خبرسازان حوزه فاوا در سال ۹۷
دانیال رمضانی_ وقتی حرف از خبر، چهره‌ها، موضوعات و نهادهای خبرساز می‌شود، ابتدا باید تعریفی استاندارد از «خبر» ارایه کنیم: «خبر، گزارشی از وقوع یک اتفاق ملموس، واقعی و عملی است که دارای یک یا چند «ارزش خبری» باشد.»
با این تعریف بسیاری از اظهارنظرها، وعده‌ها، سخنرانی‌ها، جدال‌های توییتری و غیره اصلا خبر و اتفاق محسوب نمی‌شوند و از آنجا که تقریبا بالغ بر 90 درصد اخبار حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور، شامل همین موضوعات است و در سال 97 شاهد اتفاق عملی و برجسته‌ای نبودیم، بخشی از انتخاب‌های این فهرست نیز به‌ناچار و با اغماض و عدول از تعریف خبر و خبرسازان انجام شده است.
با این مقدمه اما به انتخاب تحریریه هفته‌نامه عصر ارتباط، مروری داریم بر خبرسازان حوزه فاوا در سال 97.
مورد عجیب تلگرام طلایی
تلگرام طلایی و برادرش هاتگرام هر دو محصول یک شرکت داخلی هستند که سال قبل و بعد از بستن تلگرام در کشور، تا مدت‌ها به سمبل یک ناهماهنگی بزرگ میان مسوولان و نهادهای متعدد تبدیل شدند. وقتی تلگرام حذف شد، حرف از راه‌اندازی پیام‌رسان‌های داخلی به میان آمد و درحالی‌که برخی در حال بحث و جدل درباره چند و چون حمایت از آنها بودند، تلگرام طلایی و هاتگرام با چراغ‌های خاموش و البته ادامه اتصال به تلگرام توانستند میلیون‌ها کاربر برای خود به دست آورند.
در نتیجه ناگهان نگاه‌ها به سمت این پدیده‌های جدید رفت و تقریبا روزی نبود که از گوشه‌ای، از مجلس و قوه قضاییه گرفته تا برخی کارشناسان، مدیران پیام‌رسان‌های داخلی و رسانه‌ها نسبت به این پدیده و مورد عجیب به انتقاد نپردازند و در نتیجه تلگرام طلایی به سمبلی از ناهماهنگی میان مسوولان تبدیل شد.
کمی بعد اظهار نظر وزیر اطلاعات را شنیدیم که این پوسته‌ها را خودی اعلام کرد و وقتی سمت و سوی انتقادها به سمت لزوم قطع ارتباط این واسط‌ها با تلگرام رفت، مهر تایید نهایی را قوه قضاییه بر این موضوع زد و بعد از تایید وزیر اطلاعات، قوه قضاییه نیز فعالیت این تلگرام‌های وطنی را مجاز دانست تا به این ترتیب حداقل پرونده اعتراض‌ها بسته شود.
اپ‌های جعلی و ستاره‌مربع‌ها
سال 97 را بی‌شک می‌توان سال تسخیر کشور و آلودگی میلیون‌ها نفر به انبوهی از اپ‌های جعلی، بدافزارها، خدمات ارزش افزوده و ستاره‌مربع‌ها دانست.
در اتفاقی بی‌سابقه، از اوایل سال جاری جنگی عجیب میان اپ‌های جعلی، بدافزارها و نسخه‌های جعلی تلگرام در گرفت تا با استفاده از هر ابزار قانونی و غیرقانونی موجود، کاربران بیشتری را به تسخیر این اپلیکیشن‌ها درآورند.
هرچند که هیچ‌گاه مشخص نشد این یک حمله سازماندهی‌شده از سوی هکرها، نهادهای امنیتی خارجی یا توسط منابعی در داخل انجام می‌شود، اما در نتیجه کار به جایی انجامید که بنابر گزارش‌های برخی شرکت‌های آنتی‌ویروس خارجی، ایران در صدر کشورهای آلوده به بدافزار قرار دارد.
