شبکه‌های نسل آینده (NGN) و چالش‌های آینده
عباس زندباف - بزرگراه فناوری - گذار به شبکه‌های نسل آینده را شاید بنیادی‌ترین تحولی بتوان نامید که بخش «فاوا» (ICT) تاکنون به‌خود دیده است. البته این تحول بیشتر سرشت تکاملی دارد تا انقلابی و از چشم‌‌اندازی بلندمدت باید به پیامدهای آن نگریست. در واقع اگر بخواهیم چارچوب زمانی برای این گذار معین کنیم شاید بتوان گفت در کشورهای پیشرفته حول‌وحوش سال 2012 زیرساخت ارتباطات ثابت جای خود را به «ان‌جی‌ان» می‌دهد و حول‌وحوش سال 2020 نیز زیرساخت ارتباطات سیار جای خود را به این شبکه می‌دهد.
نگاه نهادها و افراد گوناگون به «ان‌جی‌ان» یکسان نیست و اندکی با هم فرق دارد. از نظر اتحادیه‌های بین‌المللی مخابرات (آی‌تی‌یو) گذار از شبکه‌های کنونی سوییچ‌مداری به سامانه‌های بسته‌ای تفاوت اصلی «ان‌جی‌ان» و شبکه‌های امروزی است. اما از نظر مرجع تنظیم مقررات مخابراتی ایتالیا (AGCOM) شبکه نسل آینده «ان‌جی‌ان» شبکه‌ای بسته‌ای است که می‌تواند خدمات مخابراتی فراهم کند و فناوری‌های متعدد انتقال فراخ باند و پرکیفیت را به‌کار گیرد و در این شبکه کارکردهای خدماتی از فناوری‌های زیرساختی انتقال نیز مستقل است.
همه این تعاریف در شناخت «ان‌جی‌ان» راه‌گشا هستند. اصل موضوع همگرایی ارتباطات ثابت و همراه، صوت و داده، داده و محتوا و از همه مهم‌تر فناوری اطلاعات و مخابرات است. گذار از شبکه‌های سوییچ‌مداری به شبکه‌های بسته‌ای گامی منطقی به‌سوی «آی‌پی» است. پیامدهای این گذار نیز فراگستر است و از لحاظ اقتصادی، بهره‌برداری و تنظیم مقررات بر بازار اثر می‌گذارد.
پیامدهای مالی
دگرگون شدن مخارج سرمایه‌ای یکی از پیامدهای مستقیم گذار به «ان‌جی‌ان» از لحاظ مالی است. شبکه‌های سوییچ‌مداری به‌تدریج از دور خارج می‌شود و سامانه‌های بسته‌ای به میدان می‌آیند، اما همین گذار به افزایش هزینه‌های سرمایه‌ای منجر می‌شود، یعنی در میان‌مدت میانگین نسبت هزینه سرمایه‌ای (کاپکس) به فروش در عرصه ارتباطات ثابت افزایش می‌یابد.
هزینه‌های بهره‌برداری (اُپکس) در آغاز تغییری نمی‌کند اما در نهایت با افزایش کارایی در مدیریت شبکه کاهش می‌یابد، البته شکی نیست که الگوهای تازه قیمت‌یابی بر هزینه بهره‌برداری «ان‌جی‌ان» اثر می‌گذارد. فرض بر این است که در محیط «ان‌جی‌ان» منحنی عرضه به‌صورت تخت درآید. در محیط «تمام (آی‌پی)» همبستگی میان قیمت و واحد تولید تضعیف می‌شود و تعرفه‌های ثابت جلوه‌ای از همین تحول هستند. «ان‌جی‌ان» به احتمال زیاد چنین گرایشی را تشدید می‌کند و به عدم قطعیت‌های مربوط به‌میزان بهینه «تولید» ظرفیت پایان می‌دهد. رابطه بین هزینه نهایی و درآمد نهایی نیز باید از نو تعریف شود. البته همین عدم قطعیت‌هاست که بر تمایل به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های «ان‌جی‌ان» اثر منفی می‌گذارد.
