چکاوک چک‌های برگشتی را کم نمی‌کند
یکی از طرحهایی که در حوزه کلان بانکداری الکترونیکی در یکی، دو سال اخیر به صورت جدی در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفته طرح «چکاوک» است. طرحی که بر اساس معرفی بانک مرکزی، به سیستم وصول چک در بانک کمک خواهد کرد. در فاز اول قرار بود با اجرای این طرح، از نقل و انتقال فیزیکی چکهایی که اصطلاحا به حساب خوابنده می‌شود، جلوگیری شود. اما کم کم ابعاد دیگری هم به این طرح افزوده شد و از چکاوک 2 حرف به میان آمد در قالب این تعریف انتظارات از آن تا جایی بالا رفته که حالا همه منتظر کاهش حجم چک‌های برگشتی با استفاده از کارآییهای این طرح هستند.
اما سوال اینجاست که آیا این سامانه چنین توانی را دارد و اساسا با چنین هدفی طراحی شده است.
اوایل دی ماه که این طرح راه اندازی شد تنها دو هفته زمان لازم بود تا بانک مرکزی وادار به عذرخواهی شود. 20 دی ماه این سامانه با مشکلات جدی روبرو شد و بانک مرکزی ضمن غذر خواهی از مردم وعده داد مشکلات تا چند روز دیگر حل خواهد شد.
بانک‌ها مقصر بودند
بانک مرکزی اعلام کرد که مشکل ایجاد شده در سامانه چکاوک به دلیل هماهنگ نبودن، نظام بانکی بوده و این عذر خواهی را هم به نمایندگی از نظام بانکی کشور انجام می‌دهد. اما همان زمان برخی کارشناسان آماده نبودن زیر ساختهای کلی را که از وظایف بانک مرکزی است در بروز این مشکل دخیل میدانستند. افزایش انتظارات از سامانه چکاوک یکی از اشتباهاتی است که کارشناسان نسبت به تبعات آن هشدار میدهند و میگویند: مشکل چک‌های برگشتی و سواستفاده از این ابزار مبادلاتی مالی، فراتر از آن است که با راهاندازی سامانه چکاوک برطرف شود و بانک مرکزی با افزایش انتظارات از این سامانه، باعث شده که سرنوشت این سیستم به سرنوشت چک‌های برگشتی گره بخورد.
شتاب در راه اندازی؟
تبلیغات بانک مرکزی در مورد تاثیرات این سامانه بر سامان یافتن مبادلات چک تا حدی بوده که علاوه بر مردم، نمایندگان مجلس را هم به خطا انداخته است تا جایی که ابراهیم نکو از اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان اینکه اجرای صحیح طرح چکاوک میتواند تحولی اساسی در حوزه تبادلات چک ایجاد کند، به خانه ملت گفته بود: در اجرای طرح چکاوک نباید شتاب کرد به دلیل اینکه ابتدا باید تمامی نقص‌های احتمالی این موضوع در اجرای آزمایشی طرح مشخص و سنجیده شود.
اما آیا این فقط شتاب در راه اندازی است که باعث شده انتظارات از چکاوک برآورده نشود یا اساسا آن تصویری که از این طرح ارایه شده با توان و اهداف آن هماهنگ نیست؟
چکاوک چک الکترونیکی است؟
نکو در ادامه گفت و گویش درباره تعویق در اجرای طرح چکاوک گفته بود: با وجود اینکه الکترونیکی شدن چکها میتواند در تبادلات چکی امنیت نسبی ایجاد کند اما باید پذیرفت انجام این مهم به تنهایی نمیتواند تمامی مشکلات که در حوزه مبادلات تجاری وجود دارد را حل کند.
این در حالی است که در توضیحات بانک مرکزی، نکتهای دال بر اینکه چکاوک طرح چک الکترونیکی است یافت نمیشود. این سامانه صرفا از خروج چک‌های کاغذی خوابنده شده به حساب برای وصول از بانک جلوگیری میکند. در همان اطلاعیه عذرخواهی بانک مرکزی در مورد چکاوک هم به اهداف این طرح اشاره شده که نشان می‌دهد انتظارات جامعه از چکاوک بیش از آن چیزی است که در تعاریف آن وجود دارد.
دو هدف سامانه چکاوک
در اطلاعیه بانک مرکزی در مورد اهداف چکاوک نوشته شده است هدف اول این سامانه تسهیل و تسریع در مبادلات مبتنی بر چک است. چکاوک، با الکترونیکی شدن گردش چک بین بانک‌های کشور، فاصله جغرافیایی میان استان‌های کشور را از میان برداشته و کارسازی چک‌های بین‌بانکی را در سراسر کشور ظرف مدت یکسان انجام می‌دهد. همچنین با استقرار کامل چکاوک در کشور، مدت زمان تسویه و کارسازی چک‌های واگذار شده به بیست و چهار ساعت کاری و حتی کمتر کاهش می‌یابد.
هدف دوم، هم نظارت‌پذیر شدن مبادلات چک و پایش دقیق آنها به صورت الکترونیکی است تا اطمینان عمومی نسبت به استفاده از این ابزار ارتقا یابد. به دلیل تمام الکترونیکی شدن مبادلات چک و حذف گردش لاشه چک بین واحدهای بانک‌های مختلف، زمینه برخی از سوء‌استفاده‌ها از این ابزار از میان رفته و با اعمال کنترل دقیق بر حجم تعهدات بین بانک‌ها از طریق نمایشگرهای پایش مبادلات، اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی و خلق پول بدون پشتوانه، که در نهایت به افزایش بی رویه نقدینگی و تورم منجر می‌شود، تا حد زیادی کنترل و مدیریت خواهد شد.
در هیچ کجای این اطلاعیه، از تاثیر چکاوک در کاهش حجم چک‌های برگشتی سخن به میان نیامده است. اساسا این سامانه ربطی به صدور دسته چک ندارد و وقتی دسته چک صادر شد چک بی محل هم میتواند صادر شود و تا مرحله صدور و آمدن آن به بانک ربطی به چکاوک پیدا نمی‌کند از آنجا به بعد هم که دیگر کار از کار گذشته است.(منبع:فناوران)
- ۹۳/۱۱/۰۶