گزارش عملکرد شورای عالی اطلاع رسانی در سال 1384
ادامه راهبری برنامه توسعه و کاربری فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات ایران (تکفا)
از سال 1379 دبیرخانه شورای عالی اطلاعرسانی در راستای برنامه پنجساله سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور به منظور گسترش نظاممند فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات در کشور، با همکاری سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور و سایر نهادهای اجرایی اقدام به جمعآوری، تجزیه و تحلیل و تدوین اقدامها و فعالیتهای انجام گرفته در زمینه فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات در ایران (طی دو دهه قبل) و مطالعه تطبیقی وضعیت توسعه ICT در کشورهای منتخب جهان نمود، سپس مبادرت به تهیه برنامه جامع توسعه و کاربری فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات ورزید تا همانند بسیاری از کشورهایی که این فنّاوری را بعنوان عامل راهبردی و جلوبرنده در مناسبات توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بکار گرفتهاند، از فرصت موجود حسن استفاده لازم را بنماید.
این تلاشها و کوششها نهایتاً در تیرماه 1381 منجر به تهیه برنامهای به نام تکفا (برنامه توسعه و کاربری فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات ایران) گردید که مورد تصویب هیأت محترم وزیران قرار گرفت. در این برنامه، فعالیتها و پروژههای اولیهای که میباید در حوزه توسعه این فنّاوری در کشور انجام پذیرد در قالب 7 برنامه راهبردی و 110 فعالیت فرعی (پروژه) پیشبینی گردیده بود که بلافاصله پس از تصویب این برنامه و شکل گرفتن ستاد تبصره 13 (با همکاری سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور و دبیرخانه شورای عالی اطلاعرسانی) نسبت به جمعآوری برنامه عملیاتی کلیه دستگاههای اجرایی کشور در زمینه توسعه و کاربری این فنّاوری اقدام شد.
بیش از 2000 پروژه به ارزش 20،000 میلیارد ریال از بیش از 200 دستگاه اجرایی به این ستاد ارسال گردید. از میان پروژههای دریافتی بر اساس اهداف و اولویتهای برنامة تکفا و تعامل نزدیک با دستگاههای اجرایی کشور نهایتاً در سال 1381، 250 پروژه از 74 دستگاه اجرایی مورد پذیرش قرار گرفته و اعتبارهای مورد نیاز برای اجرای این پروژهها به دستگاههای مربوطه ابلاغ گردید. این تعداد پروژه در سالهای 1382 و 1383 به حدود 400 پروژه برای100 دستگاه اجرایی رسید. سایر پروژهها نیز از طریق ساز و کار دیگری با کمک مستقیم مدیریت استانها با تکیه بر اعتبارات تکفا مورد حمایت قرار گرفته.مجموع اعتبارهای ابلاغ شده برای این 100 پروژه 1900 میلیارد ریال بوده است که در مقایسه با مجموع کل اعتبارهای تکفا در 3 سال اجرای این برنامه جمعاً 71 درصد از کل را در برمیگیرد.
دستاوردهای طرح تکفا تا کنون:
• توسعه منابع انسانی دارای حداقل سواد دیجیتال در حوزههای دانشآموزان و دانشجویان، متخصصان ICT وکارکنان دولت
• تدوین طرح جامع توسعه تجارت الکترونیک و استحکام زیرساختهای اعتمادسازی ملی
• تبیین رویکرد سلامت الکترونیک در حوزه بهداشت عمومی
• جایگزینی نگرش محتوا محور به جای تفکر سختافزاری در توسعه سیستمها
• اجرای حدود 5000 پروژه کوچک و بزرگ ICT با تکیه بر اعتبارات تکفا (که 100 پروژه کلیدی آن در این کتاب ذکر شده است.)
