تجارت الکترونیکی اهمیت و رویکردهای توسعه آن
یزدان محمدبیگی خورتابسرا - تقریبا در تمامی الگوهای تجارت الکترونیک نوین می‌توان زنجیره‌ای را متصور شد که از تامین‌کننده اولیه تا مصرف‌کننده نهایی را در بر می‌گیرد. این زنجیره توسط چرخه‌ای متشکل از سه عامل اساسی اطلاعات، مواد و پول برقرار می‌ماند. از منظر اطلاعات می‌توان برنامه، پاسخگویی، ظرفیتهای بازار و مشتریان، دانش ساخت و ارائه و از این قبیل را مورد ملاحظه قرار داد. از منظر مواد نیز می‌توان به مواد اولیه، سوخت، تجهیزات واسط، محصولات و ابزار پشتیبانی اشاره کرد. پول نیز جنبه‌هایی چون سرمایه اولیه، اعتبارات و مبلغ مبادله را شامل می‌شود. آنچه تجارت الکترونیک را از دیگر روشها متمایز می‌کند، مداخله و نقش‌آفرینی آن در تمامی موارد یاد شده است. بنابراین، می‌توان شرایطی را متصور شد که در آن، تجارت الکترونیک منجر به افزایش ارزش، درآمد و سود می‌شود.
کاهش هزینه‌ها تنها یکی از نقشهای تجارت الکترونیک در ایجاد ارزش برای مشتریان و ذی‌نفعان دیگر از یک سو و افزایش درآمد و سود برای سازمان از دیگر سو است. تجارت الکترونیک با ایجاد ارزشهای جدید باعث افزایش درآمد و سود می‌شود. کارکردهای عمده تجارت الکترونیک در این راستا را می‌توان به‌صورت زیر برشمرد:
* دسترسی بهتر و سریعتر به مشتریان در اقصی نقاط دنیا که علاوه بر ایجاد جذابیت برای مشتریان در بهره‌برداری بموقع از محصولات و خدمات، باعث حذف واسطه‌ها و در نتیجه، کاهش هزینه‌های مربوط می‌شود.
* یکپارچگی اطلاعات و دنبال کردن پویای وضعیت باعث سیاست‌گذاری بهتر در زمینه قیمت می‌شود و شرایطی را فراهم می‌کند که سازمان بهتر بتواند از طریق انعطاف‌پذیری در قیمت به تثبیت خود در بازار کمک کند.
* هماهنگی فیزیکی و اطلاعاتی در ارائه محصول به بازار باعث تسریع در چرخه تامین و سرمایه می‌شود و زمینه را برای نوآوری و تحرک بیشتر فراهم می‌آورد. این امر بویژه درباره محصولاتی که چرخه عمر کوتاهتری دارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
* انجام فعالیتها به‌صورت همزمان باعث تسریع زمان و کاهش هزینه‌های مربوط می‌شود. در این میان، طراحی مناسب فرایندها از اهمیت زیادی برخوردار است.
* افزایش امکان سفارشی شدن محصولات و خدمات که در این میان، همواره سازمان می‌تواند با ردگیری، عملکرد مشتری خود را متناسب با نیازها و خواسته‌های وی تنظیم کند. از طرف دیگر، مشتری می‌تواند با درک نحوه ارائه محصولات و خدمات و تبادل نظر با سازمان بین هزینه و نحوه دست‌یابی به آنها توازن ایجاد کند.
* استفاده بهتر از تمامی ساعات شبانه‌روز، به‌طوری‌که مشتری در هر زمان از امکان طرح درخواست خود به سازمان برای دریافت خدمات و محصولات برخوردار است.
* حجم وسیع اطلاعات ارائه شده از سوی سازمانهای عرضه‌کننده درباره محصولات و خدمات متنوع یک یا چندین تامین‌کننده باعث افزایش حق انتخاب مشتری، صرفه‌جویی در زمان و در نتیجه افزایش درآمد تمامی تامین‌کنندگان خواهد شد.
