زمزمه شکست جویشگرهای بومی
مهراد کریم‌نیایی - در اتفاقی جالب که پیش از این نیز پیش‌بینی کرده بودیم، ظاهرا به «مرحله حواله سرنوشت جویشگرهای بومی» نزدیک شده‌ایم!
زمانی که حرف اعطای تسهیلات دولتی برای حمایت از ساخت و توسعه جویشگرهای ملی مطرح شد، از همان ابتدا و بر اساس تکرار تجربیات مشابه سابق، سرنوشت این طرح را نیز محکوم به بلاتکلیفی دانسته و اعلام کردیم که همچون ایمیل ملی، سیستم‌عامل ملی، مرورگر ملی، آنتی‌ویروس ملی و امثالهم این طرح نیز خروجی متناسب با تبلیغات و هزینه‌های انجام‌شده، نخواهد داشت.
در این میان برخی از منتقدان طرح حمایت دولتی از جویشگرهای بومی ضمن مخالفت با اعطای تسهیلات، توجه متولیان را به این امر جلب کردند که حتی بدافزارهای داخلی بدون نیاز به حمایت دولتی توسعه پیدا کرده‌اند و اگر نیاز بازار به جویشگر بومی وجود داشته باشد، این اتفاق بدون نیاز به دخالت دولتی خواهد افتاد؛ اما مسوولان امر بدون توجه به این انتقادها به تزریق تسهیلات برای ساخت نه‌تنها یک جویشگر بومی که چند جویشگر به شکل همزمان ادامه دادند.
به‌تازگی اما مدتی است در اقدامی جالب توجه، علیرضا یاری، مدیر سابق طرح اجرا و پیشبرد جویشگرهای بومی اکنون پس از آنکه جویشگرهای بومی از حوزه مسوولیت وی یعنی پژوهشگاه ICT مرکز تحقیقات مخابرات ایران گرفته شد و به سازمان فناوری اطلاعات واگذار شده، شروع به طرح انتقادهایی از شیوه پیشرفت این طرح کرده است. وی در سلسله‌مصاحبه‌هایی که در 17 اردبیهشت، 20 آذر و 4 دی با رسانه‌ها داشته به انتقاد از سازمان فناوری اطلاعات به‌عنوان متولی جدید طرح حمایت از جویشگرها پرداخته است. در آخرین انتقاد مطرح‌شده وی روز 4 دی‌ماه سال جاری گفته: باوجود سیاست‌گذاری مرکز ملی فضای مجازی و حمایت پژوهشگاه، جویشگرها نتوانستد محتوای سازمان‌ها را بگیرند تا مزیت رقابتی پیدا کنند و در فاز دوم از دو جویشگر (ساخته‌شده) حمایت محتوایی شود.
وی که در زمان تصدی بر طرح حمایت از جویشگرها همواره به ارایه گزارش‌های مرسوم آماری و دفاع تمام قد از طرح مذکور می‌پرداخت؛ حالا مدتی است که در رسانه‌ها منتقد چگونگی پیشرفت این طرح شده و مدعی است از زمانی که این پروژه از پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات خارج شده و برای ادامه کار به سازمان فناوری اطلاعات ایران سپرده شده، دیگر فعالیت خاصی در خصوص آن شکل نگرفته است.
عدم موفقیت طرح حمایت از جویشگر بومی
مدیر سابق طرح جویشگرهای بومی یکی از ضعف‌های اصلی جست‌وجوگرهای بومی را نبود محتوای بومی دانسته و در تازه‌ترین اظهار نظر خود گفته: اخیرا مرکز ملی فضای مجازی در فکر حمایت محتوایی از پارسی‌جو و یوز است.
به زعم مسوولان مرتبط با طرح جویشگر بومی یکی از نقاط ضعف جست‌وجوگرهای بومی این بوده که نتوانستند محتوای بومی را از سازمان‌ها بگیرند.
درواقع به‌رغم اینکه حامیان و مجریان طرح جویشگر ملی تصور می‌کردند سیاست‌گذاری مرکز ملی فضای مجازی باعث شود به‌راحتی محتوای بومی را از سازمان‌ها بگیرند و نسبت به رقبای خارجی ارجحیت پیدا کنند، اما این اتفاق رخ نداد تا به این ترتیب وارد مرحله پاسکاری مسوولیت ناکامی این طرح وارد برسیم.
