مرگ آخرین جویشگر بومی
نادر نینوایی – تولد و مرگ عبارت «جویشگر بومی» در سپهر فضای سایبری ایران به حدود سال‌های 93 تا 98 بازمی‌گردد. یعنی زمانی که در دولت قبل بی‌توجه به انتقادات متعدد از شیوه پیشبرد طرح، انواع و اقسام کارگروه‌ها، همایش‌ها و بودجه‌ها و حمایت‌ها را پیش بردند
و حالا هم که بر اساس بررسی‌ها دامنه آخرین جویشگر بومی هم از دسترس خارج شده، خبری از مسوولیت شکست و همایش و جشنی نیست.
در آن سال‌ها نوشتیم که روزی نه چندان دور خواهد آمد که حتی برای به خاطر آوردن نام جویشگرهای بومی، باید سراغ گوگل رفت.
اوج این ماجرا زمانی بود که در دولت قبل به مدت یک هفته اینترنت کشور قطع شد و انواع پروژه‌های بومی که مکررا آمار پیشرفت‌شان در بوق و کرنا می‌شد و رسانه‌های تبلیغات‌محور شبانه‌روز مشغول انتشار آمار بودند، محک جدی خورد و مشخص شد، پیش‌بینی‌ها درست بوده است.
برای تجدید خاطره، بهمن‌ماه سال 94 بود که ابوالحسن فیروزآبادی رییس مرکز ملی فضای مجازی و دبیر شورای عالی فضای مجازی در افتتاحیه اولین همایش ملی جویشگر بومی در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت: «حتما عقب‌ماندگی را در جویشگرهای بومی، ایمیل بومی و شبکه‌های پیام‌رسان بومی جبران خواهیم کرد.»
وی با بیان اینکه در دنیا از ۱۷۰ کشور ۵ یا ۶ کشور جویشگر بومی دارند، گفته بود: «اگر می‌خواهیم تحقیقات در مرکز تحقیقات مخابرات ایران به نتیجه برسد، باید پژوهش‌های بنیادی انجام گیرد. البته گروه‌های کوچک ۱۰ الی ۲۰ نفره در دانشگاه شریف، دانشگاه یزد، امام حسین(ع) و … در این زمینه فعالیت می‌کنند، اما در هر صورت باید بدانیم که چه جویشگر بومی مورد توجه مردم قرار می‌گیرد.»
در آبان‌ماه سال 96 نیز پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌عنوان متولی پروژه جویشگر بومی، در همایشی از ۱۴ سامانه و محصول به‌عنوان دستاوردهای طرح موتورجست‌وجوی بومی رونمایی کرد.
و در نهایت از سال 98 نیز در رویه‌ای بر خلاف هیاهو و جشن‌های اولیه، اخبار شکست‌ها و توجیهات دلایل آنها رسانه‌ای شد. بی‌آنکه هیچ یک از مسوولان حاضر در عکس‌ها و مراسم‌ها و متولیان پرداخت بودجه‌ها مورد سوال قرار گیرند.
در بخشی از گزارشی که سال 94 در هفته‌نامه عصر ارتباط منتشر شد، آمده بود: «یوز، پارسی‌جو و گرگر از جمله موتورهای جست‌وجوگر فارسی بودند که اواخر سال 93 با حرف و حدیث‌های فراوان روی وب قرار گرفتند. برخی از کارشناسان از شباهت‌های گرگر و یوز انتقادهایی را مطرح کردند و گفتند که رنج آی‌پی‌های مشترکی دارند. برخی دیگر از منتقدان هم معتقد بودند هر چقدر هم که برای ساخت این موتورهای جست‌وجو هزینه شود توان رقابت با رقیبانی همچون گوگل و یاهو را نخواهند داشت، بنابراین ساخت آنها صرفا صرف پول است.»
در سال‌های قبل هم برخی رسانه‌ها خبری از پایان کار یوز منتشر کردند و اکنون نیز باید یادی از جویشگر پارسی‌جو کنیم که آخرین تاریخ به‌روزرسانی آن مربوط به خرداد ماه سال 1399 است و در زمان نگارش این گزارش دامنه سایت هم دیگر بالا نمی‌آید.
درواقع موتور جست‌وجویی که با سر و صدای زیاد و با حمایت‌های همه‌جانبه دولتی و به‌خصوص وزارت ارتباطات شروع به فعالیت کرد، حالا با قطع حمایت‌های دولتی تبدیل به طرحی شکست‌خورده شد و نتوانست سرپا بماند. این در حالی است که در ابتدای امر با آمدن “پارسی‌جو” برخی ادعای شکستن انحصار گوگل را مطرح می‌کردند اما حالا با وجود هزینه‌های هنگفت صورت گرفته این جویشگر عملا به حال خود رها شده است.
مجری طرح پروژه جویشگرهای بومی قطع حمایت مالی دولتی و ناتوانی پارسی‌جو در رقابت با گوگل را از جمله عواملی دانسته که باعث شده این پروژه به نتیجه نرسد.
به این ترتیب می‌توان گفت باوجود سرمایه‌گذاری چند میلیاردی دولتی و اختصاص سرورهای وزارت ارتباطات به “پارسی‌جو” شاهد ناکارآمدی کامل این جویشگر ملی هستیم و با جست‌وجوی آدرس اینترنتی http://parsijoo.ir می‌توان مشاهده کرد که این دامنه غیرفعال شده است.
در شرایط فعلی هیچکس حاضر نیست مسولیت شکست طرح پارسی‌جو را که با سرمایه مردم ایجاد شده را گردن بگیرد. از یک سو مجری طرح مشکل را بر گردن وزارتخانه انداخته و قطع حمایت مالی را عامل توقف پارسی‌جو می‌داند و از سوی دیگر سکوت وزارتخانه گویای آن است که تداوم تزریق سرمایه برای سرپا نگه داشتن پارسی‌جو را پول دور ریختن دانسته است.