• پیشبینی و تهیه سند توسعه کاربری فنّاوری اطّلاعات در کشور در برنامه توسعه و چشمانداز بیست ساله
• 70 درصد پروژههای تکفا ازطریق بخش خصوصی و تعاونی، 17 درصد توسط شرکتهای دولتی، 7 درصد با کمک مراکز علمی و تحقیقاتی، 3 درصد توسط اشخاص حقیقی و 3 درصد از طریق بخش دولتی تا انتهای شهریور سال 1384
• تقلیل مشکل بیکاری در زمینههای تخصصی ICT و اقبال متخصصین خارج از کشور برای سرگیری فعالیت در ایران
آموختهها و تجربههای کسبشده از برنامه تکفا:
• لزوم وجود زیرساختهای حقوقی، قانونی و تسهیلاتی به منظور توسعه ICT
• لزوم تقویت و تربیت سرمایه انسانی دارای سواد دیجیتالی
• لزوم تشکیل نهاد و سازوکاری هماهنگ با ابعاد مختلف فعالیتهای ICT درکشور
• پیشبینی تدوین سند توسعه فنّاوری اطّلاعات درکشور در چارچوب برنامه توسعه پنجساله کشور
• نگاشت روندها و عملکردهای موفق بینالمللی در حوزه ICT به مناسبات معمول در ساختار اداری کشور
• ارتقا کارآمدی بخش خصوصی در اجرا، همپای ارتقا کارآمدی بخش دولتی در خصوص کارفرمایی فعالیتها
• حداکثر استفاده از تجربیات موفق قبلی بینالمللی به منظور پرهیز از اتلاف وقت قبلی و هزینه
• بازنگری مستمر در فرآیند برنامهریزی ICT در کشور براساس بازخوردهای کسبشده از فعالیتهای پیشین
• تعمیق فرهنگ کاربری فنّاوری در قلمروهای اجتماعی - اقتصادی
• آشنایی هرچه بیشتر مدیران ارشد و میانی با نقش و جایگاه ICT در فرآیندها و فعالیتها
• افزایش شتابنده تأسیس شرکتهای جدید ثبت شده در دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک و ساختار صنفی در بخش IT
• درج برنامه مخصوص توسعه کاربری فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات در قانون بودجه سالیانه کشور
• تدوین برنامههای جامع ICT در بخشهای اصلی اجرایی کشور
• راهاندازی سیستم برخط و تحت وب و نظارت و گزارشگیری پروژههای تکفا و در اختیار داشتن اطّلاعات پیشرفت پروژهها و قراردادهای منعقده دستگاهها
• گسترش مفهوم مراکز رشد ICT و راهاندازی 20 مرکز رشد ICT دولتی و غیر دولتی از این طریق
• تصویب قوانین تجارت الکترونیکی و حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرمافزار به عنوان نخستین قانون از این نوع
• شتابیافتن تعمیق بینش دانایی محور در سطوح مختلف تصمیمگیری کشور
• ترسیم مسیر اجرایی (RoadMap) توسعه خط و زبان فارسی در محیط دیجیتال و تمهید زیرساختهای اجرایی
• پیگیری فعالیتهای هماهنگی در خصوص حضور موثر ایران در اجلاس جهانی جامعه اطّلاعات(WSIS)
• تدوین چارچوب ملی معماری سازمانی در راستای توسعه معماری اطّلاعات سازمانهای کشور
• انجام مطالعات کشوری و تطبیقی در خصوص نحوه راهاندازی و توسعه کاربری کارتهای هوشمند
در ادامه برخی از فعالیت های مهم و عمده شورای عالی اطلاع رسانی در سال 1384 مورد بررسی قرار می گیرد.
انجام مطالعات و تدوین سند طرح ملی زیر ساختار ملی اطّلاعات مکان محور(NSDI)
خلاصه پروژه:
زیر ساختار ملی دادههای مکانی برای این است که به کاربران اطّلاعات مکانی، اجازه دهد تا به راحتی و به شکل سازمانیافته از اطّلاعات مکانی بهرهگیرند.