اما درحالی‌که شاهد انفعال نهادهای مسوول در این بخش هستیم و همچنان کاربران بیشتری به انواع آلودگی‌های موبایل و کامپیوتری دچار می‌شوند، هنوز برای قضاوت در خصوص نحوه سوءاستفاده از این آلودگی‌ها زود است و ابعاد ماجرا همچنان پنهان مانده است. به این ترتیب مشخص نیست از این آلودگی‌ها قرار است برای اخاذی‌های مالی استفاده شود یا برای شنود کاربران یا تبدیل آنها به پایگاهی برای حملات گسترده هکری به اهدافی در داخل و خارج کشور.
آزادسازی فیلترشکن‌ها
سال 97 را شاید بتوان سال پذیرش یک معضل قدیمی و لاینحل دانست؛ یعنی دسترسی به ممنوعه‌های فضای مجازی. وقتی هم حرف از «دسترسی» و «ممنوعه‌ها» به میان می‌آید، منظور قانونی‌شدن این موضوع نیست، بلکه منظور امکان استفاده از ابزارهای موسوم به فیلترشکن است.
استفاده از فیلترشکن‌ها مساله جدیدی نیست، اما میزان استفاده از آنها موضوع جدیدی است. واقعیت آن است که سطح استفاده از فیلترشکن‌ها را می‌توان به قبل و بعد از فیلترینگ تلگرام با 40 میلیون کاربر تقسیم کرد. از ابتدای سال جاری و با فیلترینگ تلگرام شاهد جهش بی‌سابقه نصب و استفاده از فیلترشکن‌ها هستیم. اگرچه در مقاطعی این فیلترشکن‌ها کمی سخت به دست می‌آمدند و گاهی نیز مختل می‌شدند، اما امسال فروش فیلترشکن‌ها با درگاه‌های بانکی به نوعی مجاز شد و اکنون در کنار نصب بدون اشکال و اختلال انواع فیلترشکن‌های رایگان، کاربران می‌توانند به‌راحتی با انبوهی از انتخاب برای خرید فیلترشکن‌ها هم مواجه باشند.
این موضوعی است که در ظاهر پذیرفته شده و مصداق این مدعا نیز سکوت معنادار نهادهای مسوول درخصوص عرضه فیلترشکن‌ها است. به این ترتیب می‌توان این ادعا را نیز مطرح کرد که اکنون ایران در رده آزادترین کشورها در دسترسی به اینترنت قرار دارد.
دیوار خدمات یا تخلفات؟
اپلیکیشن‌ها و استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای اینترنتی در نگاه نخست به عنوان ابزاری برای تسریع و تسهیل امور محسوب می‌شوند. اما اگر این ابزار و کسب‌وکارها در فضای بی‌قانونی، با شعار ارایه خدمت و اشتغال صرفا بر درآمدزایی خود متمرکز شوند و به مسوولیت‌های اجتماعی و تبعات احتمالی دیگر توجه نکنند، اینجاست که سروصداها بلند شده و پای قانون و مجریان قانون به میان می‌آید.
سایت‌های موسوم به ارایه خدمات تبلیغات و نیازمندی‌های اینترنتی و در راس آنها سایت دیوار، یکی از خبرسازترین موضوعات سال 97 بودند. کافی است عبارت کلاهبرداری+دیوار را در اینترنت جست‌وجو کنید تا با انبوهی از خبرها از اقصانقاط کشور مواجه شوید. حجم تخلفات در بستر این سایت و سایت‌های مشابه به حدی بالا رفته که صدای قضات شهرهای کوچک و بزرگ کشور را به دلیل افزایش شکایت و میزان تشکیل پرونده‌ها در مراجع قضایی نیز درآورده است.
