ایران در انتظار شهر الکترونیکی
در گزارشی که هفته قبل منتشر شد، دورنمایی از یک شهر الکترونیکی به تصویر کشیده شد و به تلاش‌هایی که تاکنون در نقاط مختلف دنیا در این زمینه صورت گرفته نیز اشاره شد. درباره تلاش‌های ایجاد شهرهای الکترونیکی در کشورمان نیز، از شهر الکترونیکی کیش به‌عنوان نخستین تلاش یاد شد و مورد بررسی قرار گرفت و همان‌جا قول دادیم تا در گزارش‌های بعدی به دیگر فعالیت‌های صورت گرفته در این زمینه اشاره کنیم. در همین راستا، طی گزارشی به بررسی فعالیت‌های صورت گرفته در شهرهای مشهد و تهران خواهیم پرداخت و تلاش‌های صورت گرفته در این زمینه را بررسی خواهیم کرد و در پایان نیز دلایل به نتیجه نرسیدن ایجاد شهرهای الکترونیکی در ایران را بررسی می‌کنیم.
شهر الکترونیکی مشهد
سال 80 بود که مسؤولان مشهد بعد از سفر به کشور "کره" و بازدید از شهر الکترونیکی "سئول" تصمیم به ایجاد شهر الکترونیکی مشهد گرفتند. در این راستا در سال 81 قراردادی میان دانشگاه علم و صنعت و شهرداری مشهد منعقد شد و بر اساس آن مقرر شد تا سند راهبردی شهر الکترونیکی مشهد آماده شود. به گفته یک مقام مسؤول، نزدیک به 800 میلیون ریال برای تدوین این سند هزینه شد و طبق برنامه زمان‌بندی شده در اردیبهشت‌ماه سال 82 آماده و به‌عنوان نخستین مدرک رسمی و علمی تحویل شهرداری مشهد شد.
اهداف و چشم‌اندازها
در ابتدای این سند به اهداف ایجاد چنین شهری در مشهد اشاره شد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به "فراهم آوردن خدمات تحت شبکه باکیفیت و سرعت بالا برای شهروندان"، "بهبود کیفیت خدمات به مردم"، "دسترسی 24 ساعته به خدمات شهری"، "کاهش ترافیک و فساد اداری" و "مدیریت و نظارت واحد شهری" اشاره کرد.
بررسی اجمالی سند راهبردی
بنا به اظهارات مسؤولان، سند راهبردی شهر الکترونیکی مشهد به‌گونه‌ای آماده شده بود که در صورت اجرای کامل آن کلیه نیازهای شهروندان در زندگی، کار و تفریح از طریق الکترونیکی در دسترس باشد. بر این اساس یک‌سری کانال آموزشی متفاوت و مادام‌العمر فراهم خواهد شد. اطلاعات پارک‌ها و جاهای دیدنی، خدمات توریست الکترونیکی، موزه و نمایشگاه‌های مجازی، کتابخانه‌های الکترونیکی و کتاب‌فروشی‌های مجازی عرضه‌کننده محصولات چندرسانه‌ای، از دیگر موارد پیش‌بینی شده در این سند است. بر اساس پیش‌بینی‌های این سند هر یک از شهروندان یک پست الکترونیکی خواهند داشت و همچنین امکان گفت‌وگوی درون‌شهری از طریق اینترنت نیز برای آن‌ها فراهم می‌شود. بعداز اجرای کامل این سند مردم می‌توانند در منزل خود و به کمک اینترنت از محل دستگاه‌های خودپردازی (ATM) که در حال سرویس‌دهی هستند، آگاهی پیدا کنند و همچنین از امکان حراج الکترونیکی، کار از راه دور و شرکت در معاملات بورس به‌صورت برخط (Online) نیز بهره‌مند خواهند شد. برای رسیدن به اهداف و برنامه‌های پیش‌بینی شده در سند، چهار مرحله توسعه برای شهر الکترونیکی مشهد پیش‌بینی شد. تهیه قانون شهر الکترونیکی مشهد، ارایه تسهیلات اینترنتی و طراحی سایت‌های سازمان‌های دولتی و بخش خصوصی شهر مشهد و تربیت نیروی انسانی متخصص در فناوری اطلاعات از جمله گزینه‌های پیش‌بینی شده برای توسعه شهر الکترونیکی مشهد در مرحله اول است.