زیرساختار ملی دادههای مکانی شامل مجموعه دادههای پایهای مکانی (ملی) و نیز روابط داخلی بین این مجموعه اطّلاعات، نحوه مدیریت، ابزارهای دسترسی و شکل پراکندگی این اطّلاعات میباشد. به عبارت دیگر زیرساختار دادههای مکانی مانند چتری از خطمشیها، استانداردها و شیوههای انجام کار است که سازمانها و ارائهدهندگان فنّاوریهای نوین را در بر میگیرد و به آنان کمک میکند تا به بهترین شکل ممکن دادههای مکانی را تولید، مدیریت و استفاده کنند.
در این پروژه براساس نیازهای ملی و تعاریف فرابخشی برنامه چهارم توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور اقدام به انجام مطالعات پایه، ردههای اطّلاعاتی، مجریان و ... در چارچوب کلان گردید.
دستاوردهای پروژه تا کنون:
• تهیه برنامة ملی آمار مبتنی بر اصلاح و تقویت نهاد مدیریت اطّلاعات و آمار ملی کشور به منظور شکلدهی «منظومه آمار ملی و مکانی کشور» ذکر شده در ماده 56 برنامه پنجساله توسعه کشور
• تهیه سند راهبردی ملی فرابخشی
• تعیین و تعریف مجموعه دادههای مکان محور پایه
• تهیه استاندارد ابر دادهها
• مطالعه، بررسی و تهیه برنامه جهت ایجاد مرکز ملی تبادل اطّلاعات مکانی
آموختهها و تجربههای کسبشده:
با توجه به اهداف پروژه و نیاز به ارتباط گسترده با دستگاههای اجرایی، کسب نیازهای اطّلاعاتی در زمینه تولید اطّلاعات مکانی و ابر داده این اطّلاعات که در NSDI تدوین شده است با مشکلاتی مواجه بوده که به نظر میرسد دستگاهها نیاز به تعامل بیشتری با یکدیگر دارند و همچنین به دلیل اجرایی بودن وظایف سازمانها و دستگاههای مرتبط وجود یک دستگاه مسئول با عنوان محور اجرایی و یا هر عنوان دیگر که در رأس سازمانهای اجرایی قرارگیرد و سیاستگذاری نماید ضروری است. همچنین پس از تعیین مسئول مذکور بازآفرینی فرآیندهای اجرایی و نیز رویههای تعامل و تبادل اطّلاعات امر مهم دیگری است که پرداختن به آن از اولویت برخوردار میباشد.
در مرحله اجرایی نیز تعریف فنی و صحیح از نیازمندیها نکته حائز اهمیتی در اجرای موفق پروژههای NSDI است.
پیگیری فعالیتهای دولت جمهوری اسلامی ایران در چارچوب اقدامات WSIS
با توجه به اینکه فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات (ICT) از اواخر دهه گذشته و آغاز قرن جدید میلادی با تایید جوامع جهانی به عنوان یکی از مهمترین زیرساختهای توسعه کشور مطرح گردید، نیاز به تدوین و تفاهم یک چارچوب اصولی و راهنما برای تدوین برنامههای اجرایی و همکاریهای بینالمللی در دستور کار سازمانهای بینالمللی قرار گرفت، و براساس مصوبه سازمان ملل قرار شد مجموع مباحث در قالب 2 سند اعلامیه اصول و برنامه اقدام در حضور سران جهان به تصویب برسد. این اجلاس در دو بخش(مرحله اول ژنو سال 2003 و مرحله دوم تونس سال 2005) برنامهریزی گردیده است.
در ایران نیز مشابه این فعالیتهای بینالمللی اقدامات مطالعاتی و کارشناسی آغاز گردید و مشارکت فعالی در این موضوع برقرار شده است. تبیین جایگاه ایران در بحث جامعه اطّلاعاتی، مشارکت در نشستهای مقدماتی اجلاس و همچنین حضور گسترده در مرحله اول و دوم اجلاس، تنظیم و ارایه نقطه نظرات ایران و همچنین معرفی جامعه اطّلاعاتی و اطلاعرسانی مصوبات آن اهم فعالیتهای پروژه میباشد.
