ITanalyze

پریسا خسروداد - از گذشته تا کنون باور عمومی بسیاری بر این اساس استوار بوده است که با توجه به این که زنان جزو اصلی ارکان هر خانواده محسوب می شوند و خانواده نیز هسته اصلی جامعه است، بنابراین بهتر است به ایفای نقش اصلی خود بپردازند و اجازه دهند تا مردان سایر چرخه های اصلی یک کشور را بگردانند.

اما در سوی دیگر، زنان هم معتقدند در کنار پرداختن به وظیفه اصلی خود، دارای این توانایی هستند که در فعالیت های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، هنری و غیره تاثیرگذار باشند. از این روی، چگونگی حضور زنان در عرصه های مختلف جامعه، همواره جزو موضوعات بحث برانگیز بوده است که البته مخالفان و مدافعان بسیاری هم دارد.

در همین راستا، اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) که به رسم هر سال در آستانه روز جهانی جامعه اطلاعاتی و ارتباطاتی که مقارن با 27 اردیبهشت است، پیام جدیدی را مورد هدف قرار می دهد. پیامی که در سال 2012، محور اصلی فعالیت این اتحادیه بین المللی قرار گرفته است، "زنان و دختران در عرصه ICT" که به روشنی مشخص است بر افزایش نقش زنان در این حوزه دلالت دارد.

در این میان، چنانچه اردیبهشت ماه امسال را ماهی متفاوت از ماه های دیگر سال بدانیم، چندان هم بیراه نگفته ایم. زیرا این ماه علاوه بر این که میزبان روز جهانی ارتباطات و جامعه اطلاعاتی است، میزبان روزهایی هم چون روز معلم، روز جهانی کارگر، روز مهندس، روز اسناد ملی، روز زمین پاک، روز ملی شوراها، روز جهانی موزه و میراث فرهنگی و روز ملی خلیج فارس نیز هست. علاوه بر این موارد، می توان اردیبهشت سال 1391 را از یک منظر به مفهوم واقعی رکوردشکن دانست. زیرا علاوه بر این که تمامی مناسبت هایی که به آن اشاره شد را در خود جای داده، میزبان روز مادر و روز زن نیز هست که این جریان باعث شده است، اردیبهشت سال جاری، به ماهی کاملا بی نظیر و تکرارنشدنی تبدیل شود.

بیش از 45 سال است که 27اردیبهشت ماه مصادف با 17 ماه می، به مناسبت تاسیس اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) و اولین معاهده بین المللی تلگراف در سال 1865، به نام روز جهانی مخابرات نام گذاری شده است. اما از سال 2005 و در نخستین نشست سران در اجلاس جامعه اطلاعاتی تونس، نام آن به «روز جهانی جامعه اطلاعاتی و ارتباطاتی» تغییر یافت. گفتنی است، ایران با بیش از یکصد سال سابقه ی عضویت در اتحادیه تلگرافی بین المللی وقت، یکی از قدیمی ترین اعضای اتحادیه بین المللی مخابرات امروزی است.

از آن زمان تا کنون، معمولا در 27 اردیبهشت ماه، فضای ICT در کشور حال و هوای دیگری پیدا می کند و اصولا رسم بر این بوده که پس از دبیر اتحادیه جهانی مخابرات، وزیر ارتباطات و مدیر عامل شرکت مخابرات ایران نیز پیام هایی را به این مناسبت منتشر می کنند.

همان طور که اشاره شد اتحادیه بین المللی مخابرات (ITU) به رسم هر سال در این روز، پیامی را منتشر و به گوش مردم جهان می رساند که این پیام علاوه بر این که حامی یک بار آموزشی و علمی است، به نگاه های عمومی، سمت و سوی خاصی می بخشد. اما آنچه که جالب و در خور توجه است، این است که امسال پیام اتحادیه بین المللی مخابرات نیز در خصوص زنان است و با شعار "زنان و دختران در عرصه ICT"، موضوع حذف تفاوت های جنسیتی و توانمند سازی زنان در تحقق اهداف کشورها را مورد هدف قرار می دهد که البته حلاوت این پیام جهانی با مقارن شدن روز زن در ایران، دو چندان شده است.