عرضه خدمات الکترونیکی به شهروندان و اصلاح نظام مدیریت شهری و رویه‌های سنتی بر مبنای شهر الکترونیکی نیز در مرحله دوم پیش‌بینی شده بود. تدوین استانداردهای لازم برای اداره شهر الکترونیکی مشهد و همچنین انجام تراکنش‌های ویژه به‌صورت الکترونیکی نیز بخشی از گزینه‌های پیش‌بینی شده در مراحل سوم و چهارم است.
مدل‌های استفاده شده در تدوین سند
به گفته یکی از مسؤولان، به‌منظور هماهنگی با سیاست‌ها و پروژه‌های ملی، از آخرین سند راهبردی توسعه فناوری اطلاعات کشور که در سال 81 آماده شده بود و همچنین طرح تکفا برای تدوین سند راهبردی شهر الکترونیکی مشهد استفاده شده است.
به گفته وی، بعضی از کشورها و شهرهای جهان مانند "شهر الکترونیکی تایپه" که شرایط نزدیک‌تری به شهر مشهد دارند نیز به‌عنوان مدل استفاده شده و نسبت به شهر مشهد بومی‌سازی شده است. بر همین اساس در این سند به شهرداری مشهد به‌عنوان ناظر و هماهنگ‌کننده نگریسته شده و بخش خصوصی نیز به‌عنوان مجری طرح‌های شهر الکترونیکی مطرح شده است و همچنین پیشنهاد شده که زیرساخت شهر الکترونیکی مشهد توسط شرکت مخابرات ایران طراحی و اجرا شود.
در این سند همچنین "ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی"، "آموزش همگانی"، "آمادهسازی نرم‌افزارهای مورد نیاز و هماهنگی در اجرا" و "تربیت نیروی انسانی متخصص برای نگهداری شهر الکترونیکی مشهد" نیز به‌عنوان پروژه‌های اولویت‌دار در اجرای شهر الکترونیکی مشهد مطرح شده است.
تغییر مدیریت و توقف در اجرا
زمانی که این سند آماده شد، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وقت، قول داده بود تا کلیه هزینه‌های زیرساخت و تجهیزات مورد نیاز ایجاد شهر الکترونیکی مشهد را آماده کند.
از سوی دیگر یک شرکت چینی نیز حاضر شده بود تا کلیه هزینه‌های نرم‌افزاری ایجاد شهر الکترونیکی مشهد را بپردازد و در عوض بتواند آن را در آسیای میانه توزیع کند.
اما این پروژه نیز مانند بسیاری دیگر از پروژه‌های ملی کشورمان که با تغییر مدیریت متوقف می‌شوند، با تغییر مدیریت در سال 82 و به‌دلیل عدم اطلاعات مسؤولان جدید متوقف و تمامی تلاش‌های صورت گرفته، بایکوت شد.
حدود یک سال و نیم بعد و پس از برگزاری نخستین نمایشگاه شهر الکترونیکی مشهد بود که بار دیگر تلاش برای ایجاد این شهر آغاز شد. اما این آغاز دوباره در پروژه شهر الکترونیکی مشهد، نسبت به دیگر پروژه‌های ملی که با تغییر مدیریت شاهد آغاز دوباره تلاش‌ها بودند، دارای یک ویژگی خاص بود و آن اینکه مسؤولان جدید این بار تصمیم به مطالعه جدیدی نگرفتند و قرار شد ادامه کار بر اساس همان سند راهبردی که در دوره قبل تدوین شده بود، پی‌گیری شود.