مقامات انتظامی و پلیس نیز که در سال‌های قبل تلاش کردند با تذکر و هشدارهای پیاپی به گردانندگان این سایت‌ها زمینه تخلفات را کاهش دهند، زمانی که متوجه بی‌فایده بودن سال‌ها مدارا و تذکر شدند، دست به کار ارایه آمارهایی شدند که همه را غافلگیر کرد.
سایت دیوار به‌تنهایی عامل افزایش 20 درصدی جرایم حوزه سایبری کشور شده است و به گفته مقامات پلیس فتا در 10 ماه گذشته 10 هزار شکایت از این سایت روی میز پلیس قرار گرفته است. به همین دلیل پلیس فتا تهران در شکایتی خواستار بستن این سایت شد. طبق انتظار فشارها به پلیس برای آزاد گذاشتن این سایت‌ها نیز شروع شد و به این ترتیب نتیجه پرونده به سال آینده موکول شده است.
سال تغییر مدیران
سال 97 اما از جهت دیگری نیز در تاریخ ارتباطات کشور ماندگار و خبرساز شد. در این سال یک زلزله مدیریتی در هر سه اپراتور موبایل کشور رخ داد. در واپسین روزهای سال 96 قرعه اول به نام وحید صدوقی، مدیرعامل سابق همراه‌اول رقم خورد و بعد از قریب به 12 سال، صدوقی با همراه‌اول خداحافظی کرد و جای خود را به حمید فرهنگ داد.
اما این پایان تغییرات مدیریتی در اپراتورهای کشور نبود. کمی بعد موج شایعاتی درخصوص تغییر مجدد مدیرعامل همراه‌اول به راه افتاد که چنان‌که ذکر شد، شایعات ساخته و پرداخته چند رسانه بود.
صدوقی و برخی از دیگر مدیران خارج‌شده از همراه‌اول اما اردیبهشت‌ماه سال 97 باز هم خبرساز شدند و عطوفی به نمایندگی از صدوقی مدیریت کوچک‌ترین اپراتور موبایل کشور یعنی رایتل را عهده‌دار شدند. در 4 بهمن‌ماه این تیم باز هم خبرساز شدند؛ عطوفی از مدیرعاملی رایتل کناره‌گیری کرد و از آن زمان تاکنون نیز رایتل با سرپرست اداره می‌شود.
چند روز بعد با تغییرات انجام‌شده در دو اپراتور کشور، نگاه‌ها به سمت ایرانسل و مدیرعامل بدون تغییر آن از ابتدای راه‌اندازیش رفت. یکم اسفندماه سال 97 خبر رسید که علیرضا قلمبر دزفولی سرانجام و پس از نزدیک به 14 سال از مدیرعاملی ایرانسل کنار گذاشته شد و بیژن عباسی آرند به عنوان مدیرعامل جدید معرفی شد.
سروصدا پیرامون اپراتورهای ایرانی اما ظاهرا همچنان ادامه داشت و پرونده پرداخت رشوه شریک خارجی ایرانسل و دستگیری سفیر وقت آفریقای جنوبی در پرونده ورود MTN به ایران باز شد؛ پرونده‌ای که همچنان باز است و باید در سال 98 منتظر نتایج شکایت ترکسل و صدور حکم آن در دادگاهی در آفریقای جنوبی باشیم.
وزیر ارتباطات و حاشیه‌هایش
محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات هم در زمره خبرسازان سال 97 در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات و البته فراتر از آن قرار می‌گیرد.
نوشتن از وزیر ارتباطات و حواشی پیرامون او که عمدتا با محوریت شخص وی و در رسانه مورد علاقه‌اش یعنی توییتر رقم می‌خورد، کاری سهل و ممتنع است. وزیر ارتباطات در مقاطع مختلفی در سال جاری توجه برخی رسانه‌های حوزه ارتباطات و حتی سیاسی را به خود جلب کرده است و برخی از حامیان و علاقه‌مندانش او را افشاگر می‌دانند.