پس از برگزاری مرحله اول اجلاس(ژنو 2003) و حضور گسترده ایران در این اجلاس و جهت برنامهریزی و فعالیت ایران در مرحله دوم مطالعاتی انجام شد. در این مرحله چهار اقدام اساسی زیر صورت گرفت:
1- ساختاردهی مشارکت در اجلاس و تشکیل کمیسیونهای مختلف
2- تدوین شرح وظایف کمیسیونها
3- تهیه و تدوین سند ملی جامعه اطّلاعاتی
ارایه گزارش وضعیت ICT در کشور
رئوس دستاوردهای پروژه تا کنون:
• برخورد هوشمندانه و منطقی با فرآیندهای تأثیرگذار بینالمللی
• استفاده از فرصتهای ایجاد شده در راستای تقلیل شکاف دیجیتالی
• لزوم آشنایی هر دو سطح تصمیمساز ارشد و مدیران میانی با مفاهیم جامعه اطّلاعاتی
• حضور فعال در مجامع بینالمللی به منظور شناخت، جذب و ساماندهی تأثیرات حاصل از روندها و میثاقهای جهانی
• درج تعدادی از خواستهای ایران در مورد اسناد مصوب سران
• بکارگیری گسترده مباحث و موضوعات اسناد اجلاس در تدوین برنامه بلندمدت و میان مدت(برنامه چهارم) توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی ایران
درسهای آموختهشده و تجربیات کسبشده:
• حضور فعال و موثر در نشستهای مختلف مرتبط با اجلاس WSIS
• حضور فعال ریاست محترم جمهوری در اولین مرحله اجلاس در ژنو
• تهیه نظرات و مواضع ایران و پیگیری و تلاش وسیع برای اعمال آن در اسناد اجلاس
• تاثیر روی بعضی از بندهای اسناد اجلاس مطابق با نظرات ایران
• اطلاعرسانی گسترده در کشور و سازمانهای داخلی
• انتشار اطّلاعات و اسناد مختلف مربوط به اجلاس به صورت CD، کتاب و خبرنامه
• حضور و مشارکت گسترده در کنفرانسها و نمایشگاههای داخلی
• بکارگیری اهداف WSIS و جامعه اطّلاعاتی در تنظیم برنامههای کلان ملی
پیگیری فعالیتهای راهبری اینترنت در سطح ملی(ICANN)
با ظهور اینترنت و بلوغ شبکههای اطلاعرسانی، توسعه شبکههای اطلاع رسانی در سطح کشورها در بین اولویتهای دولتها قرار گرفته است. منابع یکتای اینترنتی از جمله آدرسهای اینترنتی IP و نام دامنهها، از جمله منابع مشترک جهانی هستند که هدایت، توسعه، مدیریت و تدوین سیاست برای کنترل و ایجاد دسترسی به آنها، نظر دولتها را بخود جلب نموده است. در حقیقت این منابع مشترک در یک شبکه اطلاع رسانی بزرگی بنام اینترنت، در دسترس همه کشورهای و جوامع قرار گرفته است و اکنون مدیریت، کنترل و تدوین سیاست جهت توسعه و بکارگیری این شبکه بزرگ، تحت نام «راهبری اینترنت» شناخته میشود. از سال 1998، شرکت غیرانتفاعی ICANN در آمریکا، این مسوولیت را بعهده گرفته است. از سال 1998 تا کنون، ICANN سالانه جلسات متعددی برگزار نموده و سعی نموده است علاوه بر نظارت بر سرورهای ریشه و همچنین نظارت بر شرکتهای ثبت کننده دامنه، با برگزاری 3 جلسه در سال، همه ذینفعان را دعوت به مشارکت و تبادل نظر نماید. در این بین حرکتهای بینالمللی نیز در خصوص تغییر ساز و کار مذکور آغاز گردید. دبیرخانه شورای عالی اطلاعرسانی در طی این فعالیت سعی نموده است تا ضمن مشارکت فعال در نهادهای بینالمللی ذیربط، با تشکیل یک کارگروه ویژه راهبری اینترنت، مجموعه مذاکرات بینالمللی را دنبال نموده و منابع اطّلاعاتی مفیدی را جهت محققین ایحاد نماید.
