چالش‌ها و فرصت‌های گسترش آموزش الکترونیکی در ایران
گسترده شدن فن‌آوری اطلاعات و نفوذ وسایل ارتباطات از راه دور به عمق جامعه، ابزارها و روش‌های آموزش در جوامع را نیز متحول کرده و این تحول در جهتی است که هر فرد در هر زمان و هر مکانی بتواند با امکاناتی که خود مشخص می‌کند، مشغول یادگیری شود؛ پیشرفت تکنولوژی و ارزان‌تر شدن هزینه استفاده از آن، فکر استفاده از ابزارهای جدیدتر برای انتقال دانش را در جوامع مطرح کرد و به دنبال آن به وجود آمدن و گسترش اینترنت نیز آموزش الکترونیکی را بعد از آموزش از راه دور برای استفاده بیش‌تر از امکانات موجود برای گسترش آموزش در جوامع مدنظر قرار داد.
بر این اساس آموزش الکترونیکی، امکانات خوب و مهمی را در حوزه آموزش در اختیار جوامع قرار می‌دهد که البته استفاده از آن مستلزم ایجاد زیرساخت‌های مناسب است اما اینکه زیرساخت‌ها و امکانات لازم برای استفاده از این نوع آموزش به چه میزان در کشور وجود دارد یا اینکه اصولا تا چه اندازه به آموزش الکترونیک در مجامع آموزشی کشور بویژه دانشگاه‌ها بها داده می‌شود از جمله مواردی است که در این گزارش سعی کرده‌هایم به آن‌ها بپردازیم.
به گزارش خبرنگار فن‌آوری اطلاعات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، در آموزش الکترونیکی که به‌عنوان روش مدرن آموزشی از آن یاد می‌شود، سه مولفه و رویکرد مهم وجود روش و محتوای آموزشی سفارش شده برای هر آموزش، تعیین بازه زمانی توسط آموزش‌گیرنده و همچنین انتخاب مکان دلخواه توسط او برای دسترسی به مطالب آموزشی مدنظر است، ضمن این که آموزش الکترونیک دامنه گسترده‌ای نیز داشته و با توجه به نوع استفاده و امکانات موجود به انواع آموزش بر پایه وب، آموزش مبتنی بر رایانه، آموزش از طریق وسایل و ابزار دیجیتال همراه و همچنین آموزش از طریق تلفن‌همراه تقسیم می‌شوند که هر یک مزایای خاص خود را دارا هستند.
همچنین نبود نیاز به صرف وقت و حضور در کلاس، برخورداری از یک روش مطالعه انعطاف‌پذیر مطابق نیاز دانشجو، بهره‌مندی از مزایای کار گروهی در مطالعه به صورت آنلاین، کنجکاوی و ابتکار بیش‌تر و دسترسی به تکنولوژی‌های جدید، استفاده از اطلاعات به‌روز، امکان یادگیری در هر زمان و هر مکان و همچنین کاهش هزینه‌های یادگیری از جمله مزیت‌های عنوان شده از سوی کارشناسان امر برای آموزش الکترونیکی است.
سرمایه‌گذاری اصولی دولت برای آموزش الکترونیکی ضروری است
محمدرضا رکن‌الدینی - مدیر اجرایی آموزش الکترونیکی دانشگاه صنعتی شریف - در این‌باره معتقد است: از آنجا که به‌کارگیری آموزش الکترونیکی صرفه‌جویی در زمینه‌های مختلف را باعث می‌شود دولت می‌تواند با سرمایه‌گذاری اصولی، اساسی و فراهم کردن زیر ساخت مناسب و سیاست‌گذاری صحیح از این موضوع حمایت کند.
وی اظهار کرد: در شروع طرح آموزش الکترونیکی به دلیل نبود پیگیری‌های لازم از سوی مسوولان، برخی دانشگاه‌ها با وجود مشکلات، آموزش در این حوزه را البته نه به معنای واقعی، آغاز کردند.
