ITanalyze

1-مقدمــه :
با پیشرفت‌ بشر و تحولات جدید در فناوری اطلاعات و ارتباطات، جوامع انسانی به سوی جامعه اطلاعاتی و جامعه دانایی‌محور حرکت می‌کنند. در جامعه دانایی‌محور، آنچه سبب ایجاد مزیت می‌شود، مهارتهایی است که دانش و اطلاعات را با کارایی به خدمات و کالاهای نو و ابتکاری تبدیل می‌کند. باگذشت زمان، همانطورکه نقش اطلاعات و دانش در افزایش بهره‌وری جوامع مهمتر می‌شود، توسعه نیز بیشتر جنبه نرم‌افزاری پیدا می‌کند و مسایلی مانند آموزش و تربیت نیروی انسانی متناسب با نیازهای زمان، بیشتر مورد توجه دولتها قرار می‌گیرد.

تحولات ناشی از انقلاب اطلاعاتی تا آنجا مهم و قابل توجه بوده‌اند که امروزه فرد با سواد به کسی اطلاق می‌شود که 4 مهارت پایه‌ای را داشته باشد. یعنی افزون بر سوادهای سنتی، (سواد خواندن، نوشتن و حساب)، سواد جدیدی مطرح شده که یونسکو از آن به عنوان سواد اطلاعاتی و ارتباطاتی (Information & Communication Litracy) نام می‌برد.

در کشور ما ایران فراگیرترین نهادی که به امر آموزش و تربیت نیروی انسانی می‌پردازد، وزارت آموزش و پرورش است که حدود یک چهارم جمعیت ایران را در خود جای داده است. متناسب با تحولات جدید در عصر اطلاعات ،آموزش و پرورش هم باید تحولاتی را از سر بگذرند تا بتواند جایگاه مؤثر خود را در رشد و پیشرفت جامعه بیابد. در این فضا آموزش و پرورش با سه مسئله اساسی مواجه است. آموزش و پرورش از یک طرف باید مهارتهای جدید مورد نیاز در عصر اطلاعات را به دانش‌آموزان آموزش دهد و از طرف دیگر باید ابزارها و فناوری جدید را در خدمت آموزش بکار گیرد و بالاتر از همه اینها باید به اصلاح فرایندها و مهندسی مجدد سازمان خود متناسب با عصر اطلاعات بپردازد.

براساس بخشی از مفاد بیانیه اجلاس سران کشورهای جهان پیرامون جامعه اطلاعات (2003 WSIS) تمام کشورهای امضاکننده باید طبق یک برنامه زمان‌بندی مشخص توسعه ICT در دبیرستانها را تا سال 2010 و توسعه ICTدر سایر مقاطع تحصیلی را تا سال 2015 به پایان برسانند. این در حالی است که آموزش و پرورش در مسیر انطباق با عصر اطلاعات با چند مانع جدی روبروست. تمرکزگرایی شدید در حیطه‌های برنامه‌ریزی آموزشی و در حیطه‌های اجرایی، از ویژگیهای فرهنگی و ساختاری آموزش و پرورش ماست که با عصر اطلاعات که تأکید زیادی بر نوآوری و ابتکار و مدیریت و رهبری یادگیری دارد، فاصله بسیاری دارد. موارد دیگری چون ضعف انگیزه و مهارتهای معلمان، نامناسب بودن فضاهای آموزشی، کمبود توان تحقیقاتی و محدودیتهای مالی آموزش و پرورش، از مهمترین موانع این عرصه هستند و در برنامه‌های توسعه فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش باید مد نظر قرار گیرند.

*****
آنچه در ادامه می‌آید نقشه جامعی است از فعالیتهای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش ایران.

تلاش ما بر این بوده که گزارش کاملی تهیه شود اما با همه تلاشها، این گزارش خالی از اشکال نیست. لذا از همه صاحبنظران درخواست میشود با نظرات اصلاحی و تکمیلی خود، این متن را بهبود بخشند.
2- شروع فعالیتها

اولین فعالیتهای آموزش و پرورش در بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات به اواخر دهه 60 برمی‌گردد. در این سالها ،طراحی سیستم MIS وزارتخانه آموزش و پرورش شروع شد که تاکنون بخوبی فعال بوده و بسیاری از فعالیتهای اداری توسط این سیستم پیگیری می‌شود. ازجمله : سیستم حقوق و دستمزد پرسنل ـ صدور احکام کارگزینی ـ نقل و انتقالات معلمین ـ تخصیص معلم به مدارس ـ‌ ارزشیابی معلمین ـ ثبت و کنترل نمرات دانش‌آموزن.

