به این ترتیب و در این مرحله، مرکز ملی فضای مجازی نه بر اساس مستندات خود، بلکه رفته است تا از لابه‌لای کاغذهای ارایه شده از سوی وزارت ارتباطات ببیند شبکه ملی اطلاعات چقدر پیشرفت داشته است.
از سوی دیگر شورای‌عالی فضای مجازی هم به وزارت ارتباطات ماموریت داده تا نقشه راه معماری شبکه ملی اطلاعات را تدوین کند تا بعد بر اساس آن بتوانند میزان پیشرفت شبکه ملی اطلاعات را بررسی کنند.
به همین منظور من نام این مرحله را سکوت گذاشته‌ام. چون اصولا چیز زیادی برای پیگیری وجود ندارد و باید منتظر تولید کاغذها، سندها و نقشه‌های جدیدی بود تا روزی دیگر و زمانی دیگر.
لزوم توقف همه چیز درباره شبکه ملی اطلاعات
آن‌طور که پیداست وزارت ارتباطاتی‌ها معتقدند کارشان را انجام داده‌اند و شورای‌عالی فضای مجازی هم می‌گوید بودجه کافی برای نظارت بر مصوباتش را ندارد و از سوی دیگر همزمان هم در حال بررسی کاغذهای ارایه شده از سوی وزارت ارتباطات است و هم از وزارت ارتباطات خواسته معیاری را تهیه کند تا بر اساس آن پیشرفت‌های شبکه ملی اطلاعات مورد بررسی قرار گیرد!
نتیجه این بررسی‌ها هر چه باشد، موضوع اینجاست که هنوز و پس از گذشت 14 سال از بحث‌های پیرامون شبکه ملی اطلاعات، هر کس برداشت خاص خود را دارد و تاکنون حتی یک نفر نیز مورد بازخواست قرار نگرفته است.
**از این رو به نظر می‌رسد باید، شبکه ملی اطلاعات را به کل متوقف کرد و آن را کنار گذاشت تا اصولا مشخص شود در سال‌های گذشته دقیقا برای چه کاری بودجه، ساختار و امکانات پیش‌بینی شده است که بعد از این همه سال هنوز هم روشن نیست چه نهادی از چه نهادی چه می‌خواهد.
چه بسا بعد از این بررسی‌ها و جلوگیری از اتلاف وقت و بودجه کشور به این نتیجه رسیدیم که اصلا شبکه ملی اطلاعات نمی‌خواهیم، چون نه کسی قصد اجرای آن را دارد و نه کسی توان پیگیری و نظارت.**