* تبادل سریع وجوه باعث گردش سریعتر پول و در نتیجه افزایش شانس سازمان برای استفاده از فرصتهای کسب درآمد خواهد شد.
با وجود تمامی موارد یاد شده در بالا، انطباق نظام تجارت الکترونیک یک سازمان با کارکردهای آن بسیار تعیین‌کننده است. طراحی الگوی مورد استفاده برای هر سازمان باید بر اساس نیازها، ویژگیها و اهداف و نیز شناخت صنعت و محیط فعالیت آن باشد. نوع فناوریها و ابزارهای مورد استفاده در سازمان از دیگر موارد قابل ملاحظه است. در جوامعی که بسترهای فیزیکی و فرهنگی مناسب وجود ندارد، می‌توان از تجارت الکترونیک بین سازمانهای تجاری یا مشتریان صنعتی شروع کرد و کم‌کم آن را در سطح مشتریان توسعه داد.
موضوعی که باید مورد توجه جدی قرار گیرد، جایگاه تجارت الکترونیک در چارچوب کلان راهبردی سازمان است. این رویکرد در هر سطحی باید همسو با راهبردهای دیگر سطوح و هماهنگ با راهبردهای هم‌عرض باشد. سناریوهای متفاوتی برای استقرار نظام تجارت الکترونیک کارآمد در سازمانها توسط کسب و کارهای حرفه‌ای و صاحب‌نظران مطرح شده است که از جمله آنها می‌توان به الگوی پنج مرحله‌ای اسکتیش اینترپرایز و پارسونز اشاره کرد. الگوی اسکتیش اینترپرایز شامل پنج مرحله: ترویج، اتصال، ورود، مبادله و یکپارچه‌سازی کسب و کار با بهره‌گیری از زیرساختها و ابزار الکترونیک مربوط است.
تسهیل در امور تجاری با فناوری اطلاعات
موضع کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در تسهیل امور تجاری مبین فعالیتها، فرایندها و رویه‌هایی است که از فناوری مزبور برای تسهیل تعاملات تجاری بویژه در زمینه شناسایی و ردیابی کالاها و محصولات، مستندسازی جریان تجاری و امنیت آن استفاده می‌کند. در واقع از این طریق، امور مربوط ساده‌تر و هماهنگتر خواهد شد و خودکارسازی رویه‌های اداری و تجاری به کارآمدی و اثربخشی مجموعه منجر خواهد شد.
امروزه تجارت بیش از 30 درصد از تولید ناخالص داخلی را در عرصه جهانی در بر می‌گیرد و بر اساس برآوردها پیش‌بینی می‌شود این مقدار در سال 2020 به بیش از 50 درصد برسد. با توجه به این حجم عظیم از تعاملات تجاری، بهره‌گیری بهینه از ابزارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات گریزناپذیر است. طبق بررسیهای آنکتاد در سال 2006، اتلاف زمان یکی از مهمترین موانع غیر فیزیکی در تجارت است و هر روز صرفه‌جویی معادل نیم‌درصد تعرفه تجاری است و از طرف دیگر، هفت درصد تجارت بین‌المللی صرف هزینه اداری امور لجستیک می‌شود. در سال 2002 نیز اسکاپ طی گزارشی اعلام کرد که به‌طور کلی، هفت تا ده درصد از ارزش تجارت روزمره بین‌المللی صرف تشریفات اداری می‌شود و هر معامله تجاری مشتمل بر 30 فعالیت، 40 سند و 200 عنصر اطلاعاتی است که 60 درصد از آنها حداقل یک بار بازنویسی می‌شوند.
