چرا «معاونت درمان» زیربار نظارت «تیتک» نمی‌رود؟
با گذشت چندسال از راه‌اندازی سامانه تیتک، جای تعجب است که معاونت درمان وزارت بهداشت همچنان حاضر به پیاده‌سازی پروتکل‌های سامانه تیتک برای کنترل اصالت داروها در بخش بستری نیست.
محمد رضازاده: بحران ارزی ۱ میلیارد دلاری حوزه داروی در اوایل دهه ۹۰، بهانه خوبی بود تا نظام حکمرانی سلامت و دستگاه های نظارتی کشور به فکر تاسیس سامانه‌ای برای مدیریت زنجیره تامین دارو در کشور بیفتد. سامانه ردیابی و رهگیری کالاهای سلامت‌محور یا همان تیتک (TTAC) حاصل طیِ این فرآیند در دستگاه‌های تصمیم‌گیر کشور بود که نهایتا ذیل سازمان غذا و دارو و با کمک سایر دستگاه‌های مسؤول راه‌اندازی شد.
هرچند در ابتدای آغاز به کار این سامانه با مشکلاتی مواجه بود و انتقاد فعالان صنعت دارو را در پی داشت اما پس از پیگیری‌های متناوب خبرگزاری فارس در زمینه اطلاع رسانی و گوشزد مشکلات این سامانه تا حدودی برخی نواقص آن رفع شد و مسؤولان سازمان غذا و دارو نیز بارها در مصاحبه‌های خود تاکید کردند که مشکلات این سامانه نظارتی برطرف خواهد شد؛ همیج چند روز پیش نیز مهدی قنبری، سرپرست دفتر بازرسی و رسیدگی به شکایات سازمان غذا و دارو در نشست رونمایی از سامانه الکترونیک نظارت و بازرسی سازمان غذا و دارو (آدیت)، گفت: برنامه پایلوت زیر سامانه الکترونیک نظارت و بازرسی سازمان غذا و دارو در سامانه تیتک برنامه ریزی شده و قرار است این پایلوت را در ۱۰ دانشگاه علوم پزشکی اجرا کنیم.
وی افزود: برنامه پایلوت با هدف اصلی شناسایی چالش‌ها و ایرادات زیر سامانه الکترونیک نظارت و بازرسی انجام می‌شود و قرار است ۲۰ درصد از داروخانه‌های تحت پوشش و نظارت هر معاونت سازمان غذا و دارو را در ۱۰ دانشگاه علوم پزشکی در مرحله اول پایلوت، به صورت مانیتورینگ تحت بازرسی قرار دهیم.
اقدام اخیر سازمان غذا و دارو نشان می‌دهد این سازمان نسبت به توسعه و رفع مشکلات سامانه تیتک بی توجه نیست اما عدم همکاری برخی نهادهای دیگر با این سامانه نظارتی باعث شده تا روند نظارت بر توزیع اقلام سلامت محور خصوصا داروها در این بحران ارزی با کندی پیش رود. خبرگزاری فارس سعی دارد در این گزارش با نگاه نقادانه موانع توسعه این سامانه را مورد واکاوی قرار دهد؛ باشد که مورد استفاده مسؤولین و دستگاه‌های مربوط قرار گیرد.
*عدم همراهی معاونت درمان وزارت بهداشت با سامانه تیتک و بیمه‌ها
سامانه تیتک با اختصاص یک کد واحد به هر محصول سلامت‌محور وارداتی یا تولید داخل، به سیستم بیمه‌ای کشور این امکان را داده است که دیگر مانند گذشته پرداختی‌های اضافه بابت خریدهای صوری دارو نداشته باشند.
یکی از اتفاقات رایج در حوزه خرید و فروش دارو و مکمل‌های دارویی این بود که به خاطر نبود برچسب اصالت بر روی محصولات سلامت‌محور، بیمه‌ها امکان تشخیص هویت یک محصول را نداشتند. سوءاستفاده‌گران نیز با هماهنگی داروخانه‌ها اقدام به خرید و فروش صوری چندباره یک قلم مشخص دارویی با داروخانه کرده، بیمه را مجبور به پرداخت چند باره سهم خود از آن دارو می‌کردند!
سامانه تیتک با ابتکاری که به خرج داد، به اذعان مدیران بیمه‌های پایه کشور در کاهش هزینه های آنها برای داروهای گران قیمت بسیار موثر بود تا آنجا که حتی در مواردی نیمی از هزینه‌های آنها برای داروهای گران قیمت را کاهش داد. اما جای تعجب اینجاست که معاونت درمان وزارت بهداشت همچنان حاضر به پیاده‌سازی پروتکل‌های سامانه تیتک برای کنترل اصالت داروها در بخش بستری نیست.