از این روی، در این گزارش به ارزیابی و بررسی نقش زنان در عرصه ICT در کشور و چگونگی جایگاه آنها تا رسیدن به وضعیت مطلوب می پردازیم.

• شعار ITU؛ زنان و دختران در عرصه ICT

متن پیامی که حمدون توره، دبیرکل اتحادیه بین المللی مخابرات به مناسبت سالروز جهانی ارتباطات و جامعه اطلاعاتی در سال 2012 منتشر کرده است، به شرح ذیل است:

فناوری اطلاعات و ارتباطات، در ایجاد فرصت برای اقشار مختلف مردم به ویژه کسانی که آسیب پذیر و ناتوان هستند نقش بسزایی داشته و در عین حال چارچوب توسعه مستمر بلند مدت را تشکیل می دهد.

امسال در روز جهانی ارتباطات و جامعه اطلاعاتی، ما تصمیم داریم با حذف تفاوت های جنسیتی و توانمند سازی زنان در تحقق اهداف و آمال خود، از پتانسیل کامل ICT به سود زنان و دختران استفاده کنیم.

شعار امسال WTISD، " زنان و دختران در عرصه ICT" است و هدف از آن حصول اطمینان از این است که این قشر برجسته که نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می دهند بتوانند مساوی و برابر با مردان به پیش بروند.

زنان بنیان و شالوده جوامع ما هستند. آنان ارکان قدرت در هر خانواده و جامعه محسوب می شوند. با این حال عدم تساوی زن و مرد هنوز به طور عمیق ریشه دار است. زنان و دختران از دسترسی به امور بهداشتی اولیه، آموزش و فرصت های شغلی برابر در کار محروم هستند. آنان در امور اقتصادی، سیاسی، تصمیم گیری در اجتماع با تفاوت هایی مواجه می شوند و اغلب از تبعیض و خشونت رنج می برند.

این وضعیت غیر قابل قبول است و ما باید با تمام ابزاری که در اختیار داریم به رفع آن بپردازیم.

تساوی حقوق زن و مرد یک حق اولیه انسانی است که در منشور سازمان ملل متحد به آن اشاره شده است و این یکی از اهداف اصلی توسعه هزاره سوم سازمان ملل متحد می باشد. ICTs ابزاری برای کمک به تسریع روند رشد در جهت تحقق این هدف محسوب می شود و به همین دلیل است که شورای ITU پیشنهاد کرد که امسال تلاش هایمان را بر امور زنان و دختران متمرکز سازیم و با استفاده از قدرت ICTs در ارایه فرصت های جدید دیجیتال، به سوی رفع تبعیض و تقویت زنان و دختران در دستیابی به جایگاه برحق خود و دارای حقوق برابر با مردان در دنیا حرکت کنیم. این تلاش ها به وسیله ICTs نه تنها از درون گهواره بلکه حتی از مراقبت های بهداشتی قبل از تولد باید آغاز شود و از طریق پزشکی از راه دور و سایر امکانات، به هر مادر، دختر و زن در دورترین نقاط دنیا عاید و واصل گردد.

من از تمامی کشورها و شرکت های عضو و اعضای وابسته و نیز جامعه دانشگاهی و گروه های شهروندی درخواست می کنم که از تمامی منابع قابل تصور استفاده کنند تا مطمئن شوند تمامی زنان و دختران در هر جامعه در سرتاسر دنیا به ICTs دسترسی کامل دارند و می توانند خود را در زمینه اطلاعات و دانش تقویت نموده و از حقوق خود آگاه شوند و از هرگونه فرصت دیجیتالی موجود بهره مند شوند.