او ادامه داد: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این حوزه تنها به مجوز دادن برای آغاز به کار دانشکده‌ها و موسسات آموزشی و ارایه‌ی مدرک به فارغ‌التحصیلان اکتفا کرده است در حالی که می‌تواند با تعیین استاندارد آموزشی در این حوزه و سامان دادن به شیوه‌های آموزشی صحیح و اطمینان از سطح علمی فارغ‌التحصیلان دوره‌های مجازی، در مسیر توسعه‌ی کمی و کیفی این دوره‌ها نقش بازی کند.
پیاده‌سازی آموزش الکترونیکی به عنوان آموزشی نو در کشور باید با فرهنگ‌سازی آغاز شود، آموزش مجازی تعاملات زیادی با اینترنت دارد و می‌توان با استفاده از امکانات ICT دانشجویان را به بهترین نحو آموزش داد و فرآیند یادگیری را در آن‌ها با کم کردن رفت و آمدها تسریع کرد.
اما آیا آموزش الکترونیکی می‌تواند جایگزین آموزش سنتی شود و یا تنها باید به‌عنوان مکمل از آن استفاده کرد؟ به گفته کارشناسان دانشگاه‌های بزرگ جهان با وجود امکانات مناسب زیرساختی آموزش سنتی خود را حذف نکرده‌اند زیرا محتوای دیجیتالی به عنوان مبحثی مهم در آموزش الکترونیک توسط نیروی انسانی محقق و فعال در محیط‌های دانشگاهی ایجاد می‌شود. جهان به سمت e-learning 2 رفته که در آن دانشجویان به تولید محتوا می‌پردازند و این باعث می‌شود که اساتید بیش‌تر به جنبه‌های تحقیقاتی بپردازند.
موانع انسانی دلیل نرسیدن به آموزش الکترونیکی فعال در کشور است
محمد عشقی - استاد دانشگاه ـ نیز در این‌باره می‌گوید: آموزش الکترونیکی برای این است که هر فرد با هر استعداد در هر مکانی بتواند از آموزش استفاده کند و برای صدور مدرک در این نظام آموزشی باید آزمون‌های استاندارد در فضای مجازی از تمام دانش‌آموختگان گرفته شود تا سطح علمی فارغ‌التحصیلان مشخص شود.
وی با اشاره به این که آموزش الکترونیکی آموزش آینده جهان خواهد بود که دانشگاه‌های فعلی را به موزه تبدیل خواهد کرد، ادامه داد: جهان در آموزش الکترونیکی شاهد پیشرفت‌های چشمگیری است و این در حالی است که ما رفتن به این سمت را غیرلازم و حتی تزیینی می‌دانیم و منتظریم نتایج دانشگاه‌های جهان را در این زمینه ببینیم و آن زمان شروع کنیم که قطعا دیر است.
او با بیان این که در حال حاضر با وجود زیرساخت‌های اینترنتی می‌توانیم آموزش الکترونیکی را شروع کنیم، افزود: آموزش الکترونیکی در تمام جهان از آموزش غیرحضوری شروع شده است. آن‌ها می‌دانند چگونه باید به دانشجویی که حضور فیزیکی او را درک نمی‌کنند آموزش بدهند.
فرهنگ‌سازی در حوزه آموزش الکترونیکی در بین اساتید شرط اول ایجاد این نوع آموزش است؛ در آموزش الکترونیکی روش یاددهی به دانشجو متفاوت است و آموزش اساتید برای استفاده از این روش اهمیت دارد همچنین موانع تکنولوژیکی نیز در مسیر رسیدن به آموزش الکترونیکی فعال وجود دارد که موانع انسانی مهم‌تر و رفع آن‌ها مستلزم صرف زمان بیش‌تر دانسته شده است.
بدنه اصلی یک سیستم آموزش الکترونیکی شامل 70 درصد استاد، 20 درصد دانشجو، 10 درصد تکنولوژی است و این می‌تواند بگوید که کار باید از کجا شروع شود. آموزش الکترونیکی به ساختمان و اشغال فضای آموزشی نیاز ندارد اما محقق کردن این نوع آموزش به برنامه‌ریزی بلندمدت و سیاست‌های اصولی نیاز دارد که باید از حالا آغاز شود.