پس از آن ودر سال1371 طرح " نظام جامع انفورماتیک" توسط دفتر فناوری اطلاعات وزارتخانه ارائه شد که طی آن پایگاههای اطلاعاتی پیرامون عوامل مختلف (درس، دانش‌آموز، نیروی انسانی، فضای آموزشی) تشکیل شد. پس از این فعالیتها و در اواخر دهه 70، در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش و پرورش مطالعاتی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نسبت آن با آموزش و پرورش انجام شد. (قبل از طرح تکفا)

پس از مدتی، "شورای راهبری توسعه فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش" تشکیل شد که بالاترین مرجع توسعه فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش است و اغلب وظیفه سیاستگذاری و نظارت در این حوزه را داراست.

در مهرماه سال 81 ، با مصوبه شورای راهبری توسعه فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش، طرحی تحت عنوان "طرح توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش" شروع بکار کرد. مدیر این طرح، مهندس علاقه‌مندان از معاونین وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزرات آموزش و پرورش است .
3- عمده‌ترین فعالیتهای انجام‌شده
3-1- تدوین طرح جامع توسعه فناوری اطلاعات در وزارت آموزش و پرورش

پس از ایجاد یک وفاق جمعی در بین مدیران سازمان آموزش و پرورش، تهیه یک طرح جامع که نمایانگر حرکت آینده آموزش و پرورش باشد، ضرورت یافت. براین اساس در سال 81 و پس از انجام چندین مورد مطالعات عمیق در معاونت پژوهش و برنامه‌ریزی وزارتخانه و در دفتر مدیریت طرح توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت آموزش و پرورش، متنی تحت عنوان "سند استراتژیک توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش" منتشر شد که در آن به اهداف، چشم‌اندازها و مأموریتهای آموزش و پرورش در عصر اطلاعات پرداخته شده بود. به منظور اجرایی کردن مفاد این سند استراتژیک، در زمستان 82، سندی تحت عنوان "برنامه‌های عمده توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش" تهیه شد که مبنای عمل آموزش و پرورش در سالهای آتی قرار خواهد گرفت.

3-2- طراحی و توسعه شبکه ملی مدارس کشور (شبکه رشد)

اولین فعالیتها برای مطالعه و طراحی شبکه ملی مدارس کشور (شبکه رشد) از سال 1379 آغاز شد. هدف شبکه رشد، فراهم کردن محیطی است برای تعامل همه افراد مرتبط با آموزش و پرورش وایجاد محیطی برای اتصال همه مراکز آموزش و پرورش به یکدیگر.

شبکه رشد، در عین حال محلی است برای ارتباط اولیای دانش‌آموزان با مسؤولین مدارس و محلی است برای ارائه تعلیمات کمک درسی و غیر درسی به دانش‌آموزان. مسؤولان شبکه رشد در نظر دارند با تبدیل کردن شبکه رشد به یک شاهراه اصلی، ارتباط دهنده همه شبکه‌های آموزشی تحت وب باشند و دانش آموزان را در فضای مجازی، راهنمایی و جهت‌دهی کنند.

ازجمله طرحهای اعلام‌شده توسط مسؤولان شبکه رشد، اختصاص پست الکترونیک (E-mail) به همه دانش‌آموزان (فعلاً دانش‌آموزان دبیرستانی) و اولیای آنها بر روی شبکه رشد است که طی آن ارتباط مدرسه با دانش‌آموز و اولیای آنها از طریق این پست الکترونیک خواهد بود. طرح جامعی برای توسعه شبکه رشد تهیه شده و قوانین و ضوابطی هم برای فعالیت شبکه‌های آموزشی تحت وب در کشور تهیه شده است. طبق اعلام مسؤولین آموزش و پرورش، قرار است تا پایان شهریور 83، امکان اتصال همه مدارس کشور به شبکه رشد فراهم شود که طی آن گام بسیار مفیدی در جهت حذف کاغذ از روابط اداری آموزش و پرورش برداشته می‌شود. تاکنون هفت همایش کشوری توسط شبکه رشد برگزار شده که طی آنها به مباحث پیرامون شبکه رشد و توسعه ICT در آموزش و پرورش پرداخته شده است.

شبکه رشد از طریق آدرس www.Roshd.ir قابل دسترسی است.

بجز شبکه رشد(شبکه ملی مدارس کشور) که در قالب طرحهای منسجم وزارت آموزش و پرورش دنبال می شود ، یک شبکه دیگر به نام شبکه مدرسه در کشور فعال است که به منظور توانمند سازی جوانان ایرانی با استفاده از فناوریهای نو(بویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات) راه اندازی شده است .

