حجم استفاده از پیام‌رسان‌ها در سال گذشته
سامان ترابی - ویندوز 95 انقلابی در کامپیوتر بود، چراکه علاوه‌بر رنگ و امکاناتی که داشت، دارای دو ویژگی جدید هم بود اول اینکه به کاربر اجازه می‌داد با افرادی که نزدیک او هستند ارتباط برقرار کند و به اصطلاح چت کند و دیگری برنامه‌ای بود که با استفاده از اینترنت‌های DialUp این اجازه را می‌داد با افرادی که شماره تلفنش را داشتید چت کنید. ویندوز 98 ورود دو برنامه قدرتمند برای ارتباط‌های مجازی بود، ICQ و یاهو مسنجر. این برنامه‌ها چنان محبوبیتی در کاربران داشتند که شرکت‌های تولیدکننده بیکار ننشسته و هرکدام برنامه‌ای را برای ویندوزهای جدید ارائه دادند، اما ارتباط‌های مجازی تنها محدود به کامپیوترها نبود و دنیای تلفن‌های همراه را هم تسخیر کرد. تلفن‌های همراه اولیه فقط امکان برقراری تماس بین دو کاربر را می‌داد اما از سال 2000 انقلابی در گوشی‌های همراه به وجود آمد و آن آغاز به کار شبکه‌های اجتماعی بود. در ابتدا این شبکه‌ها تنها سبب ساز آشنایی دوباره دوستان قدیمی و پیدا کردن دوستان جدید بود، اما فضای مجازی آن قدر سریع پیش رفت که در کمتر از دو دهه، افراد به واسطه عضویت در شبکه‌های اجتماعی از اخبار و رویدادهای جهان به اندازه یک پلک زدن فاصله دارند.
به همین دلیل امروزه با رواج اپلیکیشن‌ها و پیامرسانهای موبایلی در کنار هزاران شبکه خبری و میلیون‌ها وب‌سایت اینترنتی، تبادل اطلاعات در میان مردم جهان، شکلی کاملا متفاوت نسبت به چندسال اخیر به خود گرفته است. جالب است بدانید تا سال ۲۰۰۷ عملا هیچ اپلیکیشنی در دنیا وجود نداشت اما به یک‌باره تا سال ۲۰۱۱ بیش از ۲۵ میلیارد اپلیکیشن در دنیا دانلود شده‌اند. همچنین در سال ۲۰۱۴ در اروپا چیزی حدود ۱۹درصد رشد اقتصادی در حوزه اپلیکیشن‌های موبایل نسبت به سال ۲۰۱۳ اعلام شده و نزدیک به یک میلیون شغل به طور مستقیم و غیرمستقیم از بستر اپلیکیشن‌ها شکل گرفته که در نهایت درآمد ۱۶.۵ میلیون دلاری را برای این حوزه رقم زده است. در ایران نیز با توجه به روند رو به رشد ضریب نفوذ دیجیتالی شدن، پیش‌بینی مرکز مطالعات استراتژیک غرب حاکی از آن است که تا سال ۱۴۰۰ کشور ما در میان ۶ کشور اول دنیا از نظر تکنولوژی دیجیتالی و زندگی دیجیتالی قرار گیرد و نقش شبکه‌های اجتماعی در تغییرات سبک زندگی و دیجیتالی شدن، کاملا مشهود خواهد بود.
شبکه‌های اجتماعی در ایران
آخرین آمارها نشان می‌دهد که کشور ما از نظر بهره‌مندی اینترنت در بین ۱۸۷ کشور جهان، رتبه ۸۷ را دارد که براساس طبقه‌بندی اتحادیه جهانی مخابرات، ایران در رده کشورهای متوسط به شمار می‌رود. برمبنای این رده‌بندی که تا پایان سال ۲۰۱۴ میلادی محاسبه شده ۳۵ درصد استفاده‌کنندگان اینترنت در ایران را قشر جوان تشکیل می‌دهند و میانگین صرف شده برای اینترنت نیز ۵۲ دقیقه در هفته است. اما با افزایش ابزارهای ارتباطی در کشور و توسعه اینترنت بر بستر موبایل، استفاده جوانان از اینترنت با توجه به محبوبیت شبکه‌های اجتماعی، با سرعت بسیار چشمگیرتری نسبت به آمار اعلام شده در حال افزایش است و گفته می‌شود ایرانی‌ها رتبه سوم را در استفاده از این شبکه‌ها، در دنیا به خود اختصاص داده‌اند. براساس بررسی مرکز Innovation is everywhere بالغ‌بر ۸۳.۲ میلیون مشترک موبایل در ایران و جود دارد و با احتساب اتصال کاربران از طریق موبایل به اینترنت، ضریب نفوذ اینترنت ۵۵ درصد اعلام شده است. طبق مطالعه انجام شده از سوی این مرکز تحقیقاتی، پیامرسانهای تلگرام، وایبر، واتس‌اپ و شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام و فیس‌بوک در میان کاربران ایرانی دارای محبوبیت هستند. البته در این میان برخی شبکه‌های اجتماعی داخلی نیز کاربران بیشتری را نسبت به شبکه‌هایی مانند یوتیوب و توییتر به خود اختصاص داده‌اند. در این یافته‌ها، آنچه مورد توجه قرار گرفت افزایش حضور کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی در دوسال اخیر بود. محققان مرکز آننبرگ به این نتیجه رسیدند که حضور مشهود کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی سبب شده تا در برخی موارد مخاطبان اصلی این شبکه‌ها در جهان را کاربران ایرانی، تشکیل دهند.
