مقاومت عجیب سازمان غذا و دارو برای استفاده از سامانه "تیتک"
قاچاق معکوس بسیاری از داروها به دلیل تخصیص ارز دولتی به واردات آنها، در حالی رخ میدهد که کشور با محدودیت‌‌های ارزی در پی تحریمهای آمریکا روبروست؛ با این وجود مشخص نیست چرا سازمان غذا و دارو زیر بار استفاده کامل از "سامانه تیتک" نمی‌‌رود؟
در شهریور ماه سال جاری، به دنبال مشکلاتی که در تامین ارز دارو و تجهیزات پزشکی ایجاد شده بود، نشست مشورتی اضطراری وزیر بهداشت با فعالان صنعت دارو برگزار و در آن جلسه به مشکلات و فراز و فرود‌‌های تامین و تخصیص ارز پرداخته شد.
در این نشست، رئیس سازمان غذا و دارو گزارش داد که "تا روز 15 شهریور ماه امسال، 1964 میلیون دلار ثبت سفارش دارو و تجهیزات پزشکی صورت پذیرفته که نسبت به سال گذشته در زمان مشابه کاهش 9 درصدی را نشان میدهد."
به دنبال تحریمهای ظالمانه آمریکا علیه کشور و نیز مشکلات اقتصادی و نوسانات شدید ارزی که در پی آن به وجود آمده است، زنجیره تامین دارو به شدت تحت تأثیر قرار گرفته است.
این تأثیر، رؤسای هیئت مدیره سندیکاها، اتحادیه‌ها و انجمن‌های دارویی کشور را بر آن داشته است تا با نوشتن نامه‌ای، نگرانی خود را نسبت به شرایط فعلی موجود در حوزه دارو، ابراز کنند.
این رؤسا، اخیراً در نامه مشترکی که به امضای آنها رسیده، تاکید کرده‌‌اند که مدیریت شرایط فعلی و تامین داروی مورد نیاز بیماران یک وظیفه ملی است و به همین علت همه شرکتهای تولیدی، وارداتی، توزیعی و داروخانه‌های سراسر کشور موظفند بر موجودی‌ها، توزیع و عرضه صحیح دارو نظارت داشته باشند و از فروش، انبارش و عرضه غیرمتعارف جلوگیری کنند.
در این نامه بر لزوم پرهیز از فروش غیرمتعارف دارو و نظارت بر زنجیره تأمین و توزیع دارو تأکید شده است.
اثر منفی تحریم‌‌ها بر تأمین ارز، تامین مواد اولیه تولید، عرضه و فروش دارو را سخت کرده است و بنابراین، مدیریت منابع ارزی از طریق نظارت بر توزیع داروها، در شرایط تحریمی، از اهمیت ویژه‌‌ای برخوردار است.
چگونه می‌‌توان بر زنجیره توزیع داروها نظارت کرد؟
"سامانه تیتک" سامانه ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت کالاهای سلامت‌‌محور است که توانایی رصد کردن فرآیند واردات و توزیع داروها را دارد؛ با استفاده از این سامانه، می‌‌توان پروانه‌های تولید و واردات دارو و میزان داروی تولید شده و وارد شده به کشور را به‌صورت الکترونیک رصد کرد همچنین توزیع دارو از تامین‌کنندگان به شرکتهای پخش و از شرکتهای پخش به داروخانه‌ها در این سامانه قابل رصد کردن است.
با این وجود، به نظر می‌‌رسد سازمان غذا و دارو بنابر دلایل نامعلومی، چندان علاقه‌ای به استفاده از این سامانه برای نظارت بر توزیع داروها ندارد! آن هم در شرایطی که کشور با محدودیت‌‌های شدید ارزی روبه‌روست و مدیریت توزیع و عرضه دارو در کشور، از اهمیت ویژه‌‌ای برخوردار است.
کمبود انسولین قلمی که پیش از این خبرساز شده بود، شاهد خوبی برای این بی‌‌توجهی سازمان غذا و دارو به وجودسامانه تیتک، برای نظارت بر بازار دارویی است.
چندی پیش، خبر کمبود انسولین قلمی نگرانی‌‌هایی برای بیماران دیابتی ایجاد کرده بود؛ کاربران فضای مجازی با هشتگ «انسولین نیست»، این نگرانی را به گوش مسئولان رساندند؛ در ابتدا، محمدرضا شانه‌‌ساز، رئیس سازمان غذا و دارو، مشکلات ناشی از تامین ارز و انتقال آن به شرکتهای خارجی طرف قرارداد به‌دلیل تحریمهای ضد انسانی دشمنان ملت ایران را علت این کمبود اعلام کرد.
