بلاتکلیفی سامانه کلیدی مبارزه با قاچاق کالا
هلیا ظهیری - سامانه شناسه کالا که در بهار سال جاری رونمایی شد و قرار بود با شناسنامه‌دار کردن کالاها راه را بر ورود کالای قاچاق یکبار برای همیشه ببندد حالا به نقطه نامعلومی رسیده است؛
همانند بسیاری از طرح‌ها و سامانه‌ها که با سر و صدای زیادی افتتاح شده و فیلم، خبر و عکس آن در رسانه‌ها مخابره می‌شود اما سرنوشت آنها چندان از سوی رسانه‌ها مورد پیگیری قرار نمی‌گیرند.
در حالی اینگونه طرح‌ها و سامانه‌ها در آرشیو بیشتر رسانه‌ها خاک می‌خورد که بسیاری از این طرح‌ها تازه از زمان افتتاح آغاز به کار کرده و وارد مرحله اجرایی می‌شوند نه این که با افتتاح پروژه مختومه تلقی شوند.
سامانه‌ای دیگر در آرشیو رسانه‌ها
نمونه یکی از این سامانه‌ها که افتتاح شد اما کمی بعد مشخص شد که با عملیات اجرایی و ارایه خروجی لازم فاصله زیادی دارد، سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات بود که حتی دستگاه‌های زیرمجموعه خود دولت نیز هنوز به آن متصل نشده‌اند. حالا اما یک سامانه کلیدی در مبارزه و مهار قاچاق کالا نیز ظاهرا به سرنوشت پروژه‌ها و طرح‌های مشابه دچار شده است آن هم سامانه‌ای است که قرار بود در حکم نخ تسبیح تمامی سامانه‌های مبارزه با قاچاق کالا و ارز عمل کند.
در خرداد ماه امسال، سامانه شناسه کالا رونمایی شد. سامانه‌ای که هدفش مدیریت شناسه کالا در طول زنجیره تجاری کشور اعلام شد و قرار بود زبان مشترک در کل فعالیت‌های تجاری با فراهم کردن امکان استعلام شناسه کالا برای سامانه‌ها و افراد مرتبط ایجاد کند. بر همین اساس و بعد از رونمایی از سامانه در اواخر خرداد ماه گذشته وزیر سابق صنعت، معدن و تجارت، ثبت شناسنامه، اخذ و نصب شناسه کالا را برای ۱۱گروه کالایی ابلاغ کرد.
گروه‌های کالایی که شامل دخانیات، تجهیزات دارای سیم‌کارت، منسوجات و پوشاک، محصولات کشاورزی، لوازم خانگی برقی، قطعات یدکی خودرو، داروها و کالاهای بهداشتی انسانی و داروهای دامی، فرآورده‌های نفت و گاز و پتروشیمی، شمش، مسکوکات و مصنوعات طلا، اسباب‌بازی و لوازم صوتی و تصویری خانگی هستند.
در این سامانه برای هر کالا، شناسنامه‌ای صادر می‌شود که امکان استعلام شناسه کالا را برای سامانه‌ها و افراد مرتبط فراهم می‌کند و با فعالیت کامل سامانه شناسه کالا، مشخصات هر کالا با تمامی ویژگی‌های آن برای تمامی سازمان‌ها و نهادها به طور یکسان قابل تشخیص است.
زبان مشترکی برای تجارت
در واقع قرار بود با این سامانه برای فعالیت‌های تجاری کشور، زبان مشترکی به وجود آید که موجب مدیریت شناسه‌های کالا در زنجیره تجاری کشور شود و از ورود کالای قاچاق به کشور جلوگیری کند.
یک هفته بعد از رونمایی از این سامانه عباس تابش، مدیرکل امور خدمات بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت گفته بود که با سیستم طراحی شده واسطه ها و دلالان امکان ورود ندارند و نگرانی از حضور آنان نداریم.
این مقام مسوول تاکید کرده بود که وزارت صنعت، معدن و تجارت به دنبال اجرای راهکارهایی برای شفاف و روان‌سازی شبکه توزیع است و این کار را به استناد ماده 23 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی از جمله با استفاده از فروشگاه‌های زنجیره‌ای و سامانه‌های متاثر از قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز انجام می‌دهد.
در آبان ماه گذشته علی میرنژاد، مدیرکل دفتر صنایع برق و الکترونیک وزارت صنعت، معدن و تجارت در گفت‌وگویی اعلام کرده بود: طرح شناسه کالا، پیش‌نیاز طرح رجیستری است، هر فردی که می‌خواهد واردات انجام دهد ابتدا باید شناسه کالا را دریافت کند؛ برای طرح رجیستری نیز باید شناسه رهگیری یعنی IMEI اخذ شود. تمام این روندها موجب خواهند شد تا واردات قانونی به کشور صورت گیرد.
موانعی که وجود داشت و مشکلاتی که ایجاد شد
وی البته گفته بود که برای اجرای این سامانه باید ارتباط بین سامانه‌های مختلف کشور همچون سامانه گمرک، سامانه سازمان توسعه تجارت، تجارت الکترونیک وزارت صنعت، معدن و تجارت برقرار شود که موانعی برای این هماهنگی‌ها وجود داشت.