رئوس دستاوردهای پروژه تا کنون:
• آشنایی گروههای مختلف با مفهوم راهبری اینترنت (وب سایت، کتاب، مقاله، پوستر، نمایشگاه، روزنامه، مجله، ...)
• دستیافتن به جایگاهی مستحکم در نهادهای بینالمللی تصمیمساز در حوزه راهبری اینترنت
• فراهم شدن امکان ثبت دامنههای فارسی در کشور و افزایش کمی بازار ایران از نام و دامنه براساس ویرای IPV4
• در اختیار گرفتن مالکیت تعدادی از نامهای دامنه مرتبط با ایران
• ترجمه، ویرایش و چاپ کتابی در حوزه راهبری اینترنت و همچنین تدوین و چاپ مقالاتی در این حوزه
• ایجاد نیروهای متخصص و صاحب نظر
• عضویت ایران در گروه مشورت دولتی ICANN
• حل و فصل مناسبات حقوقی و حل مرافعات نامهای دامنه در ایران بر اساس استانداردهای جهانی با توافق WIPO و ICANN
• تاسیس یک مرکز اعطای نام و دامنه (RZF)
درسهای آموختهشده و تجربیات کسبشده:
• استفاده از منابع فنّاوری اطّلاعات در دسترس و برخورد جذبی بجای نگرش دفعی به موضوع، از بزرگترین آموختههای پروژه فوق است که موارد مشخص آن در مجامع بینالمللی نیز عیان میباشد.
• نکته دیگر بکارگیری نیروهای جوان و مستعد و اطمینان کردن به آنها است که میتواند در پیشبرد امور مختلف نتایج چشمگیر و سودمندی را داشته باشد. حوزه فنّاوری اطّلاعات یکی از بهترین حوزههایی است که جوانان میتوانند در پیشبرد آن مشارکت فعال داشته باشند. در این پروژه با اتکا به نیروهای جوان و مستعد کشور، توانستیم گامهای موثری در حوزه راهبری اینترنت در سطح ملی و بینالمللی برداریم.
• حضور مؤثر و داشتن سهم در راهیری اینترنت مستلزم کسب دانش فنی در سط بینالمللی و مشارکت در عرصه جانی است و هر قدر در این حوزه فعالتر باشیم امکان حصول نتیجه بیشتر است. این امر مستلزم بینش صحیح به مناسبات بینالمللی است.
تهیه سند کارت هوشمند چند منظوره ملی
در راستای برنامهریزی جهت تحقق عملیات مطرح شده در مواد 10،33،44،57،88،124،142،130،154 «قانون برنامه چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران» در خصوص بکارگیری فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات در راستای بهبود کمی و کیفی ارائه خدمات به شهروندان و رشد و توسعه اقتصادی- اجتماعی - فرهنگی و فراهم ساختن زمینههای اجرایی «قانون تجارت الکترونیکی» و «قانون الزام اختصاص شماره ملی و کدپستی برای کلیه اتباع ایرانی»، باید به کارت هوشمند چندمنظوره ملی، به عنوان یکی از زیرساختهای اساسی تأمین امنیت و یکپارچگی ارائه خدمات الکترونیکی در فضای دیجیتالی توجه ویژه ای مبذول میگردید. هدف از این پروژه برنامهریزی و تدوین ساز و کارهای اجرایی شدن بکارگیری کارت هوشمند چند منظوره ملی با نگاهی یکپارچه به فعالیتهای مرتبط مانند زیرساخت کلید عمومی و ارائه خدمات الکترونیکی است.