اقدامات صورت‌گرفته
به گفته مسؤولان در راستای مرحله اول توسعه اینکه در سند راهبردی شهر الکترونیکی مشهد به آن اشاره شده است، تاکنون دو دوره نمایشگاه شهر الکترونیکی به‌منظور ارتباط مستقیم و آشنایی مردم با برخی از خدمات شهر الکترونیکی برگزار شده، قراردادی نیز برای اجرای شبکه داخلی شهر مشهد (MAN) به امضا رسیده و کار آغاز شده است. از مرحله دوم نیز اقداماتی مانند سیستم یکپارچه شهرسازی و عوارض خودرو آغاز شد و به‌منظور اطلاع‌رسانی و بسترسازی فرهنگی ویرایش دوم پورتال شهر الکترونیکی مشهد فعال شد و تا پایان سال نیز ویرایش سوم آن ارایه خواهد شد.
پورتال شهر الکترونیکی مشهد
سایت شهر الکترونیکی مشهد در حال حاضر حاوی اطلاعاتی درباره مدیریت شهری، زیارت و گردشگری و متن مناقصه‌هاست که یکی از مسؤولان شهرداری مشهد در این خصوص می‌گوید: بر اساس سند راهبردی شهر الکترونیکی مشهد، چهار گام برای توسعه پورتال این شهر برداشته شده که این گام‌ها عبارتند از: "اطلاع‌رسانی"، "سرویس‌های الکترونیکی"، "اتصال سایت‌های جزیره‌ای" و "شهرداری الکترونیکی".
مرحله اطلاع‌رسانی در این پورتال تاکنون با موفقیت اجرا شده است و هم‌اکنون سرگرم فراهم آوردن شرایط لازم به‌منظور اجرای مرحله دوم هستیم.
در نخستین اقدام و به‌منظور اجرای مرحله دوم، قرار است تا پایان هفته جاری سرویس پیام کوتاه افتتاح شود که با اجرای این پروژه مردم می‌توانند اطلاعات شهرسازی املاک فعال را از طریق پیام کوتاه (SMS) دریافت کنند. از سوی دیگر مقدمات برگزاری مناقصه "ایجاد پایگاه جامع شهرداری در مشهد" در حال آمادهسازی است که قرار است در این پایگاه برخی از سرویس‌هایی که امکان ارایه آن از طریق پر کردن فرم‌های الکترونیکی وجود دارد، گذاشته شود. همچنین تا پایان سال جاری امکان ارسال فرم‌ها و همچنین ثبت‌نام الکترونیکی در مناقصه‌ها و مزایده‌های شهر مشهد فراهم می‌شود و به‌همین منظور هم‌اکنون طرح اجرایی (RFP) آن آغاز شده است. قرار است در مرحله توسعه‌ای امکان برگزاری الکترونیکی مناقصه‌ها نیز فراهم شود.
به هر حال بر اساس سند راهبردی شهر الکترونیکی مشهد، چشم‌انداز ایجاد چنین شهری با در نظر گرفتن فراهم بودن کلیه مقدمات، 10 سال پیش‌بینی شده و در حال حاضر در حدود سه سال آن سپری شده است.
امید آن می‌رود این پروژه از این به بعد شاهد توقف و یا تاخیر به‌علت عدم همکاری برخی از نهادها نباشد.
شهر الکترونیکی تهران
شهر تهران با وجود تمامی ویژگی‌هایی که به‌عنوان یک پایتخت داراست و علی‌رغم وجود مشکلات بزرگی از قبیل ترافیک و آلودگی هوا که با آن دست و پنجه نرم می‌کند، سومین شهری بود که مسؤولان آن، تصمیم به ایجاد یک شهر الکترونیکی گرفتند.
به گفته مهندس معتمدی‌آذر، رییس ستاد فناوری اطلاعات شورای اسلامی شهر تهران، در سال 82 با تشکیل کمیته فناوری اطلاعات شورای شهر، تلاش‌ها برای ایجاد شهر الکترونیکی تهران آغاز شد. با بررسی‌‌هایی که کمیته مذکور انجام داد، مشخص شد سازمان خدمات آمار و کامپیوتر شهرداری تهران توانایی انجام فعالیت‌های ICT شهرداری را دارا بود اما به‌دلیل ضعف اساسنامه به امکان انجام آن‌ها را نداشت، به‌همین دلایل طی مصوبه‌ای از شهرداری خواسته شد تا اساسنامه سازمان مذکور را مورد بازبینی قرار دهد و همین امر نیز موجب تشکیل سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران شد و تشکیل شورای عالی انفورماتیک شهر در شهرداری تهران و همچنین ایجاد مصوبه‌ای برای تدوین طرح جامع توسعه IT شهرداری تهران نیز از دیگر اقدامات انجام شده از سوی ستاد فناوری اطلاعات شورای شهر است. همچنین این ستاد طی دو هفته گذشته قراردادی را با شرکت "اندیشکده صنعت فناوری" به ارزشی در حدود یک میلیارد ریال منعقد کرده است. بر این اساس مقرر شده است تا شرکت مذکور ظرف مدت پنج ماه طرح جامع ICT شهر تهران را آماده کند.
