وعده سه‌ساله جایگزینی گوشی با کارت بانکی
فهرست نادیده گرفتن مصوبات، وعده‌ها و پروژه‌های بانک مرکزی روز به روز در حال افزایش است. اگرچه ما مشخصا و بیشتر در حوزه فناوری‌های نوین پیگیر طرح‌های بی‌سرانجام بانک‌ها و بانک مرکزی هستیم.
با وجود اینکه دو هفته‌ای از تغییر معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی می‌گذرد، اما بعید به نظر می‌رسد که بلاتکلیفی طرح‌های فناورانه بانک مرکزی یک مساله شخصی بوده باشد. زیرا برخی معتقدند طرح‌های مرتبط با معاونت فناوری‌های نوین بانک مرکزی در دوران مدیریت قبلی (ناصر حکیمی)، به علت اختلاف نظر و بحث‌های مقررات و مجوزهایی که میان او و برخی ایجاد شد، کار را تا جایی پیش برد که تعمدا طرح‌های محوله و مصوبه از سوی این معاونت روی زمین بماند تا در نهایت زمینه برای برکناری او فراهم شود.
از این احتمالات و گمانه‌ها که بگذریم، در نهایت مسوولیت این طرح‌های بلاتکلیف که در گزارش‌های متعدد اقدام به گردآوری کرده و به آن پرداخته‌ایم، به عهده بانک مرکزی، شرکت‌های زیرمجموعه‌اش و بانک‌های کشور است.
هرچند که در وضعیتی هستیم که بانک مرکزی هم مورد بازخواست و مواخذه قرار نخواهد گرفت، اما این موارد جمع‌آوری می‌شود تا در زمانی مناسب حداقل اگر قرار بر پیگیری و رسیدگی شد، بدانیم چرا این پروژه‌ها متوقف شد، چقدر برای آنها هزینه شد و پرسش‌هایی از این دست. (البته اگر تا آن زمان، افراد درگیر در پروژه‌ها در ایران مانده باشند!)
با این مقدمه اما بازگردیم به موضوع این گزارش که قبلا هم به آن پرداخته بودیم. یعنی بحث جایگزینی سیم‌کارت موبایل با کارت‌های بانکی که قرار بود از پایان سال 95 ارایه آن به مردم آغاز شود!
وعده ارایه خدمات بانکی روی سیم‌کارت تا پایان سال 95
آذر ماه سال 95 بود که مدیرکل فناوری اطلاعات بانک مرکزی از آماده‌سازی زیرساخت مورد نیاز برای بانکداری بر بستر تلفن همراه خبر داد و گفت: در این شیوه که با شبیه‌سازی کارت‌های بانکی انجام می‌شود، سیم‌کارت‌های مشتریان جای کارت‌های بانکی را می‌گیرد.
این وعده بعد از آن داده شد که مهر ماه همان سال شرکت ارتباطات سیار ایران از تفاهم وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و بانک مرکزی برای ارایه خدمات بانکداری و پرداخت الکترونیکی بر بستر تلفن همراه با همکاری همراه اول و شرکت خدمات انفورماتیک خبر داد.
براساس این تفاهم‌نامه قرار بود با ایجاد زیرساخت‌های لازم، شرایطی برای اپراتورهای تلفن همراه فراهم شود تا مشترکان تلفن همراه به امکانات «سرویس امضای امن همراه»، «فضای رمزینه روی سیم‌کارت برای ذخیره داده‌های عام»، «فضای رمزینه روی سیم‌کارت برای مجازی‌سازی کارت بانکی»، «سرویس کیف پول الکترونیکی همراه روی سیم‌کارت» و «زیرساخت تبادلات مالی مبتنی بر ان.اف.سی(NFC)» دسترسی داشته باشند.
همچنین قرار بود بر اساس این تفاهم‌نامه اولین سرویس در آذرماه همزمان با نمایشگاه الکامپ معرفی و رونمایی شود و از ابتدای دی ماه همان سال تمامی مشترکان همراه اول بتوانند با مراجعه به دفاتر خدمات ارتباطی، سرویس‌های مذکور را فعال کنند.
پیش از آن نیز محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته بود که به زودی کاربران ایرانی می‌توانند به واسطه طرح پول الکترونیکی که با همکاری بانک مرکزی پیگیری می‌شود، از تلفن همراه خود به عنوان یک کارت بانکی استفاده کنند.