9 ساعت زمان استفاده از شبکه‌های مجازی
این در حالی است که محمدرضا رستمی مشاور وزیر ورزش و جوانان در سال 94 با بیان اینکه میانگین استفاده روزانه ایرانی‌ها از شبکه‌های اجتماعی 9ساعت است، گفت: سه پنجم ایرانی‌ها وقت قابل توجهی را صرف فیس‌بوک می‌کنند. وی افزود: همچنین 2/32 درصد ایرانی‌ها هر روز و 25درصد هفته‌ای یکبار از اینترنت استفاده می‌کنند. همچنین سایت الکسا در سال 94 آمار قابل توجهی از کاربران ایران در شبکه‌های اجتماعی موبایلی ارائه داده بود که براساس آن، رتبه ایران را در هریک از این شبکه‌های اجتماعی نشان می‌داد. اگر سرور اصلی سایت‌هایی مانند وایبر، تلگرام، لاین و واتس‌اپ را ملاک اصلی و میزان ترافیک ورودی- خروجی به سرورهای این سایت‌ها را ملاک بازدید قرار دهیم، می‌توانیم بر مبنای آمار تولیدشده الکسا، چنین قضاوت کنیم که در وایبر ایران اول، روسیه دوم، آمریکا سوم، هند چهارم و برزیل پنجم را در سال گذشته داشتند. گفتنی است ایران ١١,٨ درصد از ترافیک را در اختیار دارد و روسیه با ١٠.٤ دوم است. همچنین در تلگرام آمریکا با ٨٤ درصد اول و با اختلاف زیادی ایران با ٣.٧ درصد دوم، هند با ٣.٢ درصد سوم، انگلیس و اسپانیا نیز در رده‌های چهارم و پنجم ترافیک الکسا هستند.
در لاین نیز اندونزی با ١٥.١ درصد اول، آمریکا با ١١.٢ درصد دوم و ایران با ٩.٢ درصد سوم است. این در حالی است که با نگاهی گذرا به سهمی که کاربران ایرانی در استفاده از شبکه‌های اجتماعی خارجی دارند متوجه استفاده به نسبت زیاد ایرانی‌ها از این شبکه‌ها می‌شویم، برای مثال، صفحاتی در یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های اجتماعی جهان (فیس‌بوک) وجود دارد که بیش از ۲میلیون کاربر ایرانی طرفدار آن هستند و یا طبق آمارها و تحلیل‌های منتشر شده، ۱۰درصد کاربران ایرانی در اینستاگرام حساب کاربری دارند و به فعالیت می پردازند.
از آنجا که پربیننده‌ترین شبکه‌های اجتماعی ایرانی نیز بیش از ۲میلیون کاربر دارند، می‌توان گفت که یک میدان رقابتی میان شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی از نظر جذب کاربر، ایجاد شده است. به خصوص که در سال‌های اخیر، الگوگیری‌هایی از شبکه‌های اجتماعی خارجی مبتنی بر وب و تلفن همراه به عمل آمده که نشان دهنده تلاش‌های ثمربخش نهادهای ملی برای سوق دادن کاربران به شبکه‌های اجتماعی ایرانی به جای موارد خارجی است. شکی نیست که برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی در کشور از سوی کاربران ایرانی مطالبات بسیاری وجود دارد و در صورت وجود شبکه‌های اجتماعی قدرتمند داخلی، می‌توان کاربران ایرانی را به سمت استفاده از این شبکه‌های بومی ترغیب کرد.
در این زمینه محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز به ناکارآمدی شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان بومی واقف است و گفته است: «استفاده از سرمایه‌های داخلی در توسعه شبکه‌های اجتماعی الزامی است و آنچه که در شبکه‌های اجتماعی مربوط به اطلاعات مردم بوده و مبادله می‌شود، باید در داخل کشور محافظت و نگه‌داری شود. اما تا زمانی که نتوانیم شبکه پایداری داشته باشیم، نمی‌توانیم در مقابل شبکه‌های خارجی بایستیم و با آن‌ها رقابت کنیم.» وی افزود: «تنها راهکار ممکن که بتوان شبکه‌های بومی اجتماعی در داخل کشور داشت، کاهش نگرانی مالی، ارائه پهنای باند رایگان و اعتماد حقوقی و قضایی در این بخش است و پس از آن باید به سمت اطمینان‌سازی مردم پیش برویم. زمانی که شبکه‌های اجتماعی کارآمد و پایدار در داخل کشور داشتیم، می‌توانیم با هر شبکه اجتماعی خارجی هر طور که خواستیم برخورد کنیم.» (منبع:روزنامه سایه)