تاریخچه پارسی‌جو
اگرچه تحقیقات اولیه در خصوص جویشگر ملی در اواخر دولت دوم محمود احمدی‌نژاد و در سال 1387 آغاز شد اما اجرای عملی این طرح در دولت اول حسن روحانی با صرف هزینه‌های میلیاردی کلید خورد.
آن زمان محمود واعظی وزیر ارتباطات بود و در وزارتخانه تحت هدایت او هر روز خبر از سرمایه‌گذاری روی جویشگر یا طرحی جدید مطرح می‌شد. جویشگر”گرگر” که بعدا به یوز تغییر نام داد و جویشگر” پارسی‌جو” در زمان وزارت واعظی با سرمایه‌گذاری‌های کلان کلید خوردند.
به این ترتیب دو موتور جست‌وجو و چند پروژه دیگر مانند ترگمان، نقشه فارسی‌مپ، مسیریاب در قالب طرحی جامع تعریف شدند. برای موتور جست‌وجوی پارسی‌جو فضا و سرورها توسط وزارت ارتباطات تامین شد و همین امکانات برای موتور جست‌وجوی «یوز» از سوی سازمان فناوری اطلاعات ایران ارایه شد.
دور دوم ریاست‌جمهوری حسن روحانی اما با انتقال واعظی از وزارت ارتباطات به دفتر ریاست‌جمهوری سرنوشتی متفاوت برای جویشگرهای بومی رقم خورد.
جویشگرهایی که با هزینه‌های گزاف و تبلیغات گسترده وزارتخانه مطرح شده بودند برای آذری جهرمی وزیر ارتباطات جدید اهمیتی نداشتند و درست یا غلط حمایت مالی نشدند و به سبب نداشتن پلن اقتصادی موثر نتوانستند سرپا بمانند و به فعالیت عادی خود ادامه دهند.
توجیهات مدیر پارسی‌جو
همیشه هر مدیری برای توجیه اشتباهات و ناکامی‌های خود دلایلی دارد که با برشمردن آنها خود را تسلی داده و مسوولیت را از گردنش بر می‌دارد. مجری طرح پروژه جویشگرهای بومی نیز از این قاعده کلی مستثنا نیست.
آن طور که مدیر پارسی‌جو می‌گوید در ابتدای امر و زمان انجام تحقیقات برای ایجاد پارسی‌جو بخش فارسی زبان گوگل ضعیف بود اما گوگل به شکل غیرمنتظره‌ای رشد کرد و سرعت پژوهش‌های مجریان طرح پارسی‌جو به گوگل نرسید.
مجری طرح پروژه جویشگرهای بومی معتقد است نمی‌توان توقع داشت پروژه‌ای که نزدیک به دو سال است هیچ‌گونه حمایتی از آن صورت نگرفته، رشد کند و بتواند حضور ۲۰۰برابری کاربران در بستر خود را ساماندهی کند.
وی به یک خبرگزاری گفته بود: جویشگرها از نظر فنی رشد بسیار خوبی داشته‌اند، مشکل عمده‌شان بحث بازارشان بوده چون مردم به آنها مراجعه نمی‌کردند.
به گفته او نهایت روزانه کلیک سرچ عددی معادل ۵۰۰ هزار بود که این برای یادگیری هوش مصنوعی و توسعه موتور جست‌وجو عدد بسیار کمی است. ضمن اینکه مردم هنوز خیلی به آن اعتماد ندارند و به همین واسطه نمی‌تواند درآمدزایی کند.
مجری طرح پروژه جویشگرهای بومی اضافه کرد: بیشترین میزان درآمد موتورهای جست‌وجو از مراجعه مردم است. اگر تبلیغاتی روی سایت وجود داشته باشد، با هر کلیک پولی به حساب موتور جست‌وجو واریز می‌شود. بالای ۹۰درصد درآمد گوگل از تبلیغات کاربران است.
وی در خصوص عدم موفقیت جویشگر بومی در جذب کاربر گفت: آنها باید با غولی مانند گوگل رقابت کنند. موتور جست‌وجویی که میلیون‌ها سرور دارد، دارای محدودیت نیست و در بهترین دیتاسنترهای دنیا سرویس ارایه می‌دهد. طبیعتا مردم با آن راحت‌تر هستند چون می‌تواند به سادگی مشکل مردم را حل کند. شاید به همین دلیل است که موفق نشدند.
جمع بندی
امروز مجری طرح پروژه جویشگرهای بومی لیست بلند بالایی از دلایل را برای عدم موفقیت جویشگر پارسی‌جو مطرح می‌کند اما مشخص نیست چرا زمانی که بودجه‌های حمایتی و خدمات دیتاسنتری را دریافت می‌کرد این مشکلات را پیش‌بینی نمی‌کرد.
در واقع یا مدیران و حامیان این طرح‌ها، تحقیقات ضعیف و ناکارآمدی را پیش از ایجاد جویشگر صورت داده‌اند یا به عمد چشم خود را بر واقعیات موجود و عدم توان رقابت با گوگل بستند تا بودجه‌های حمایتی دولتی سرازیر شود.
از سوی دیگر در این میان باز هم جای خالی سیاستی کلی و حاکمیتی از سوی نهاد‌های بالا دستی همچون شورای عالی فضای مجازی در خصوص ایجاد و فعالیت جویشگرهای بومی و طرح‌هایی از این دست به شدت احساس می‌شود و ظاهرا بر اساس مشاهده دیگر نمونه‌ها، انتظاری بیش از وضع موجود نیز نباید داشت.(عصر ارتباط)