آنچنان که ناصر حکیمی، معاون سابق بانک مرکزی گفته بود قرار بود تا پایان همان سال با اجرای این پروژه کارت‌های بانکی روی سیم‌کارت‌های تلفن همراه شبیه‌سازی شود.
او حتی توضیح داده بود برای استفاده از تلفن همراه به جای کارت‌های بانکی در دنیا سه شیوه مرسوم وجود دارد که شامل شبیه‌سازی روی گوشی‌های تلفن همراه، روی سیم‌کارت‌ها و نیز شبیه‌سازی روی ابر (رایانش ابری) است و البته چون گوشی‌ها توسط سازندگان بین‌المللی ساخته می‌شود، در ایران دو الگوی دیگر مدنظر است و شبیه‌سازی سیم‌کارت به کمک اپراتورها بر این مبنا در دستور کار قرار گرفته بود. این مقام مسوول تاکید کرده بود که زیرساخت این کار آماده شده و تا پایان سال عملیاتی می‌شود.
· کاری که انجام شده فرض شد
اما در حالی که خبری از عملیاتی شدن آن پروژه نبود یا لااقل کاربران تلفن همراه از این امکان بهره‌ای نبرده بودند در اردیبهشت 96 ، ناصر حکیمی مدیر کل وقت فناوری اطلاعات بانک مرکزی اعلام کرد: گوشی‌های موبایل جایگزین کارت بانکی در ایران شدند.
این مقام مسوول در بانک مرکزی در آن زمان به مردم اعلام کرد که می‌توانند به جای استفاده از کارت‌های بانکی، با نصب یک برنامه روی موبایل خود، عملیات پرداخت را از دستگاه‌های پایانه فروش داشته باشند.
آن‌طور که در اردیبهشت ماه دو سال قبل اعلام شد قرار بود در این طرح این اتفاق رخ دهد که اگر زمانی کیف پول خود را به همراه نداشتیم، با کمک گوشی تلفن همراه همانند یک کیف پول (که تمام اطلاعات چندین کارت را در خود دارد) عملیات پرداخت را از تمام درگاه‌های پرداخت انجام دهیم. فرایند کشیدن کارت در این تکنولوژی با نزدیک کردن گوشی به درگاه پرداخت شبیه‌سازی شده است که در فاز اول، فرایند کار به این صورت است و در فاز بعدی فرایند نشان‌گذاری روی کارت‌های فیزیکی انجام می‌شود. در حال حاضر فرایند پرداخت به این صورت است که در ابتدا کارت کشیده می‌شود و در مرحله بعد رمز وارد و در نهایت فرایند پرداخت انجام می‌شود، اما با نشان‌گذاری در این فرایند پرداخت‌های «بزن و برو» بدون رمز انجام می‌شود که البته به لحاظ امنیتی مقادیر آن محدود و در حال حاضر در سطح ۲۰۰ هزار تومان است که در آخر روز کل مبلغ از حساب شخص کم و ظرف دو الی سه ماه آینده عملیاتی می‌شود.
در آن زمان اعلام شد که این فناوری در ابتدا در بانک شهر و نمایشگاه کتاب رونمایی می‌شود ولی به مرور زمان در سایر بانک‌ها نیز قابل اجرا خواهد بود. اما حالا بعد از دو سال این وعده خاطره شده و ما هنوز کارت‌های بانکی متعددی در جیب داریم و خبری از حذف آنها و جایگزینی تلفن همراه نیست.
در همان سال 95 و در گرماگرم فضای وعده دادن درباره تجهیز سیم‌کارت‌ها به این شیوه از پرداخت، ایرانسل هم در تله‌کام 2016 از سیم‌کارت NFC خود رونمایی کرد. در توضیح جزییات رونمایی از سوی اپراتور اعلام شد که فناوری سیم‌کارت NFC فراهم‌کننده بستری است که از طریق آن می‌توان از فضای سیم‌کارت و بستر شبکه ارتباطی، انواع خدمات پرداخت و بانکداری همراه را ارایه کرد. این فناوری، نوعی ارتباطی رادیویی است که در فاصله کمتر از ۱۰ سانتیمتر بین دو دستگاه مجهز به ماژول NFC برقرار شده و انجام تراکنش را امکان‌پذیر می‌کند.