این مقوله باعث شده است بیمه‌های پایه نیز علی‌رغم میل باطنی خود، امکان بررسی اصالت و یکتا بودن دارو را در این بخش نداشته باشند. این واقعیت به آن دلیل که حجم قابل توجهی از مصرف داروی کشور در بخش بستری انجام می‌شود بسیار خطرناک است زیرا ممکن است داروهای تاریخ مصرف گذشته یا قاچاق باتوجه به عدم نظارت در این بخش مورد استفاده قرار گیرند و سلامتی بیماران به خطر بیفتد.
سوالی که اذهان کارشناسان را به خود مشغول ساخته این است که چرا وزارت بهداشت و به طور خاص معاونت درمان تحت نظر آقای دکتر جان‌بابایی، حاضر به رعایت پروتکل‌های سامانه تیتک در بخش بستری نیستند؟ تاکنون گمانه‌های مختلف و بعضا جالب‌توجهی در این مورد در محافل کارشناسی مطرح شده است که بررسی آنها را تا ارائه نظر وزارت بهداشت در مورد این مقوله به تعویق می‌اندازیم.
*تجهیزات پزشکی کجا؟ تیتک کجا؟
تجهیزات پزشکی از لحاظ میزان ارزبری تقریبا به اندازه دارو برای کشور اهمیت دارد. مطابق آخرین اظهار نظر مسؤولین سازمان غذا و دارو، میزان ارزبری دارو و تجهیزات پزشکی در سال ۹۸ حدود ۱.۵ میلیارد دلار بوده است. به لحاظ تعداد اقلام وارداتی نیز، تجهیزات پزشکی ۱۰ برابر دارو و مکمل‌ها هستند.
مع‌الاسف کنترل اصالت از طریق سامانه تیتک هنوز برای تجهیزات پزشکی وارداتی اجرا نشده است. طبیعتا با توجه به اهمیت وافر واردات تجهیزات پزشکی و مصرف آن در بخش بستری، عدم استفاده از سامانه تیتک (TTAC) خسارات قابل توجهی برای کشور به دنبال خواهد داشت. از طرفی مسئولین سازمان غذا و دارو نیز تاکنون دلیل قابل قبولی برای عدم توسعه سامانه در این حوزه ارائه نکرده‌اند.
*چرا سازمان‌های بیمه‌ای دیگر وارد تیتک نمی‌شوند؟
با اینکه سازمان‌های بیمه‌ای سلامت و تامین اجتماعی پروتکل‌های سامانه تیتک را برای مدیریت هزینه‌های خود اجرا می‌کنند و اکثریت قریب به اتفاق جمعیت کشور تحت پوشش این بیمه‌ها هستند؛ همچنان جمعیت حدودا ۲ میلیونی از مردم تحت پوشش بیمه‌های دیگری مانند بیمه بانک‌ها، شهرداری‌ها و بیمه‌های خصوصی هستند که از قابلیت‌های سامانه تیتک استفاده نمی کنند.
در واکاوی علل این موضوع دو گزاره جدی مطرح است. اول اینکه این بیمه‌ها به علت عملکرد ضعیف وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو در معرفی قابلیت‌های سامانه برای مدیریت هزینه اقلام دارویی، هنوز اطلاع کافی از آن قابلیت‌ها ندارند که بخواهند به سامانه ملحق شوند. دوم اینکه این بیمه‌ها نیز به نوعی در واردات یا مصرف داروهای قاچاق نقش جدی دارند که در صورت الحاق به سامانه منافع مدیران و تصمیم‌گیران آنها به خطر می‌افتد.
در بررسی «بایدهای» سامانه تیتک (TTAC) می‌توان مقوله‌های دیگری را نیز مد نظر قرار داد. از جمله اینکه چرا با وجود اجرای سامانه تیتک در کشور همچنان مناطق آزاد به عنوان جولانگاه وارداتچی‌ها اقدام به واردات بدون نظارت دارو می‌کنند؟ یا مثلا اینکه چرا هنوز اطلاعات دقیق زنجیره تامین (مانند اطلاعات شرکت‌های پخش) هر دارو در سامانه قابل ردگیری نیست؟ بررسی بایدها و ملاحظات دیگر سامانه تیتک برای بهبود و ارتقا را به مجالی دیگر می سپاریم.