فقدان شفافیت و دوباره‌کاری امور در تجارت سنتی باعث افزایش هزینه‌های عمومی بویژه در کشورهای در حال توسعه می‌شود. بر اساس بررسیهای آنکتاد در سال 2006، می‌توان با بهره‌گیری از نظامهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در تجارت بین‌المللی هر ساله بیش از 100 میلیارد دلار صرفه‌جویی کرد. در مجموع، سه عامل تصمیم‌گیران، سیاست‌گذاران و ذی‌نفعان را بر آن داشته است تا در امور تجاری از فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده کنند. این سه عبارتند از: پیشرفتهای فناوری، توسعه تجارت الکترونیک و دسترسی به روابط اقتصادی در گستره جهانی. دو عامل اول باعث کاهش چشمگیر هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری شده‌اند؛ در حالی که عامل سوم افزایش سطح دسترسی و همنوایی بین بنگاههای اقتصادی اقصی‌نقاط دنیا را مورد توجه قرار می‌دهد.
وجود ذی‌نفعان مختلف در امور تجاری، تنوع و تعدد مقررات تجاری و الزامات اسنادی مربوط را به‌همراه دارد. در مارس 1998، شرکت‌کنندگان در سمپوزیوم سازمان تجارت جهانی بر اهمیت توجه به موارد زیر تاکید کردند:
_ داده‌ها و الزامات اسنادی فزاینده؛
_ فقدان شفافیت و استفاده از الزامات وارداتی و صادراتی مبهم؛
_ رویه‌های نامناسب و فقدان نظارتهای مبتنی بر ممیزی و شیوه‌های ارزیابی مخاطرات؛
_ میزان بالای موارد غیر مترقبه و فقدان خودکارسازی و استفاده معنی‌دار از فناوری اطلاعات؛ و
_ فقدان نوسازی مناسبات و همکاری نامناسب گمرک و دیگر نهادهای دولتی درگیر در امور تجاری.
در کشورهای توسعه‌یافته از فناوری اطلاعات برای تامین موارد مزبور استفاده قابل ملاحظه‌ای شده است، لیکن وضعیت بسیاری از کشورهای در حال توسعه در این زمینه چندان مناسب نیست. در این راستا، قبل از هر چیز باید جایگاه فناوری اطلاعات را در دنیای تجاری نوین تبیین کرد و به اقدامات اصلاحی لازم مبادرت ورزید. این موضوع مستلزم توجه به سیاستها و راهبردهای کشورها در کل گستره فناوری اطلاعات و ارتباطات است. نبود یکپارچگی، مشکلات زیادی را در عرصه فعالیتهای بخشهای خصوصی و دولتی به‌بار خواهد آورد. الزامات مربوط به زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات و نیروی انسانی درگیر در تسهیل امور تجاری باید در راهبرد ملی فناوری اطلاعات و ارتباطات انعکاس یابد و مسئولیتها در خصوص ایجاد ظرفیتهای لازم و توسعه زیرساختها مشخص شود.
در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، ایجاد نظامی جدید برای توسعه امور نوین تجاری معقولتر و ساده‌تر از بازسازی نظامهای موجود است. دست‌یابی به فناوریهای مربوط و منافع ناشی از آنها چندان ساده نیست و البته، مستلزم صرف هزینه قابل ملاحظه‌ای و تحمل محدودیتهای مربوط است. با این‌حال باید توجه داشت که اساسا چنین چیزی زمینه را برای بهره‌گیری آنها از فرصتهای موجود و ممکن فراهم خواهد کرد و درآمدها و صرفه‌جوییها نیز در طولانی‌مدت به‌مراتب بیش از هزینه‌های صرف‌شده خواهد بود.
از جمله مواردی که در به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در امور تجاری مورد ملاحظه قرار می‌گیرد، ایجاد نظام بدون کاغذ است که مهمترین پرسش قابل طرح در این زمینه نیز زمان مناسب برای شروع اقدامات جدی است. موفقیت در این عرصه قبل از هر چیز بستگی به آن دارد که نظام مبتنی بر کاغذ سیر تکاملی خود را طی کند، به‌نحو مناسبی جریان یابد و از قابلیت تبدیل آسان به نظام الکترونیک برخوردار باشد.
- ۸۶/۰۵/۰۷