آدرس الکترونیکی شبکه مدرسه: www. Schoolnet.ir
3-3- تجهیز مدارس و مراکز آموزشی به آزمایشگاه رایانه و اتصال به شبکه

بدیهی است که یکی از قدمهای لازم برای انطباق آموزش و پرورش با عصر اطلاعات، فراهم آوردن تجهیزات سخت‌افزاری لازم برای مدارس کشور است. از آنجا که تعداد مدارس کشور و نیازمندیهای سخت‌افزاری آنها بسیار زیاد است، حجم عمده‌ای از بودجه توسعه فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش باید صرف این بخش شود.

طرح تجهیز مدارس از مهرماه 80 شروع شده و مسؤولیت آن برعهده سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است. تاکنون دو مرحله از این طرح انجام شده که در مرحله اول، 6500 دبیرستان کشور به آزمایشگاه رایانه مجهز شدند و در مرحله دوم، 100 مرکز تربیت معلم و آموزشکده فنی از تجهیزات لازم بهره‌مند شدند. این طرح در همین مرحله بدلیل کمبود اعتبار متوقف شده است. هم‌اکنون به ازای هر 60 نفر دانش‌آموز متوسطه یک رایانه در مدارس وجود دارد. در برخی موارد از PC های دست دوم برای تجهیز مدارس استفاده شده است.
3-4- آموزش معلمان، دانش‌آموزان و سایر پرسنل آموزش و پرورش

3-4-1- آموزش کاربری کامپیوتر :

درسال 82-81 ، 100 هزار نفر آموزش ICDL دیدند که شامل افراد زیر می‌شوند:

کلیه مدرسان تربیت‌معلم، 30% دبیران متوسطه‌ ،50% هنرآموزان هنرستانها، نیمی ازکارشناسان ستادی.

در بحث‌آموزش‌معلمان،تدوین سرفصل دوره آموزشی و استانداردها توسط آموزش و پرورش بوده ،

آموزش از طریق بخش خصوصی و در پایان،آزمون توسط آموزش و پرورش .

3- 4-2- آموزش سواد تخصصی :

تدوین 120 ساعت دوره آموزشی با هدف آماده کردن معلمان برای بکارگیری IT در آموزش. این دوره ها در مرحله برنامه‌ریزی است و تا کنون تنها 100 معلم و کارشناس برای تولید محتوای الکترونیکی آموزش دیده اند.

3-4-3- آموزش کارشناسان برنامه‌ریزی و تـالیف کتب درسی :

آشنایی با ویژگیهای برنامه درسی مبتنی بر وب و آشنایی با خصوصیات آموزش شبکه‌ای و اینترنتی

3- 4 -4- آموزش مسؤولان فناوری مدارس : آموزش نگهداری و پشتیبانی سایت مدارس (بعنوان تکنسین‌ آزمایشگاه رایانه)

3-4-5- آموزش دانش‌آموزان :

- از سال 64 ، درس انفورماتیک و رایانه به عنوان یکی از دروس مقطع متوسطه رشته ریاضی انتخاب شد.

- هم اکنون در دوره متوسطه درس IT بصورت اختیاری ارائه می‌شود.

- برای دوره راهنمایی هم طرحی تهیه شده است اما هنوز عملی نشده.
3-5- تولید محتوای الکترونیکی :

یکی دیگر از پروژه‌های عمده آموزش و پرورش، پروژه تولید محتوای الکترونیکی می‌باشد. این پروژه از آن جهت ضرورت می‌یابد که پس از آموزش دانش‌آموزان برای بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات، دانش‌آموزان آماده تعامل با فضای مجازی هستند و اگر ما چیزی برای عرضه در فضای مجازی نداشته باشیم عملاً عرصه آموزش و یاددهی را به دیگران سپرده‌ایم و این مسئله در مقیاس کلان می‌تواند برای تربیت نسل جوان کشور یک تهدید هویتی باشد.

پروژه تولید محتوای الکترونیکی به 4 قسمت تقسیم می‌شود :

الف - تولید کتب الکترونیک :

در این قسمت، تولید نسخه ساده کتاب الکترونیک درسی پیش‌بینی شده است. همچنین وب سایتی جهت دسترسی به کتابهای الکترونیک اختصاص یافته است (با امکان download). همچنین در این قسمت استفاده از منابع تکمیلی برای هر درس و احیاناً‌ کلیپهای صوتی یا تصویری برنامه‌ریزی شده است. برخی از این کتابهای الکترونیک بصورت لوح فشرده نیز تولید شده‌اند. سایت اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی وزارت آموزش و پرورش : www.CHAP.SCH.ir
ب - تدوین استانداردهای نرم‌افزارهای آموزشی :