**حالا اما با گذشت چند ماه از رونمایی و راه‌اندازی این سامانه هنوز خبری از ایجاد آن زبان مشترک نیست و اطلاعاتی درباره وضعیت کنونی شناسه‌دار کردن برخی از این 11 گروه کالایی وجود ندارد و روشن نیست که آیا اصلاً شناسه‌گذاری برای این دسته از کالاها صورت گرفته است یا خیر؟**
بر این اساس اطلاعات ارایه‌شده تا به حال تجهیزات دارای سیم‌کارت، دارو و سلامت و دخانیات، تنها گروه‌های کالایی هستند که اقدام به تدوین طرح رهگیری کرده‌اند، در حالی که بر اساس آیین‌نامه و دستورالعمل مربوطه، یک‌سال پس از راه‌اندازی سامانه شناسه کالا، باید وارد مرحله بعدی طرح یعنی شناسه رهگیری شویم؛ حال با توجه به آنکه برای اجرای عملیات پس از این مدت، باید دستکم پس از ۶ماه برنامه‌ریزی‌های طرح رهگیری و برنامه کلان آن توسط گروه ها تهیه شود اما تاکنون بیشتر گروه‌های کالایی در این خصوص اقدامی نکرده‌اند.
این در حالی است که طبق وعده‌های داده شده در زمان راه‌اندازی و آنچنان که یداله صادقی، معاون امور اقتصادی و بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت گفته بود: زمانی که کالاها در سامانه شناسه کالا وارد شدند، متعاقب آن شناسه رهگیری روی کالا پیاده خواهد شد که امکان رصد در سطح بازار را دارد و امکان ممیزی کالاهایی که به شکل قانونی تولید یا وارد شده است، فراهم خواهد شد.
اما در آن سوی ماجرا آنچنان که دهقانی‌نیا، مدیر کل فناوری اطلاعات ستاد مبارزه با قاچاق کالا می‌گوید: **به این دلیل که پایه و اساس «رهگیری کالا»، «شناسه کالا» است. تا زمانی‌که شناسه کالا بین دستگاه‌ها و نهادهای حوزه تجارت فراگیر نشود و به ادبیات مشترک نرسیم، امکان فعال شدن شناسه رهگیری نخواهد بود. **
زنجیره‌ای که وصل نشد
این مقام مسوول، سامانه شناسه کالا را به نخ تسبیحی تشبیه کرده بود که پایه و اساس سامانه‌های مبارزه با قاچاق است.
با این همه از همان ابتدا شرط هماهنگی دستگاه‌ها و جلوگیری از موازی‌کاری‌ها به عنوان پیش‌شرط راه‌اندازی این سامانه مطرح شد؛ در واقع تمام مزایایی که برای این سامانه اعلام می‌شد، زبان مشترک تجارت، امکان رهگیری کالا، مبارزه با قاچاق وغیره در حالی با این نخ تسبیح جمع می‌شد که همه دستگاه‌ها با همه توان خود به اجرای سامانه کمک کنند و از موازی‌کاری‌ها فاصله بگیرند.
اما از همان ابتدا هم روند پیوستن دستگاه‌ها به این سامانه با مشکلاتی روبه‌رو بود. دهقانی‌نیا برای نمونه درباره دلیل کند پیش رفتن ثبت شناسه کالاهای کشاورزی گفته بود: با تمام زحمات انجام شده این است که هنوز در برخی از کالاهای این گروه کالایی که به وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی مربوط می‌شود، اشتراک نظر وجود ندارد. یک مثال عینی در نبود اشتراک نظر در کالاهای کشاورزی به این شکل است که جهاد کشاورزی گندم را در 100 گونه و سازمان غذا و دارو این کالا را نهایتا در 3 گونه طبقه‌بندی می‌کند.
این مقام مسوول می‌گوید: **اگر سامانه شناسه کالا بین دستگاه‌ها و نهادهایی که در حوزه تجارت فعال هستند، فراگیر و همگانی نشود و ادبیات مشترکی بین آنها به وجود نیاید، به طور قطع امکان فعال شدن شناسه رهگیری وجود نخواهد داشت.**
اخباری که آرشیو شد
حالا اما اگر به اخبار مربوط به چنین پروژه‌ای که با اهدافی بسیار مهم و وعده‌هایی بزرگ پا به میدان گذاشت و برای آن سامانه‌ای رونمایی شد و دسته‌بندی صورت گرفت و در همان یکی دو ماهه ابتدایی بارها و بارها درباره مزایای آن گفته شد نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که **نه تنها مسوولان خود را ملزم به آمار دادن از وضعیت این سامانه نمی‌دانند بلکه رسانه‌ها هم در پیگیری‌های روزمره خود آن را آرشیو کرده‌اند، سامانه‌ای که حالا به سالگرد راه‌اندازی نزدیک می‌شود اما چون ضمانت اجرایی برای پیوستن همه دستگاه‌ها به آن نیست به نظر می‌رسد با بی‌توجهی دستگاه‌های مرتبط هم مواجه شده است. **
این درحالی است که ثبت شناسه کالا در گروه‌های مختلف می‌توانست علاوه بر اهداف تعیین شده، در حوزه تعیین درصد کالاهای وارداتی و تولیدی یک گروه نسبت به یکدیگر، تهیه آمارهای شفاف، مشخص کردن زنجیره تامین و پراکندگی ورود انواع کالاها به کشور از مبادی مختلف، نحوه پخش شدن کالا در کشور، تعداد سطوح زنجیره تامین مربوطه با رصد تعداد سطوح خرید و فروش یک شناسه کالا و ... مفید و موثر باشد. اما آنچنان که در محدوداخبار منتشر شده در این زمینه می‌بینیم تاکنون هیچ گروهی برای بهره‌برداری از این پتانسیل‌ها برنامه‌ریزی نکرده است. (منبع:عصرارتباط)
- ۹۶/۱۲/۲۰