من همچنین از سایر ذینفعان شامل رهبران سیاسی، سیاستگذاران، رگولاتورها، اپراتورها، جامعه مدنی و صنعتی درخواست می کنم سیاست ها و استراتژی هایی اتخاذ کنند که فرصت های ICT برای زنان و دختران را ارتقا می دهند.

دولت های ملی، بخش خصوصی، خیرین، جامعه مدنی و تحصیل کردگان باید نقش مهمی را که زنان متخصص می توانند در توسعه بیشتر ارایه خدمات در بخش رقابتی و پویایICT ایفا کنند بپذیرند و از آن حمایت کنند.

تقاضای روزافزون برای مهارت های ICTs در سرتاسر دنیا یک روزنه منحصر به فرد از فرصت هایی را فراهم می کند تا زنان و دختران در صنعت در جایگاه مناسب خود قرار گیرند و ابزار ضروری برای موفقیت را در اختیار آن قرار می دهد.

بخش ICT به ویژه می تواند با ارایه مسیرهای پیشرفت به زنان متخصص در بالاترین سطوح تصمیم گیری و با تشویق زنان جوان به یافتن شغل های جدید در این بخش، راه را هموار سازد.

من از شما مصرانه درخواست می کنم روز جهانی ارتباطات و جامعه اطلاعاتی امسال را با معطوف نمودن توجه ویژه به نیازهای زنان و دختران و نیز افزایش مزایای ICT برای آنان به منظور تغییر الگو در فرصت های ارائه شده در زمان حال و در آینده جشن بگیرید. تساوی انسان ها و جامعه برابر، پایه و مبنایی برای جهانی موفق و صلح آمیز است.

قابل ذکر است شعارهایی که در سال های گذشته مورد توجه اتحادیه جهانی مخابرات قرار گرفته بود، دارای مضامین متفاوت دیگری بود که در این زمینه می توان به شعارهای شهر بهتر، زندگی بهتر با فناوری ارتباطات و اطلاعات و نیز لزوم حفظ و صیانت از کودکان در فضای مجازی اشاره کرد.
• کارنامه زنان ایرانی از منظر آمار

زمانی که ارزیابی و بررسی یک رویداد، با استفاده از اعداد، ارقام و نمودار صورت می گیرد، رسمیت بیشتری پیدا می کند و قابل استنادتر است. از این روی به منظور تحلیل نقش زنان و میزان تاثیرگذاری آنها در حوزه ICT از تازه ترین آماری استفاده می کنیم که نتایج آن به موجب آمارگیری از کاربران اینترنت در سال 1389 جمع آوری شده است.

بر اساس این گزارش، آمارگیری های انجام شده در خصوص جنسیت کاربران اینترنت حاکی از این است که، از مجموع کاربران اینترنت در کشور، تعداد 4/6 میلیون نفر، معادل 1/58 درصد مردان و 6/4 میلیون نفر معادل 9/41 درصد را زنان تشکیل می دهند که بدین مفهوم است که تعداد کاربران مرد ایرانی، البته با اختلاف تقریبا ناچیزی از زنان بیشتر است. در این خصوص کاربران مرد اینترنت معادل 6/16 درصد از کل جمعیت مردان کشور و کاربران زن اینترنت 7/12 درصد از کل جمعیت زن کشور را تشکیل می دهند که این سهم ها در مقایسه با نتایج استخراج شده در سال 1387، به ترتیب 1/4 و 2/3 درصد افزایش داشته است.

اما زنان در خصوص چگونگی استفاده از تلفن همراه، به مراتب اوضاع بهتری در مقایسه با استفاده از اینترنت دارند. به طوری که آمار نشان می دهد، از میان 74 میلیون و 837 هزار 792 نفری که در کشور دارای تلفن همراه هستند، 38 میلیون و 594 هزار و 822 نفر مرد هستند و 36 میلیون و 242 هزار و 970 نفر زن هستند که در این زنان دارای تلفن همراه تعداد 26 میلیون و 207 هزار و 47 نفر جمعیت شهری و 10 میلیون و 35 هزار و 923 نفر جمعیت روستایی را تشکیل می دهند.