براساس مطالعه میدانی که اوایل سال جاری انجام شده، مشخص شده که درصد زیادی از مردم جویشگرهای بومی را نمی‌شناسند. درصدی که این جویشگرها را می شناسند هم می‌گویند که گوگل دقت بهتری دارد و لزومی ندارد به سراغ جویشگرهای بومی برویم.
همکاری نکردن سازمان‌های دولتی عامل اصلی شکست
اگرچه در زمان ایجاد جویشگرهای بومی قرار شده بود سازمان‌های داخلی در زیرساخت و پایه شبکه خود جویشگرهای داخلی را به‌صورت پیش‌فرض داشته باشند و اطلاعات را در اختیار آنها بگذارد تا جست‌وجوگرهای داخلی به واسطه داشتن این اطلاعات نسبت به رقبای خارجی ارجحیت داشته باشد، اما این اتفاق رخ نداد.
همچنین براساس انتقادهای مطرح‌شده توسط علیرضا یاری، مدیر سابق پروژه موتور جست‌وجو در نشست خبری نهمین سمپوزیوم مخابرات که 20 آذر ماه برگزار شد، اگرچه سازمان‌های داخلی برخی از اطلاعات خود را روی صفحات وب قرار می‌دهند اما هرگز اطلاعات خاص خود را برای حمایت محتوایی در اختیار جویشگرهای بومی نگذاشته‌اند.
مدیر سابق جویشگرهای بومی در همین خصوص اعتراف کرده همیشه مشکل بین سازمانی در کشور وجود داشته و گفته: وقتی یک وزارتخانه یا یک سازمان با وزارتخانه یا سازمان دیگری قصد تعامل دارد اما به همکاری گسترده و شسته‌رفته‌ای منجر نمی‌شود و پروژه جویشگرهای بومی نیز یکی از همین موضوعات است.
وی همچنین اظهار کرده: قرار بود در فاز دوم طرح جویشگر بومی، به دنبال این برویم که چند درصد از دستگاه‌ها از جویشگر بومی استفاده کرده‌اند؛ به این معنا که با سازمان‌ها جلسه بگذاریم و توضیح دهیم وقتی از جویشگر بومی استفاده می‌کنید چه ارجحیتی برای سازمان شما فراهم می‌کند، نحوه استفاده و سیاست‌گذاری دست خودتان است، انگار محتوای خودتان را مدیریت می‌کنید و خلاصه اینکه اگر در سازمان از جویشگر بومی استفاده کنید بسیار راحت با آن تعامل خواهید کرد، سرویس‌های جدید از آن خواهید گرفت و سرویس‌های جدید به آن اضافه خواهید کرد که امتیاز بسیار خوبی برای سازمان ها بود. اما در نهایت وارد این مرحله نشدیم.
زمزمه توقف طرح از زبان مدیران جویشگرها
یکی از نقدهایی که به جویشگرهای بومی وارد شده ضعف عملکرد آنها در برندسازی بوده که باعث شده این جویشگرها حتی با وجود بهره از تسهیلات دولتی و در نتیجه امکان سرمایه‌گذاری مناسب برای برندسازی و تبلیغات موفقیت لازم را به دست نیاورند.
علی‌یاری، مدیر سابق پروژه جویشگر ملی روز 4 دی‌ماه در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس ضمن تاکید بر این مساله اما این بار و از زبان مدیران جویشگرهای بومی زمزمه‌های غیراقتصادی بودن و توقف کار را سر داده و گفته: پیش از این تاکید آنها بر این امر بوده که موتور جست‌وجوهای بومی باید در بحث برندسازی کار کنند و خود را به مردم بشناسانند؛ اما شرکت‌های سازنده گفته‌اند با چه پولی برندسازی کنیم؟ خودتان این کار را کنید و در نتیجه این مسوولیت شکل حالت چرخشی پیدا کرده است؛ زیرا این شرکت‌ها مقداری از خودشان هزینه کرده‌اند مقداری نیز ما هزینه کرده‌ایم و اکنون سرویسی را ایجاد کرده‌اند که این سرویس هزینه دارد اما درآمد آنچنانی برایشان ندارد؛ آنها هم دچار مشکل بزرگی هستند که نمی‌دانند چه کنند؟ سرویس را رها کنند یا نگه دارند؟ اگر قرار است نگه دارند و این سرویس برای ما اهمیت دارد باید از آن حمایت کنیم، اما اکنون کسی حمایت نمی‌کند؛ تنها حمایتی که از آنها در حال انجام است، نگهداری سرورهایشان است که بخشی در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات و بخشی در سازمان فناوری اطلاعات ایران انجام می‌شود.