در عین حال، جمال ارونقی، معاون فنی گمرک، با بیان این‌‌که دارو و مواد اولیه دارویی جزو سیاست‌‌های ویژه‌‌ای است که گمرک نسبت به ترخیص آن اقدام می‌‌کند؛ گفته بود که مشکلی در زمینه بحث ایستایی انسولین در گمرک وجود ندارد و در سال 99 ما 193 فقره اظهارنامه به ارزش 113 میلیون دلار داشتیم و انسولین از گمرکات کشور ترخیص شده است که نسبت به سال قبل (98) که 147 فقره اظهارنامه با ارزش 100 میلیون دلار بوده است، ما افزایش 13 درصدی ارزشی را در ترخیص این کالا داشته‌‌ایم و طبیعتاً تعداد نیز افزایش پیدا کرده و وضعیت از سال قبل بهتر است و تعداد کالایی که وارد کشور شده بیشتر بوده است.
بالاخره پس از جنجال‌‌های بسیار بر سر علت کمبود و عدم تأمین انسولین قلمی، رئیس سازمان غذا و دارو در یازدهم آبان ماه، اذعان کرد: ما در زمینه تأمین انسولین قلمی، بیش از سال قبل تخصیص و تأمین ارز و تأمین انسولین قلمی را داشتیم.
اما با وجود افزایش واردات انسولین در سال جاری، نسبت به مدت‌‌زمان مشابه سال گذشته، چرا انسولین قلمی کمیاب شد؟
مدیرکل داروی سازمان غذا و دارو در گفت‌‌وگو با تسنیم علت بخشی از کمبود انسولین را قاچاق معکوس این دارو عنوان کرد.
به پدیده‌‌ای که طی آن، انتقال داروی وارداتی یا تولید داخل به خارج از کشور از مبادی رسمی صادرات انجام نگیرد، قاچاق معکوس دارو گفته میشود. قاچاق معکوس داروها به کشورهای همسایه به دلیل تخصیص ارز دولتی به واردات بسیاری از داروها رخ میدهد؛ در واقع به دلیل تخصیص ارز 4200 تومانی به واردات داروها و اختلاف شدید نرخ ارز آزاد و دولتی، داروها توسط مسافران یا قاچاقچیان به صورت چمدانی از ایران به کشورهای همسایه قاچاق می‌‌شوند.
قاچاق معکوس انسولین در شرایطی که کشور با محدودیت‌‌های ارزی روبه‌روست، در حالی رخ میدهد که به گفته رئیس سازمان غذا و دارو، سالانه بیش از 200 میلیون دلار در شرایط فعلی به واردات انسولین قلمی تخصیص می‌یابد!
البته پدیده قاچاق معکوس، تنها در زمینه انسولین رخ نمی‌‌دهد و بسیاری از داروهای دیگر نیز به دلیل تخصیص ارز دولتی به واردات آنها در ایران و تفاوت قیمتی بسیار زیاد در ایران و کشورهای همسایه، به کشورهای مجاور قاچاق می‌‌شوند.
در همین راستا، در شهریور ماه سال جاری، رئیس سازمان غذا و دارو با بیان این‌‌که صادرات رسمی دارو و تجهیزات پزشکی ما حدود 120 تا 150 میلیون دلار است، گفت: "به دلیل مزیت کیفی و قیمتی که در کشور داریم، همواره بخش اعظم تولیدات‌مان به صورت غیرقانونی به خارج از کشور قاچاق میشود که عدد آن بسیار بزرگتر از صادرات قانونی دارو و تجهیزات پزشکی است؛ در تلاش هستیم با عملیاتی کردن سامانه‌های مختلف مانند تیتک این میزان را به حداقل برسانیم."
علیرغم این اظهارات، کمبود شدید انسولین قلمی در مهر ماه سال جاری و اذعان خود مسئولان سازمان غذا و دارو به پدیده "قاچاق معکوس" این دارو به عنوان یکی از علل این کمبود، حاکی از غفلت سازمان غذا و دارو در استفاده از "سامانه تیتک" برای شناسایی متخلفان حوزه دارویی بود.
غفلتی که اگر در شرایط فعلی بیش از این ادامه یابد؛ منجر به هدررفت منابع ارزی و بروز کمبودهای گاه و بیگاه در داروهای کشور میشود.