سومین "مرورگر ملی" از اول ساخته می‌شود
مریم آریایی - مرورگر ملی یکی دیگر از آن پروژه‌های ملی و بومی‌سازی فناوری است که بارها مرحله وعده و افتتاح و فازبندی و تخصیص بودجه را سپری کرده اما چون به سرانجام مشخصی نرسیده و روشن نیست در چه مرحله‌ای است باز هم هر زمانی انتظار می‌رود پروژه‌ای جدید سر برآورد و چنین هم می‌شود.
این روزها در حالی‌که سرنوشت پروژه‌هایی همچون سیستم‌عامل ملی و جویشگرهای بومی پس از سال‌ها صرف بودجه، خروجی ملموسی نداشته است، بار دیگر پژوهشگاه ICT )مرکز تحقیقات مخابرات) وزارت ارتباطات بعد از بلاتکلیفی سرنوشت دو مرورگر ملی قبلی، ساخت یک مرورگر ملی جدید را در دستور کار گذاشته است.
دهم مهر ماه سال 92 بود که خبر رونمایی از مرورگر ملی ساینا در سازمان فناوری اطلاعات وزرات ارتباطات داده شد. در آن زمان سرپرست مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت اعلام کرد که در حال حاضر این پروژه مراحل تست و آزمون اولیه را طی می‌کند و پس از نسخه آزمایشی، نسخه اولیه آن آماده عرضه خواهد بود.
اجرای این پروژه و ساخت مرورگر به ظاهر ایرانی که سازگار با دو سیستم‌عامل ویندوز و لینوکس طراحی شده بود در آن زمان به مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت (متما)، شرکت ایمن‌رایانه امیرکبیر و مپنا به سفارش سازمان فناوری اطلاعات ایران سپرده شد.
فلسفه تشکیل مرورگر ملی این بود که مرورگرهای موجود معمولا متناسب با نیازمندی‌های امنیتی و فرهنگی مورد انتظار در شبکه ملی اطلاعات ایران نیستند، بنابراین اقدام به ایجاد مرورگر ایرانی ساینا با در نظر گرفتن نکات امنیتی و قابلیت‌های متناسب با نیازهای فرهنگی جامعه شده است.
البته در همان سال انتقادات زیادی به نحوه اجرای این طرح وارد شد و برخی آن را هزینه‌های میلیاردی برای تغییراتی ساده و در واقع فارسی‌سازی فایرفاکس اعلام کردند.
برای نمونه یک کارشناس حوزه نرم‌افزار گفته بود: **ساینا به دلایل مختلف، تنها یک کپی تمام و فارسی‌شده از مرورگر فایرفاکس است و نه تنها یک مرورگر بومی و ایرانی نیست، بلکه بررسی‌های تخصصی جمعی از فعالان عرصه نرم‌افزار در داخل کشور نشان می‌دهد این مرورگر صرفا یک ورژن شخصی‌سازی‌شده (Customize) از مرورگر FireFox بوده است.**
کارشناسان در آن زمان اعلام کردند که با یک بررسی ابتدایی و کلیک بر روی فایل اجرایی saina.exe می‌بینیم که حتی هنوز کپی‌رایت این مرورگر با جمله "تمام حقوق برای مرورگر فایرفاکس محفوظ است" به چشم می‌خورد.
**کپی‌کاری که برای آن 400 میلیون تومان بودجه در نظر گرفته شد و مجریان آن نیز اعلام کردند برای مرحله بعد به 500 میلیون تومان دیگر نیاز دارند که حتی درباره نحوه تخصیص و هزینه‌کرد این بودجه هم هیچ‌گاه گزارشی نرسید. **
با یک جست‌وجوی ساده درباره ساینا می‌بینیم که با گذشت چهار سال آنقدر سرنوشت این مرورگر مبهم بوده که حتی در اینترنت هم به سختی می‌شود چیزی درباره آن پیدا کرد و گویی به فراموشی سپرده شده است. سایت مربوط به این مرورگر هم چند سالی است در حال خاک خوردن است؛ آخرین خبری که در آن می‌شود پیدا کرد این است که در اسفند 92 تعداد دانلودهای ساینا از مرز 440 هزار دانلود گذشت. نه خبر جدیدی، نه آپدیتی و نه هیچ نشانه دیگری از حیات پروژه.