محتوای دیجیتالی در کشور مورد غفلت قرار گرفته است
اما حسین ابراهیم‌آبادی - عضو انجمن ایرانی جامعه اطلاعاتی - در این‌باره معتقد است: تولید محتوای تحت وب باید به قدری گسترش پیدا کند که اساتید نقش نظارتی و ارزیابی را برعهده داشته باشند و تنها ناقل محتوای کتب نباشند؛ در آموزش الکترونیکی آن بخش از محتوا که باید از طریق صدا و تصویر قابل فهم باشد به آموزش تحت وب نیازمند است.
وی با بیان این که هدف از آموزش الکترونیکی آموزش دادن با کیفیت در هر محیطی است گفت: به کمک محیط‌های الکترونیکی رویکردهای جدید فرآیندهای یادگیری را محقق می‌کنند. منظور از ایجاد آموزش الکترونیکی ایجاد یک جریان جدید آموزشی نیست بلکه استفاده از محیط و ظرفیت‌های جدید آموزش مورد نظر است.
این کارشناس اضافه کرد: برای برقراری نظام آموزشی مبتنی بر امکانات الکترونیکی، فراهم کردن امکاناتی چون ایجاد شبکه‌هایی با امکان دسترسی آسان و همه‌گیر و نیز محتوای دیجیتالی که مورد غفلت قرار گرفته است از شرایط اصلی است. با فراهم کردن این پیش شرط‌ها باید بتوانیم برنامه‌ی آموزشی در سطح آموزش عالی را چندرسانه‌یی کنیم؛ به طوری که طبق استانداردها 20 درصد از سرمایه‌گذاری‌های این حوزه باید برای ایجاد شبکه و 80 درصد جهت تولید محتوا باشد.
در هر حال دانشجویان دوره‌ی غیرحضوری که با امکانات الکترونیکی آموزش می‌بینند نیازمند محتوای فارسی موجود در سایت‌های علمی هستند، جدا افتادن دانشجویان و نبود تبادل انسانی یکی از ایراداتی است که به آموزش در شبکه وارد است؛ در عین این که دسترسی به اطلاعات بیش‌تر در فضای سایبر را امکان‌پذیر می‌سازد.
گسترش آموزش الکترونیکی به توسعه سیستم مدیریت آموزشی نیاز دارد
احمد اکبری - استاد دانشگاه علم و صنعت - هم در این‌باره می‌گوید: گسترش کمی و کیفی آموزش الکترونیکی به توسعه سیستم‌های مدیریت آموزشی در تمام کشور نیاز دارد.
وی با بیان این که بیش‌تر رشته‌های مجازی در مقطع کارشناسی ارشد ارایه می‌شود، علت را کم بودن تعداد دروس در این مقطع عنوان و اظهار کرد: دانشجویانی که مدرک کارشناسی خود را در دوره‌های حضوری گرفته‌اند با شیوه‌ی آموزش و دروس دانشگاهی آشنا هستند و آموزش الکترونیکی به این دانشجویان در مقطع کارشناسی ارشد آسان‌تر است. همچنان که دانشگاه‌هایی چون امیرکبیر، علم و صنعت در مقطع ارشد دوره‌های مجازی از مقطع کارشناسی موفق‌تر بوده‌اند.
اکبری با اشاره به این که دانشجویانی که به رشته‌های مجازی دانشگاه‌ها جذب می‌شوند رتبه‌ای پایین‌تر از دانشجویان دوره‌های حضوری دانشگاه‌های بزرگ کشور دارند، تصریح کرد: باید جو آموزشی برای دانشجویان دوره‌های مجازی ایجاد شود به نحوی که دانشجویان این دوره‌ها با همکلاسی‌های خود ارتباط داشته باشند و با سوال و جواب از یکدیگر خلاقیت‌های مورد نیاز دانشجویان برای ارتقاء سطح علمی خود را کسب کنند که به این منظور حتما باید واحدهای عملی به صورت حضوری ارایه شود.