دستاوردهای پروژه تا کنون:
• تشکیل کمیته کارت هوشمند ملی
• تدوین سند کارت هوشمند چند منظوره ملی
آموختهها و تجربههای کسبشده:
در برنامهریزی برای ایجاد و توسعه زیرساختهای اساسی، گرانبها و پرهزینهای چون کارت هوشمند چند منظوره ملی باید، سعی شود از ابتدا پیش بینیهای مناسبی از آینده کوتاه مدت و میان مدت انجام پذیرد و سپس بر اساس استراتژی حرکت «جامعنگری در برنامهریزی، اقدام اولیه در سطح محدود، تسری نتایج موفق به سایر شیوههای جامعه در حداقل زمان»" به سمت عملیات اجرایی وارد شد. عدم دقت در پیشبینی صحیح آینده کوتاهمدت و میانمدت در خصوص چنین زیرساختهایی ، باعث متحمل کردن خسارتهای سنگین به کشور خواهد شد و لطمات جبران ناپذیری را بر سایر فعالیتهایی که بر پایه این زیرساختهای بنا شده اند وارد خواهد کرد.
مطالعه و تدوین چارچوب راهبردی بکارگیری معماری سازمانی IT در کشور
با توجه به اینکه بکارگیری فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات در کشور، موضوعی جدید بوده و هست و این تازگی در کنار جذابیتهای ظاهری فنّاوری اطّلاعات، منجر به ایجاد نوعی هیجان میشود، ممکن است نگاه زیرساختی و ابزاری به فنّاوری اطّلاعات اندکی مورد خدشه قرار گیرد. این امر دارای چالشهای فراوانی است، زیرا ممکن است بسیاری از ملزومات مرتبط با فنّاوری اطّلاعات مخصوصاً تغییر در فرهنگ سازمانی، مهندسی مجدد فرآیندها، سایر زیرساختها، نیازهای آینده، یکپارچگی و ... مورد توجه کافی قرار نگرفته، نتیجه نهایی بکارگیری فنّاوری اطّلاعات با نتایج پیشبینی شده و مورد انتظار تطابق نداشته باشد و منجر به بروز نوعی ناامیدی و اتلاف مبالغ زیادی هزینه و وقت گردد. معماری سازمانی ابزار شناسایی این تهدیدات و غلبه بر آنها پیش از وقوع و از همه مهمتر روشی برای بدست آوردن ارزش افزوده از سرمایهگذاری در فنّاوری اطّلاعات است.
برنامه تکفا که در ایران برای نهادینه کردن فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات در سطح کشور تهیه و تدوین گشته است، با درایت طراحان و برنامهریزان آن, به نقش و جایگاه معماری سازمانی در نهادینهسازی صحیح این فنّاوری, توجهی ویژه مبذول داشته است.
دستاوردهای پروژه تا کنون:
• تدوین طرح جامع فنّاوری اطّلاعات دستگاههای اصلی کشور و چارچوب معماری کشور
• ابلاغ آییننامه «تدوین چارچوب معماری سازمانی»
• راهاندازی سایت وب معماری سازمانی کشور
• انتشار یک شماره از مجله تکفا با موضوع معماری سازمانی و انتشار کتاب آشنایی مدیران با معماری سازمانی
• آگاهی غالب دستگاههای دولتی از اهمیت نگرش معماری و افزایش شرکتهای تخصصی فعال در حوزه معماری
• کسب رتبه 13 برای ایران در بین کلیه کشورهای جهان در سال 2003 در ارزیابی موسسه توسعه معماری سازمانی
آموختهها و تجربههای کسبشده:
هنگامی که یک موضوع تازه مطرح میشود به منظور جلوگیری از سوءبرداشت و اتلاف زمان و هزینه، باید از ابتدا چگونگی آن را تبیین نمود و همچنین معیارهای ارزیابی مناسبی را برای کنترل عملکرد آن مشخص کرد. چارچوبها، مدلهای مرجع و بهترین تجربیات ابزارهای کمکی در راستای بیان چگونگی انجام کارها هستند و انواع روشهای ارزیابی مانند COBIT, BSC, IE نیز ابزارهایی جهت اندازهگیری موفقیت کارها هستند و بدون این دو جزء احتمال شکست کارهای نو و تازه بسیار زیاد میگردد. در حوزه معماری سازمانی کمیته معماری اطّلاعات تلاش نمود تا ضمن بیان موضوع به چگونگی انجام آن از طریق ارائه چارچوبهایی اقدام نماید.
منبع : شورای عالی اطلاع رسانی
- ۸۵/۰۱/۲۸