از طرفی کارگروهی نیز با نام "شهر الکترونیکی تهران" در شورای عالی فناوری اطلاعات کشور تشکیل شده است که به گفته یک مقام آگاه، قرار بود این کارگروه در اردیبهشت‌ماه سال جاری تشکیل شود که با دو ماه تاخیر از تیرماه فعالیت خود را آغاز کرده و تاکنون چهار جلسه داشته است. در دو جلسه اول دیدگاه‌های کلی در خصوص شهر الکترونیکی تهران تبیین شده است و در دو جلسه بعدی نیز دستگاه‌های مرتبط گزارشی از وضعیت فعلی خود ارایه کرده‌اند.
به نتیجه رساندن تعدادی از فعالیت‌های مشخص تا پایان سال جاری و همچنین مشخص کردن پروژه‌های کوتاه‌مدت در شهر تهران توسط یک شرکت خصوصی نیز از دیگر تصمیمات گرفته شده در این کارگروه است. به گفته قائمی، رییس سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران، قرار است تا پایان سال جاری، "یکپارچه‌سازی تعاملات مردم در حوزه ساخت‌وساز با قسمت‌های مختلف" و همچنین "امکان ثبت غیرحضوری درخواست‌ها و گرفتن برخط (Online) گزارش از نحوه پی‌گیری آن"، از جمله پروژه‌هایی است که تا پایان سال جاری در راستای شهر الکترونیکی تهران اجرایی خواهد شد.
با توجه به اقدامات انجام گرفته، به‌نظر می‌رسد شهر الکترونیکی تهران در آغاز راه است و امید آن می‌رود مسؤولان شهر، با در نظر گرفتن فعالیت‌هایی که پیش از این در کیش و مشهد صورت گرفته و مدل‌های به‌دست آمده، زمان کمتری را برای به نتیجه رساندن این پروژه صرف کنند.
مشکلات ایجاد شهرهای الکترونیکی در ایران
به اعتقاد کارشناسان، ایجاد شهرهای الکترونیکی در کشورمان با مشکلات فراوانی روبه‌روست که از آن جمله می‌توان به تغییر مدیریت، عدم تعامل دستگاه‌های مختلف و مرتبط در این حوزه، نبودن یک متولی واحد برای انجام هماهنگی و همچنین آماده نبودن زیرساخت‌های مخابراتی اشاره کرد. به گفته یک مقام آگاه که خواستار عدم ذکر نام خود بود، مخابرات یا اینکه به دیگران سرویس نمی‌دهد یا اگر سرویس بدهد با قیمت‌های بسیار بالا اقدام به این کار خواهد کرد و به‌همین منظور برخی از شهرها خود اقدام به کشیدن فیبرنوری برای انجام تعاملات بین سازمانی خود کرده‌اند.
بالاخره...
اگرچه طبق اسناد یونسکو، هنوز هیچ دولت و یا شهر الکترونیکی در جهان به مرحله یکپارچگی نرسیده و حداکثر در مرحله تعامل هستند و تنها کشور دانمارک بعد از گذشت بیش از 10 سال تلاش و مدیریت توانسته دولت الکترونیکی خود را به یکپارچگی نزدیک کند، اما با توجه به موارد اشاره شده در این گزارش و گزارش پیشین، به‌نظر می‌رسد ضرورت دست یافتن به یک شهر الکترونیکی در کشورمان، همچنان در بستر شایدها و بایدها گرفتار است.
- ۸۵/۰۸/۰۷