فقدان زیرساخت مناسب برای توسعه دانشگاه مجازی در کشور
علی‌اکبر جلالی - استاد دانشگاه علم و صنعت - با تاکید بر این که زیرساخت مناسب برای توسعه دانشگاه مجازی کشور وجود ندارد، در این‌باره معتقد است: آموزش الکترونیکی را باید یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر و یک ابزار آگاه‌سازی و آموزش هزاره‌ی دوم دانست که مِی‌بایست به سرعت در کشور توسعه پیدا کند.
او ادامه داد: این آموزش می‌تواند نه تنها آموزش‌های کلاسیک بلکه آموزش‌های جدید را نیز در بربگیرد؛ در بیش‌تر کشورهای توسعه یافته از آموزش الکترونیکی به عنوان ابزار توسعه آگاهی مردم استفاده می‌کنند.
جلالی افزود: به عنوان مثال در اتحادیه‌ی اروپا در سال 2000 میلادی برای نخستین بار آموزش الکترونیکی را برای توسعه‌ی اقتصاد دانایی محور استفاده کردند و با آموزش 80 میلیون دانش‌آموز و پنج میلیون آموزگار و ده‌ها مردم عادی اقتصاد جدیدی را جایگزین اقتصاد سنتی خود کردند.
نبود اتصال پرسرعت در کشور مانع رسیدن به آموزش الکترونیکی است
اما فروهر فرزانه - استاد دانشگاه - در این‌باره می‌گوید: اگر بخواهیم آموزش الکترونیکی با کیفیت قابل قبول داشته باشیم باید پایانه‌های آموزشی با پهنای باند مناسب و نصب سرورهای لازم وجود داشته باشد.
او با بیان این که برای رسیدن به آموزش الکترونیکی در سطح بالا دو مانع وجود دارد اضافه کرد: نبود اتصال‌های پرسرعت به تمام سایت‌های آموزشی در کشور و نرم‌افزارهای آموزشی غیرمنسجم، بهره‌برداری از آموزش الکترونیکی را در تمام نقاط غیرممکن کرده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: مانع دیگر در مسیر ارتقای سطح کمی و کیفی آموزش الکترونیکی در کشور بی‌علاقگی و آشنایی کم اساتید به شیوه‌ی آموزش الکترونیکی است؛ اساتید ممکن است دارای دانش عمیق و وسیع در رشته‌ی خود باشند اما استفاده از ابزار سخت‌افزاری و نرم‌افزاری را دوست نداشته باشند.
به گفته تحلیلگران اگر سیستم آزمون جامع در سطح ملی از دانش آموختگان دوره‌های مجازی ایجاد شود خواهیم دید سطح کیفی دانش فارغ‌التحصیلان این دوره‌ها از دوره‌های حضوری پایین‌تر است و این به دلیل نبود امکانات تکنولوژیکی و اساتید مجرب فعال در این حوزه است.
بر اساس آنچه در گفته‌های کارشناسان بیان شد گرچه آموزش الکترونیکی در جهان پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌است اما ما همچنان در ابتدای راه بوده و کاهی حتی رفتن به این سمت را غیرلازم یا تزیینی می‌دانیم. علاوه بر این آموزش الکترونیکی در سطح آموزش عالی، پدیده‌ی نسبتا نوینی در دانشگاه‌های ایران است که به صورت ارایه برخی رشته‌ها به طور مجازی ارایه شده و یا به صورت آموزش مکمل مطرح است و در نتیجه با وضعیت ایده‌آلی که از آموزش الکترونیک در کشور حتی در حوزه دانشگاهی مدنظر است فاصله زیادی دارد.
با وجود آنکه آموزش الکترونیکی به ساختمان و اشغال فضای آموزشی نیاز ندارد اما محقق کردن این نوع آموزش به برنامه‌ریزی بلندمدت و سیاست‌های اصولی نیاز دارد که باید از همین امروز آغاز شود و تاخیر در این زمینه قطعا به ضررمان خواهد بود.
- ۸۷/۱۰/۰۶