نرم‌افزارهای آموزشی در دروس مختلف می‌توانند به فهم مطالب و اثربخشی فرایند "یادگیری ـ یاددهی" کمک بسیار زیادی بکنند. اما برای تدارک نرم‌افزارهای آموزشی، سیاست آموزش و پرورش کمک گرفتن از بخش خصوصی است. بنابراین آموزش و پرورش دست به تدوین استانداردهای نرم‌افزارها زده است تا مراحل بعدی بر طبق این استانداردها طی شود. در این قسمت فعالیتهای مختلفی ازجمله تدوین معیارهای درجه‌بندی تولیدات نرم‌افزارهای آموزشی، ارزشیبابی و سطح‌بندی تولیدکنندگان نرم‌افزارهای آموزشی، ارزیابی طرحهای ارائه شده جهت تولید نرم‌افزارهای آموزشی و دسته‌بندی انواع نرم‌افزارهای آموزشی انجام شده است.
ج - خرید یا سفارش تولید نرم‌افزارهای آموزشی :

پس از تدوین استانداردهای نرم‌افزارهای آموزشی در قسمت قبل، آموزش و پرورش اقدام به خرید نرم‌افزارها یا سفارش تولید آنها می‌کند. هم‌اکنون در مقطع متوسطه برای چندین درس نرم‌افزار آموزشی تهیه شده است.
د - طراحی برنامه درسی مبتنی بر فناوری اطلاعات :‌
برنامه درسی یکی از ارکان مهم آموزش و پرورش است. و طبعاً باید متناسب با عصر اطلاعات، متحول شود. آموزشهای سنتی مکتوب بر صفحات کاغذ و جاری در آزمایشگاهها و کارگاهها، با هزینه‌های مستمر و سنگین خود، دائماً وقت، پول، کتاب ، مواد، تجهیزات و مکانهای وسیعی به خود اختصاص می‌دهند. ولی اگر تکلم سنتی با یکبار هزینه کردن به زبان جدید در فضای وسیع بدون کاغذ ، مواد، آزمایشگاه و کارگاه و درفضای مجازی ترجمه شود، به یکباره سرعت و توان آموزشهای مستمر بدون تکرار هزینه‌های سنگین بالا خواهد رفت. فرایندی که منجر به تدوین برنامه درسی مناسب برای آموزش در فضای مجازی می‌گردد عبارت است از :

 1 ـ بازبینی عمیق برنامه‌های درسی سنتی و تعریف فضای دیداری، شنیداری و نوشتاری برای تک‌تک آنها

 2 ـ تعیین وسایل کمک آموزشی برای هر موضوع که می‌تواند شامل CD صوتی و تصویری، تصاویر چاپی و یا بسته های آموزشی (KIT) باشد.

 3 ـ طراحی و تدوین مطالب درسی، بگونه‌ای که گرایش زیادی نسبت به آموزشهای مجازی داشته باشند. با توجه به نقش معلم در فضای مجازی، مطالب درسی بگونه‌ای طراحی می‌شوند که گرایش فزاینده‌ای در دانش ‌آموزان به فلسفه خودآموزی (self learning) ایجاد نماید.

 4 ـ تهیه CDهای تحت وب از برنامه درسی تدوین شده

پروژه طراحی برنامه درسی مبتنی بر فناوری اطلاعات توسط دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتب درسی در حال اجرا است و فعلاً برنامه درسی رشته‌های گرافیک و صنایع شیمیایی در حال تدوین است.

3-6- طرح پایلوت مدرسه الکترونیک :
طبق تعریف، مدرسه الکترونیک عبارت است از مدرسه‌ای که قادر باشد از فناوری نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی بیشترین و بهترین استفاده ابزاری و توانمندسازی را در جهت افزایش کیفیت آموزش و پرورش دانش‌آموزان به عمل آورد. طبعاً مدرسه الکترونیکی با مدرسه مجازی تفاوت دارد و در مدرسه الکترونیکی حضور دانش‌آموز وجود دارد. مجری این پروژه، "موسسه پژوهشی برنامه‌ریزی درسی و نوآوریهای آموزشی" است.