پیامدهای مربوط به بهره‌برداری
در قلمروی بهره‌برداری، مولفه‌هایی چون کیفیت خدمات (QOS) و «میان عمل‌پذیری» (interoperability) در راه‌اندازی «ان‌جی‌ان» اهمیت فراوانی دارند. تلفن اینترنتی (VOIP) که یکی از خدمات مبنای «ان‌جی‌ان» است محوریت پیدا می‌کند و از رواج گسترده‌ای برخوردار می‌شود. اما کنترل کیفیت خدمات تلفن اینترنتی (VOIP) در بیرون از قلمروی شبکه‌های خصوصی همچنان ناممکن است. در ضمن ایجاد تماس بین کاربران فراهم آوران مختلف تلفن اینترنتی نیز همچنان ناممکن است. این دشواری از آهنگ گسترش تلفن اینترنتی در میان کاربران می‌کاهد.
چالش دیگری که متفاوت با چالش مذکور اما مرتبط با آن است به بهره‌برداری و بازاریابی گستره نوینی از خدمات مانند پیام آنی، پیام یک‌پارچه، تلفن مضاعف، بازی تعاملی و تلویزیون اشتراکی مربوط می‌شود. «ان‌جی‌ان» باعث افزایش رواج این خدمات می‌شود، اما مجراهای قدیمی توزیع، کارایی خود را از دست می‌دهند. در واقع خط مشی‌های ارایه دسته‌ای خدمات قوت می‌گیرد. برای مثال فراهم‌آوران خدمات به ارایه رایگان خدمات صوتی در کنار خدمات فراخ باند، چندرسانه‌ای و پیام‌رسانی روی می‌آورند.
اما برای ارایه دسته‌ای و بسته‌ای خدمات باید روال‌های کنونی را به‌گونه‌ای چشمگیر تغییر و ارتقا داد. به‌خصوص روال‌های صورت حساب‌گیری، قالب‌بندی محتوا، مدیریت شبکه و تحلیل داده‌ها فراتر از حالت سنتی باید باشند.
پیامدهای مربوط به تنظیم مقررات
هنوز در هیچ جای جهان چارچوب مشخصی برای تنظیم مقررات «ان‌جی‌ان» وجود ندارد. هر کشوری در این عرصه ساز خودش را می‌زند. به‌طوری که در برخی کشورها هیچ‌گونه مقرراتی وجود ندارد و در برخی هم مقررات بسیار سفت و سختی در نظر گرفته‌اند. در اتحادیه اروپا گرایش به تدوین چارچوب تازه‌ای برای تنظیم مقررات است نه تدوین راهکاری خاص برای «ان‌جی‌ان». در ایالات متحده نیز رهیافت «تنظیم مقررات ملایم» دست بالا را دارد.
موضوعات اصلی تنظیم مقررات «ان‌جی‌ان» به شماره‌گذاری، اجرای مقررات و خدمات عام مربوط می‌شود. حسابداری هزینه‌ها نیز بحث داغی است. از همه مهم‌تر نیز بحث تسویه‌حساب شرکت‌های مخابراتی است که بحث اتصال متقابل در قلمروی «آی‌پی» را به‌میان می‌کشد. اگر چارچوب دقیقی برای پرداخت‌ها وجود نداشته باشد، راه‌اندازی «ان‌جی‌ان» دچار تاخیرهای بلندمدت می‌شود. در واقع سرمایه‌گذاری هنگامی انجام می‌شود که بتوان بازگشت سرمایه را پیش‌بینی کرد.
بزرگ‌ترین چالش
شکی نیست که «ان‌جی‌ان» الگوهای کسب‌وکار و قیمت‌یابی را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. هزینه‌های واحد را از نو باید تعریف کرد و دست‌اندرکاران بازار باید در مورد چگونگی هزینه‌یابی برای خدمات خواه در سطح عمده‌فروشی، خواه در سطح خرده‌فروشی بازنگری اساسی انجام دهند. اما بزرگ‌ترین چالش یک‌کاسه کردن قلمروهای فناوری اطلاعات و مخابرات است. در این دو قلمرو فرهنگ‌های متفاوتی حاکم است و تا موقعی که این دو قلمرو یک‌پارچه نشوند، بعید است که تمام توانمندی‌های بالقوه «ان‌جی‌ان» محقق شود. شاید بتوان گفت که تحقق کامل «ان‌جی‌ان» در گرو به میدان آمدن نیروی کار نسل آینده است.
- ۸۵/۰۷/۲۳