در ادامه رقابت هایی که زنان و مردان ایرانی در میدان ICT و بدون آن که خود با خبر باشند به آن مشغول اند، وضعیت آنها در خصوص نوع فعالیت های اینترنتی است که بسیار تامل برانگیز و قابل توجه است. به طوری که از مجموع 11 میلیون و 2 هزار و 248 کاربر ایرانی که مشغول انجام یک فعالیت خاص از طریق اینترنت هستند، بیشترین مورد استفاده در زمینه دریافت اطلاعات درباره کالاها و خدمات است که در این میان، 2 میلیون 274 هزار و 944 کاربر را مردان و یک میلیون و 832 هزار و 986 کاربر را زنان تشکیل می دهند. در زمینه دریافت اطلاعات و در زمینه سلامتی و خدمات پزشکی به طور تقریبی مردان و زنان به میزان مساوی از اینترنت استفاده می کنند. به طوری که از میان کاربران مذکور، 871 هزار و 583 کاربر را مردان و 841 هزار و 540 کاربر را زنان تشکیل می دهند.

اما چنانچه به نظر می رسد، زنان ایرانی نسبت به مردان در زمینه بازی های کامپیوتری، دانلود فیلم، عکس، نرم افزار، موزیک، خواندن روزنامه، کتاب و یا مجله به صورت Online، علاقه کمتری نشان می دهند و فاصله قابل توجهی نیز با مردان دارند. به طوری که از میان یک میلیون 807 هزار و 964 کاربری که مشغول دانلود نرم افزار و سایر موارد هستند، تنها 606 هزار و 155 نفر را زنان تشکیل می دهند و بقیه این افراد، مرد هستند.

• ماراتن دختران و پسران در دانشگاه

همان طور که موزیک، سینما، پوشاک، دکوراسیون منزل و بسیاری از موارد دیگر در مقاطع زمانی مختلف از مد (mode) اجتماعی به خصوصی پیروی می کنند، رشته های دانشگاهی نیز در زمان های مختلف، مدهای مختلفی را تجربه می کنند. به این مفهوم که ممکن است در بازه زمانی مشخصی، یک رشته دانشگاهی خاصی دارای طرفداران بسیاری می شود و این رشته به اصطلاح در دانشگاه های کشور مد می شود.

با توجه به توسعه کاربری فناوری اطلاعات در جامعه، ایجاد و راه اندازی دانشگاه های مجازی و نیز ICT محور شدن بسیاری از امور روزمره، یکی از رشته هایی که اخیرا به صورت مشهودی در دانشگاه های کشور، مد شده است، رشتههای مهندسی مخابرات، کامپیوتر، IT، ICT و سایر رشته های مشابه است که در مقاطع تحصیلی گوناگون به علاقه مندان عرضه می شود.

گرچه به درستی آمار مشخصی از تعداد دانش آموختگان به تفکیک زن و مرد در رشته های یاد شده در دسترس نیست، اما دفترچه های انتخاب رشته بر این واقعیت دلالت دارند که تعداد دانشجویان زن و مردی که به منظور تحصیل در این رشته وارد دانشگاه می شوند، با یکدیگر برابر است. این قضیه، بدان مفهوم است که بر خلاف سال های گذشته، نه تنها دیگر ظرفیت پذیرش دانشجویان مرد در رشته های فنی و از جمله کامپیوتر، بیشتر از زنان نیست، بلکه به دلیل تحولاتی که از ابتدای دهه 80 شکل گرفت و بر اثر آن، دختران بیشتر از پسران برای ادامه تحصیل تمایل نشان دادند، تعداد دخترانی که هر ساله جهت تحصیل در علوم کامپیوتر و مخابرات وارد دانشگاه می شوند، بیشتر از پسران است.