مرورگر ملی دوم کلید خورد
یک سال بعد؛ در تیرماه سال 93 خبری با عنوان طرح کلان ملی ساخت مرورگر نرم‌افزاری "ناپ" منتشر شد که این بار ظاهرا با بودجه شورای عتف و توسط دانشگاه امیرکبیر در دستور کار قرار گرفت.
این بار هم مجری طرح کلان ملی ساخت مرورگر نرم‌افزاری ناپ، هدف از ساخت آن را ایجاد مرورگری منطبق با فرهنگ و زبان فارسی با تسهیل فرایند مرور صفحات و تسهیل کاربری و رواج استفاده از وب برای اقشار متنوع جامعه و همچنین نیازهای بومی و امنیتی در داخل کشور شمرد؛ هدفی که درباره ساینا هم اعلام شده بود.
آنچنان که مجری طرح گفته بود از 18 فازی که به طرح کلان مرورگر اختصاص دارد، فاز آغازین پروژه مرورگر که تمرکز آن بر روی مطالعات جامع روی مرورگرهای موجود و تعیین نیازمندی‌های مرورگر به صورت کلی و اجزای درونی آن بوده است به صورت کامل به اتمام رسیده است. فاز دوم طرح که ساخت مرورگر پایه است در حال اجرا است که با اتمام این دو فاز می‌توان گفت که 10 درصد طرح به صورت کامل انجام شده است.
سه ماه بعد از آن اعلام اولیه مجری طرح گفت که این پروژه هنوز بودجه جدیدی دریافت نکرده است و در حال حاضر با بودجه اولیه‌ای که شورای عتف در اختیار دانشگاه صنعتی امیرکبیر قرار داده در حال اجراست. او اعلام کرد که مرورگر، فناوری بسیار پیچیده‌ای است که برای نمونه‌های خارجی مطرح در سایر کشورها معادل هزاران میلیارد تومان در این رابطه سرمایه‌گذاری شده است.
**حالا این مرورگر هم مانند قبلی نزدیک به سه سالی است که در بی‌خبری است و به جز اعلام‌های اولیه و چانه‌زنی برای بودجه هیچ خبر دیگری از آن نبود. حتی هیچ سایت اطلاع‌رسانی هم در این باره موجود نیست که ببینیم درست از چه زمانی پروژه به بن‌بست رسیده است؟**
مرورگر ملی سوم هم از راه رسید
اما در حالی‌که هر دو طرح مذکور به فراموشی سپرده شده بودند و خبری از خروجی و سرنوشت آنها نبود، هفته قبل ظاهرا این بار نوبت مرکز تحقیقات مخابرات وزارت ارتباطات بود که طرح جدیدی را در دستور کار قرار دهد.
این بار وعده ساخت مرورگر ملی به عنوان یکی از زیرشاخه‌های جویشگر بومی داده شده است؛ یعنی زیرشاخه پروژه‌ای که خود، با اما و اگر‌های بسیاری روبه‌رو است و از سال 91 در فهرست وعده‌ها و اقدامات وزارت ارتباطات قرار داد و خود به نتیجه قابل قبولی نرسیده است.** در حالی که قرار بود حمایت‌های وزارت ارتباطات از جویشگر بومی به سمت یکپارچه شدن خدمات هدایت شود اما شاهد هزینه همزمان وزارت ارتباطات برای چندین موتور جست‌وجو و تمرکز نکردن روی یک پروژه شاخص بودیم. **
حالا در ذیل پروژه جویشگر بومی، مرورگر بومی هم از سوی مرکز تحقیقات مخابرات وعده شده است.