با داشتن سیم‌کارت NFC می‌توان اطلاعات مربوط به انواع کارت‌های بانکی را روی سیم‌کارت و به صورت امن ذخیره کرد و پرداخت‌های آنلاین را از طریق شبکه شتاب با آن انجام داد و همچنین می‌توان انواع کیف پول را روی فضای امن سیم‌کارت تعریف کرد و به این ترتیب تمامی تراکنش‌ها و پرداخت‌ها را به صورت آفلاین و با نزدیک کردن گوشی به پذیرنده و بدون نیاز به وارد کردن رمز، به سرعت انجام داد. امری که در انجام خریدهای خرد یک مزیت به شمار می‌رود.
· نشانه‌هایی که حکایت از بقای کارت‌های بانکی دارد
حالا علاوه بر اینکه شاهد خبری از تحقق این وعده نیستیم و در واقع از تکنولوژی که چند سالی است به‌طور معمول در بسیاری از کشورها در بانکداری الکترونیکی استفاده می‌کنند، عقب مانده‌ایم بلکه می‌بینیم علی‌رغم افزایش ضریب نفوذ تلفن هوشمند، تعداد دستگاه‌های کارت‌خوان نصب شده در فروشگاه‌ها و مراکز خرید هم رو به افزایش است و این یعنی خبری از جایگزینی موبایل به جای کارت‌های بانکی نیست.
به اعتقاد کارشناسان این حوزه، سرویس NFC تنها در صورتی با اقبال عمومی مواجه می‌شود که کاربران در استفاده از آن سهولت و همه‌گیری بیشتری نسبت به شیوه‌های فعلی پرداخت مشاهده کنند. در غیر این صورت هیچ انگیزه‌ای برای روی آوردن به سرویس NFC در کاربران وجود نخواهد داشت؛ غفلت سیاست‌گذار و نهاد ناظر در این مورد علاوه بر تمام دلایل پیدا و پنهان عدم تحقق این وعده موجب شکست آن شده است.
در نقل قولی از مهدی شهیدی، قائم‌مقام شرکت آسان‌پرداخت، علت عدم اقبال کاربران این‌طور عنوان شده است: بنا بر الزام بانک مرکزی، کاربران هنگام استفاده ازNFC همچنان ناگزیر از وارد کردن رمز کارت هستند و این الزام یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌ها و جاذبه‌های NFC را نسبت به روش پرداخت فعلی از بین برده است.
گویا استانداردهای تعیین شده از سوی بانک مرکزی که به شرکت‌های پی‌اس‌پی ابلاغ شده، به گونه‌ای است که واردکردن رمز یا همان «پین» الزامی است و ما فعلا اجازه حذف آن را از فرایند پرداخت بر بستر NFC نداریم. بنابراین طبیعی است مردم از خود بپرسند چرا باید از NFC استفاده کنیم وقتی می‌توانیم پرداخت‌ها را با همین کارت‌ها انجام دهیم؟
برخی دیگر از فعالان این حوزه نیز رخوت بانک مرکزی در تدوین مقررات ناظر بر این تکنولوژی‌ها و غفلت از کسب‌و‌کارهای مبتنی بر این فناوری را عاملی می‌دانند که موجب می‌شود وعده جایگزینی موبایل به جای کارت بانکی در حد یک «مد مدیریتی» باقی بماند.
حالا ممکن است هر کارشناسی از منظر خود «جایگزین نشدن سیم‌کارت به جای کارت بانکی» را تحلیل کند و به بعدی از دلایل بر زمین ماندن این طرح بپردازد؛ دلیل هرچه باشد در نتیجه تاثیری نداشته است و این طرح هم در کنار بسیاری دیگر از طرح‌ها بر زمین مانده است. آن هم در شرایطی که اعلام شده بود: «برای اجرای طرح بانکداری الکترونیک روی تلفن همراه، تغییر نرم‌افزار لازم است و نیازی به سخت‌افزار جدید نیست و مهم‌ترین مزیت این طرح استفاده از زیرساخت‌های موجود با حداقل سرمایه‌گذاری و سیم‌کارت‌هایی است که مردم روزانه از آن استفاده می‌کنند.» (منبع:عصرارتباط)