نکته قابل توجه آنکه **باتوجه به حجم بالای انتقادهای مطرح‌شده در خصوص جویشگرهای بومی و باوجود تمام نقدهایی که به سازمان فناوری اطلاعات به عنوان متولی فعلی طرح حمایت از جست‌وجوگرهای بومی وارد شده، این سازمان هیچ پاسخی به ابهامات و پرسش‌های موجود نداده است. سکوت سنگین سازمان فناوری اطلاعات درواقع در این شرایط شاید به این معنی باشد که این سازمان انتقادات را پذیرفته یا پاسخی برای آنها ندارد.**
دستورالعمل بی‌نتیجه سازمان IT
اما این اظهارات تنها دلایل و شواهد توقف کار جویشگرهای بومی نیستند. 25 اردیبهشت امسال، رسول سراییان، رییس وقت سازمان فناوری اطلاعات گفته بود: در حال تهیه دستورالعملی هستیم که در صورت تصویب هیات وزیران، استفاده از موتور جست‌وجوی بومی برای دستگاه‌های دولتی الزامی شود.
وی در این مقطع با اشاره به برنامه‌ریزی صورت‌گرفته برای عملیاتی شدن استفاده از موتور جست‌وجوی بومی در کشور مدعی شد: پروژه مطالعاتی از دو موتور جست‌وجوی بومی یوز و پارسی‌جو در مرکز تحقیقات مخابرات به اتمام رسیده و هم‌اکنون سازمان فناوری اطلاعات مجری عملیاتی کردن و کاربردی کردن این پروژه در سطح کشور شده است.
سراییان همچنین با بیان اینکه توسعه و ترغیب کاربران به استفاده از موتور جست‌وجوی بومی در دستور کار قرار دارد، وعده داده بود: بر این اساس مجری این پروژه را در سازمان فناوری اطلاعات منصوب کردیم تا نسبت به برنامه‌ریزی برای کاربردی‌شدن این پروژه در کشور اقدام لازم صورت گیرد.
وی هچنین مدعی شده بود در زمینه جویشگرها در حال تدوین دستورالعملی است تا استفاده از موتورهای جستجوی بومی در دستگاه‌های اجرایی الزامی شود و همچنین مردم و کاربران نیز ترغیب به استفاده از این پروژه ملی شوند.
براین اساس قرار بود بخشی از این دستورالعمل در وزارت ارتباطات به تصویب برسد و مورد موافقت وزیر ارتباطات قرار گیرد، در همین حال بخشی از آن را نیز به هیات وزیران برده و در آنجا مصوب کنند.
سراییان اردیبهشت‌ماه امسال همچنین پیش‌بینی کرده بود: ظرف سه ماه یعنی تا مردادماه سال جاری اتفاقات خوبی در حوزه کاربردی کردن موتور جست‌وجوی بومی در کشور اتفاق بیفتد و بتوانند قابلیت‌های این پروژه را توسعه داده و آن را به مردم معرفی کنند؛ ادعایی که البته هیچ‌وقت از حد حرف فراتر نرفت.
با وجود وعده‌های سراییان اما همچنان هیچ خبری از دستورالعملی که به آن اشاره کرده بود نشده و وی هم از ریاست سازمان فناوری اطلاعات کنار رفته و این بار سمت دبیری سازمان نصر را بر عهده گرفته است.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
درحالی‌که مدیر سابق جویشگر بومی دلایل مختلفی برای لزوم حمایت مالی و اعطای تسهیلات به موتور جست‌وجوهای بومی مطرح می‌کند، اما به نظر می‌رسد حمایت از جویشگرهای بومی به این شکل و اعطای تسهیلات مالی به آنها از اساس و از ابتدا اشتباه بوده است؛ چراکه این پروژه‌های کلان نیازمند پیش‌شرط‌ها و هماهنگی‌های ملی است و باید نقش دقیق هر سازمان مشخص باشد و تدابیر بسیار جدی، قاطع و سخت‌گیرانه برای سازمان‌های خاطی در نظر گرفته شود. در غیر این‌صورت نه‌تنها هیچ پروژه‌ای به سرانجام نمی‌رسد و هیچ فردی نیز مسوولیت شکست آن را بر عهده نمی‌گیرد، بلکه برخی حتی از عملکرد خود دفاع نیز می‌کنند. (منبع:عصرارتباط)