مراحل پروژه شامل تجهیز مدارس نمونه به تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم،تهیه پلت‌فرمهای مورد نیاز برای آموزش الکترونیکی، تهیه محتوای آموزشی برای دانش آموزان، آموزش معلمان و دانش‌آموزان، اجرای سیتسم و بالاخره ارزشیابی از بخشهای مختلف مدرسه الکترونیک است. قرار است در سال تحصیلی 84-83 بطور آزمایشی فعالیت 4 مدرسه در تهران بصورت مدرسه الکترونیک باشد. مدارس فوق عبارتند از : آبسال منطقه 4 ـ دکتر مصاحب منطقه 5 ـ ندای آزادی منطقه 7 و شهدای کارگر منطقه 15 . بدین ترتیب ارتباطات داخلی مدرسه و نیز ارتباط خانواده‌ها با مدرسه به شکل الکترونیکی ممکن خواهد بود.

خارج از پروژه‌های آموزش و پرورش، یک دبیرستان دیگر بنام دبیرستان هوشمند شهید آقایی، از مهرماه سال 82 اقدام به ثبت نام دانش‌آموزان کرده است. مؤسس این دبیرستان، مهندس عباس ذوقی‌پور (از مسؤولین سابق شبکه رشد) می‌باشند. به نظر می‌رسد این مدرسه، پیشروترین مدرسه هوشمند در کشور باشد.

آدرس الکترونیکی دبیرستان : www.aghaeeschool.ir
4- وضعیت نیروی انسانی :
عزم و اراده جدی برای توسعه ICT در آموزش و پرورش، بین مدیران ارشد آن ایجاد شده بطوریکه در سطح وزارتخانه یک شورای راهبری توسعه فناوری اطلاعات وجود دارد و زیر نظر آن یک شورای هماهنگی ـ اجرایی فعالیت می‌کند و نیز یک طرح جدی توسعه ICT در آموزش و پرورش در حال پیگیری است. در بحث آموزش نیروی انسانی :

- حدود 50% کارشناسان ستادی آموزش ICDL دیده‌اند.

- همه مدرسان تربیت معلم آموزش ICDL دیده‌اند

- در بین معلمان مدارس، فعلاً تاکید بر آموزش معلمان مقطع متوسطه بوده که حدود 30% معلمان متوسطه آموزش ICDL دیده‌اند.

- تعداد کمی از معلمان هم (حدود 100 نفر در کل کشور )آموزش تولید محتوای الکترونیک دیده‌اند.

- قرار است در سال تحصیلی 84-83 ، 31 هزار معلم دیگر تحت پوشش آموزشهای ICDL قرار گیرند.

- همچنین قرار است آموزش "تولید محتوای آموزشی الکترونیک مبتنی بر کتب درسی" برای 700 معلم در سال تحصیلی 84-83 انجام شود.

لازم به ذکر است که آموزش و پرورش تقریباً یک میلیون و 60 هزار نفر معلم دارد.
5- برنامه‌های آینده :

- توسعه مدارس هوشمند در سطح کشور : (تا سطح 50 مدرسه هوشمند)

- بسترسازی فرهنگی برای توسعه ICT

- تکمیل پروژه‌های تجهیز ـ آموزش ـ محتوی و توسعه شبکه رشد

- آموزش و پرورش با مشورت شورایعالی انفورماتیک پیگیر ایجاد Data center (مرکز اطلاعاتی) در برخی استانها است که 5 استان بزرگ در اولویت‌اند :

تهران ـ اصفهان ـ خراسان ـ‌ فارس و همدان

6- عمده‌ترین‌مراکز مؤثر :

1- شورای راهبری توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت آموزش و پروزش

2- دفتر مدیریت طرح توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت آموزش و پرورش www.Ict-edu.ir

3- سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی www.Oerp.sch.ir

4- دفتر تکنولوژی آموزشی www.Me-etcenter.com

5- شبکه ملی مدارس ایران (شبکه رشد( www.Roshd.ir

6- مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته شریف www.Aictc.com

(این مرکز ناظر پروژه‌های توسعه فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش است.



7- افراد شاخص در زمینه توسعه ICT در آموزش و پرورش :
- مهندس نوید ادهم : رئیس طرح توسه فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش

- مهندس آقاخانی : قائم‌مقام مدیر طرح توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت آموزش و پرورش

- مهندس حسین نوابخش : مشاور طرح توسعه ICT در آموزش و پرورش

- دکتر محمد عطاران : استاد دانشگاه تربیت معلم

- نویسنده کتاب " جهانی شدن ، IT ، تعلیم و تربیت "

- مدیر و نویسنده و بلاگ : www.it-edu.persianblog.com

- مهندس عباس ذوقی‌پور : مسؤول سابق شبکه رشد

ـ مؤسس دبیرستان هوشمند شهید آقایی

- صاحب امتیاز ماهنامه کامپیوتر جوان

منبع : کمیته مطالعات فناوری اطلاعات

دفتر همکاریهای فناوری ریاست جمهوری

www.ictr.ir

تلفن:66500065