البته جلوس دختران بر کرسی های دانشگاه به تفکیک نوع رشته هایی که به نوعی با ICT در ارتباط هستند، اندکی با یکدیگر فرق میکند. به عبارت دیگر، مشاهدات حاکی از این است که دختران به رشته های مرتبط با IT علاقه مندی بیشتری نشان می دهند و در مقابل ترجیح می دهند، مخابرات و رشته های مرتبط با آن را به پسران واگذار کنند.

هم چنین متاسفانه، علی رغم این که دختران در بدو ورود به دانشگاه حضور توانمندتری از نظر کمی نسبت به پسران دارند، اما در مقاطع تحصیلی لیسانس به بالا اعم از فوق لیسانس و دکترا، به نسبت حضورشان کم رنگ می شود و گویی ترجیح می دهند ادامه ماراتن را به جنس مخالف واگذار کنند.
• عدم تصدی گری زنان در مشاغل حساس

همان طور که اشاره شد، دختران و زنان ایرانی طی سال های اخیر در زمینه تحصیل علم و دانش در حوزه ICT، پا به پای مردان و حتی در مواردی جلوتر از آنان گام برداشته اند، اما آنچه که در این خصوص قابل تامل و بحث برانگیز است، این است که علی رغم موفقیت هایی که زنان در جهت کسب تحصیلات دانشگاهی کسب می کنند، اما متاسفانه توفیق چندانی جهت تصدی کرسی های مدیریتی و مشاغل حساس در حوزه ICT ندارند.

در این خصوص گرچه برخی به روشنی این ادعا را رد می کنند و با آوردن نمونه هایی هم چون این که معاون علمی و فناوری رییس جمهور که جزو مدیران رده بالای مدیریتی در کابینه دولت به شمار می رود، صحت عدم تصدی گری زنان در مشاغل حساس حوزه IT را به زیر سوال می برند، اما الزاما همیشه مشت، نمونه خروار نیست(!).

به این مفهوم که شکاف لایه های مختلف مدیریتی به ویژه در دستگاه های دولتی نشان می دهد، اغلب زنانی که در حوزه ICT مشغول به فعالیت هستند، به طور قالب در سطح کارشناس و یا کمی بالاتر مشغول به کار هستند و به ندرت مشاهده می شود که به زنان پست های مدیر کل به بالا اعطا شود.

البته نباید فراموش کرد که طی سال های اخیر، زنان موفق شده اند در مراکز تحقیقاتی، پژوهشی و دانشگاهی مرتبط با حوزه ICT، به پست های مهمی دسترسی پیدا کنند و به نوعی شایستگی خود را از طریق درخشش در محافل پژوهشی به اثبات برسانند، اما بدون شک این میزان پیشرفت با توجه به توانایی های ITwoman های ایرانی کافی نیست و حضور زنان در تصدی گری مشاغل حساس و اجرایی در سطح کشور هم چنان احساس می شود.

گرچه کشف دلایل عدم توفیق زنان در کسب کرسی های مهم مدیریتی ICT در دستگاه های دولتی، نیازمند بررسی و مطالعه دقیق است، اما عده ای این ناکامی را قربانی نوعی بی اعتمادی به توانمندی های زنان در اغلب حوزه های اقتصادی از جمله ICT می دانند که بدیهی است با توجه به کارنامه آماری زنان در این حوزه، این قضاوت بسیار ناعادلانه بوده و جای گلایه مندی های بسیاری دارد.

در ادامه وضعیت تصدی گری زنان در پست های مدیریتی ICT در بخش خصوصی، آنها به مراتب دارای اوضاع بهتری هستند و چه بسا مدیران عامل بسیاری از شرکت های خصوصی در حوزه فناوری اطلاعات که به عضویت تشکل خود، یعنی سازمان نظام صنفی رایانه ای کشور در آمده اند را زنان تشکیل می دهند.