ماجرای انتشار بخشی از فهرست دریافت‌کنندگان ارز دولتی یکی از پرسروصداترین موضوعات پیرامون وزیر ارتباطات در سال 97 بود که حواشی و ابهامات زیادی ایجاد کرد. وزیر ارتباطات یک‌بار نیز از کشف زمینی تحت کشت خشخاش به کمک ماهواره‌های وزارت ارتباطات خبر داد که با تکذیب پلیس مواجه شد و کمی بعد نیز موضوع و نتیجه این افشاگری مسکوت ماند.
نحوه اطلاع‌رسانی از سرنوشت پرتاب دو ماهواره ایرانی و سرنوشت آنها نیز تا مدتی رسانه‌ها و کاربران توییتر را مشغول کرده بود.
بعد از آن، ماجرای اخیر یعنی جنجال نحوه رای‌گیری‌های صداوسیما درباره برنامه‌های این سازمان مطرح شد و وزیر ارتباطات مدعی دستکاری در این آمار شد و هرگونه هک و اختلال را رد کرد. سازمان صداوسیما نیز متعاقبا واکنش‌هایی به این ماجرا از جمله شکایت به پلیس فتا داشت که این موضوع نیز همچنان باز است.
احتمال انفصال از خدمات دولتی به درخواست دو هزار نفر از مردم اهواز و شکایت مدعی‌العموم نیز یکی دیگر از موضوعات پیرامون وزیر ارتباطات بود که در این مورد نیز، هم رییس‌جمهور و هم شخص وزیر ارتباطات موضوع را بی‌اهمیت دانستند و این ماجرا نیز فعلا بلاتکلیف است تا ظاهرا سیر قضایی خود را طی کند.
در مورد عملکرد وزیر ارتباطات نیز نه‌تنها شاهد گلایه‌هایی از سوی فعالان بخش خصوصی نیستیم، بلکه ظاهرا بخشی از فعالان خصوصی نظیر سازمان نظام صنفی رایانه‌ای و سندیکای مخابرات ایران راضی نیز هستند. این موضوع را می‌توان در برگزاری صبحانه‌ها و عصرانه‌ها و دیدارهای کاری وزیر ارتباطات با فعالان توییتر و کسب‌وکارهای اینترنتی از سوی نمایندگان نهادهای صنفی مشاهده کرد.
جهش قمارخانه‌های اینترنتی
از سال 97 بدون یاد کردن از قمارخانه‌ها و سایت‌های شرط‌بندی نمی‌توان گذشت. در این سال به واسطه تلاقی با بازی‌های جام جهانی فوتبال و بازی‌های آسیایی، شاهد جهش بی‌سابقه انبوهی از سایت‌های شرط‌بندی و قمار بودیم که توانستند با استفاده از درگاه‌های رسمی بانکی کشور، سود بسیار هنگفتی را به جیب بزنند.
این ماجرا یکی از خبرسازهای سال 97 بود که متعاقب آن انبوهی از پشت‌پرده‌ها، شب‌نامه‌ها و افشاگری‌های اینترنتی در داخل و خارج کشور منتشر شد و نام برخی مدیران حوزه بانکی و مسوولان نظارت بر پدیده قمار اینترنتی را تا مدت‌ها بر سر زبان‌ها انداخت.
متعاقب این فشارها، اگرچه اقدامات زیادی برای جمع‌کردن بساط قمارخانه‌های اینترنتی از طریق بستن نفس آنها، یعنی قطع درگاه‌های بانکی صورت پذیرفت، اما فعالیت‌های مشکوک قمارگونه توانستند از نتیجه این اقدامات و فشارها، حداقل تا پایان جام جهانی و داغ‌ترین فصل شرط‌بندی‌ها مصون بمانند و سال خوبی را پشت سر بگذارند!(منبع:عصر ارتباط)
- ۹۸/۰۱/۰۲