دبیر شورای راهبری طرح جویشگر بومی می‌گوید که پروژه «مرورگر بومی وب» یکی از زیرپروژه‌های طرح جویشگر بومی است. او تاکید دارد که در شرایط فعلی تنها تصمیم براین است که در اکوسیستم جویشگر بومی یک مرورگر بومی نیز داشته باشیم؛ اما اینکه نحوه تولید و جذب بازار عرضه و تقاضای آن چگونه خواهد بود به جمع‌بندی نهایی نرسیده است.
این بار نکته قابل توجه در وعده‌های جدید برای مرورگر ملی این است که اعتراف شده پیش از این مرورگر فایرفاکس توسط سازمان فناوری اطلاعات، فارسی‌سازی شد اما از آن هیچ استفاده‌ای نشده است.
رییس پژوهشکده فناوری اطلاعات مرکز تحقیقات مخابرات ایران با بیان اینکه قصد نداریم مجددا یک پروژه تعریف کنیم که کاربرد نداشته باشد، تاکید می‌کند: در این پروژه تیمی که فایرفاکس را بومی کرده بود نیز حضور دارد و قرار است ادامه همان پروژه «فایرفاکس بومی» را در قالب پروژه «مرورگر بومی وب» جلو ببریم و هم اکنون در مرحله سیاست‌گذاری هستیم.
در مورد نحوه بومی‌سازی این سرویس نیز گفته می‌شود: قصدمان دوباره‌نویسی نرم‌افزار نیست، چرا که دوباره‌نویسی هم هزینه‌بر و هم زمانبر است؛ از طرف دیگر هم قصد نداریم فقط نرم‌افزار را فارسی‌سازی کنیم. به همین دلیل درحال سیاست‌گذاری پروژه‌ای هستیم که تلفیقی از این دو راهکار باشد. به این معنی که ممکن است یک بخشی از نرم‌افزار را فارسی‌سازی و یک بخشی را دوباره‌نویسی کنیم و یا اینکه بخواهیم از فایرفاکس بومی استفاده کنیم.
**مرورگر ملی که در سال‌های گذشته ضرورتی برای راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات معرفی می‌شد حالا در حالی باز هم صحبت از کلید خوردن دوباره آن به عنوان یک پروژه جدید می‌شود که فاز سوم شبکه ملی اطلاعات در آستانه افتتاح است اما ضرورت آن تا به حال از سوی مجریان این شبکه هرگز مطرح نشده است و اساسا روشن نیست که مرورگر ملی می‌خواهیم یا نه؟**
اینکه در پروژه‌های اینچنین فارسی‌سازی می‌کنیم یا از ابتدا می‌سازیم هم بعد دیگری است که همیشه مورد مناقشه بوده و حتی در پروژه‌هایی که ادعای ابداع شده باز هم صحبت از فارسی‌سازی و بعضا ناشیانه می‌شود. از این بعد هم که بگذریم سرنوشت طرح‌هایی که عنوان ملی و بومی را یدک می‌کشیدند نیز سرنوشت روشنی نبوده و هر کدام را در مجالی پیش از این بررسی کرده‌ایم.
بعد دیگر این ماجرا این است که هر سال یک نهاد از سازمان IT گرفته تا شورای عتف و پژوهشگاه ICT می‌توانند برای خود ماموریت ساخت مرورگر ملی را تعریف کنند و همین تاکیدی بر نوعی بلاتکلیفی و هرج و مرج در راهبری پروژه‌های ملی در کشور است و بودجه‌های کشور همچنان به هدر می‌روند. این در حالی است که انبوهی از شوراهای عالی قدیمی و جدید در این حوزه هم نتوانستند به وضع مذکور سامان دهند و اگر دو سال بعد مرورگر ملی جدیدی در دستور کار قرار گیرد دیگر جای تعجب نیست. (منبع:عصرارتباط)