در زمینه دلایل نقصان هایی که در خصوص حضور زنان در سطوح مدیریتی کلان ICT وجود دارد، برخی از کارشناسان بر این باورند که حضور زنان در گذراندن دوره های آموزشی تکمیلی که خارج از محیط دانشگاه و در آموزشگاه های آزاد برگزار می شود، بسیار کمرنگ است و این جریان در کسب مهارت های فنی بالاتر می تواند تاثیر گذار باشد.
• تاثیرگذاری زنان در بلوغ رسانه های ICT

ممکن است عده ای به وسط کشیدن پای رسانه ها در روز جهانی جامعه اطلاعاتی و ارتباطاتی را اندکی بی ربط بدانند. اما در دنیای امروزی نقش رسانه ها واقعا تاثیرگذار و غیرقابل انکار است و می تواند تاثیر تکان دهنده ای در تصمیم گیری اساسی یک کشور و یا حتی چیدمان اعضای یک کابینه داشته باشد.

در این میان رسانه های حوزه ICT اعم از روزنامه، مجله، خبرگزاری، پایگاه خبری و نیز وبلاگ، با بیش از 15 سال فعالیت توانسته اند ، جای خود را به عنوان یکی از ارکان اصلی این حوزه باز کنند.

به طوری که بسیاری از فعالان خصوصی و دولتی حوزه ICT، امروزه حضور اهالی رسانه در رویدادهای خبری را یک، باید می دانند و مانند گذشته از اطلاع رسانی و شفاف سازی نمی هراسند. لذا آنچه که در این گزارش و به مناسبت شعار سال 2012 اتحادیه جهانی مخابرات، مبنی بر زنان و دختران در عرصه ICT مورد یادآوری قرار می گیرد، حضور زنان در ترکیب بندی رسانه ای حوزه ICT است که کاملا قابل توجه است.

گرچه گفته می شود، پایه گذاری و راه اندازی ابتدایی رسانه های حوزه ICT توسط مردان صورت گرفته است، اما نقش زنان در کسب اقتدار و هم چنین توسعه رسانه های این حوزه، چشمگیر بوده و غیر قابل انکار است. به طوری که امروزه بسیاری از خبرنگاران، دبیران سرویس و سردبیرهای حوزه ICT را زنان تشکیل می دهند و چه بسا حضور آنها در نشست های خبری و نیز اطلاع رسانی دستاوردهای حوزه، بعضا دستمایه برخی از روابط عمومی ها قرار گرفته است.
• لزوم کاهش شکاف جنسیتی در کشور

همان طور که پیش از این نیز به آن اشاره شد، گرچه زنان ایرانی در مقایسه با سایر هم نوعان خود در کشورهای منطقه نظیر مالزی، سنگاپور، تونس و غیره، در حال برداشتن گام های نخست ورود به حوزه ICTهستند و تا رسیدن به وضعیت مطلوب و جایگاه واقعی شان، فاصله بسیاری دارند و با موانع عدیده ای مواجه هستند، اما نباید فراموش کرد فرهنگ سازی و اصلاح رویکردها نسبت به نقش زنان و دختران در حوزه ICT، بسیار حایز اهمیت است.

در این میان، کاهش شکاف جنسیتی در باورهای عمومی جامعه نسبت به تاثیرگذاری زنان در حوزه ICT، برگزاری همایش ها و کارگاه ها به منظور آشناسازی زنان با آنچه که در دنیای ICT می گذرد، ایجاد دوره های آموزشی، اطلاع رسانی از چگونگی وضعیت پیشرفت زنان موفق دنیا در این حوزه، تامین زیرساخت های فنی و غیرفنی جهت حضور بهینه آنها و نیز فرهنگ سازی صحیح و کارآمد می تواند باعث برداشتن بسیاری از مرزبندی های جنسیتی در این حوزه شود و موج تازه ای از تحولات مثبت را ب همراه داشته باشد.
منبع : روزنامه شرق