بلاک‌چین تنها رمزارز نیست
فرحناز سپهری – شفافیت، سطح دسترسی یکسان عموم به اطلاعات ثبت شده و آشکارشدن دستکاری‌های عمدی یا سهوی در اطلاعات ثبت شده در گذشته، از مشخصات ذاتی بلاک‌چین است.
بنابراین بسیاری از دولت‌ها بنا به مصلحت‌اندیشی خود و شاید محرمانگی اطلاعات قابل ثبت در بلاک‌چین، سیستم‌های در اصطلاح «متمرکز» را به سیستم‌های «غیرمتمرکز و گسترده» مانند بلاک‌چین ترجیح می‌دهند.
علی رجایی محقق بلاک‌چین و رمزارزها معتقد است: کشور ما در حوزه فناوری بلاک‌چین در مقطع فعلی نقش مصرف‌کننده دارد (مانند بسیاری از کشورهای دیگر) و فعالان داخلی این حوزه بیشتر برکسب درآمد از نوسانات بازار و آموزش‌های مرتبط متمرکز شده‌اند و به سمت کسب دانش در این زمینه‌ها سوق پیدا کرده‌اند.
به گفته این مدرس و مشاور سرمایه‌گذاری در پروژه‌های رمزارزی، در ایران مدیران صنایع مختلف و عموم مردم با شنیدن عبارت بلاک‌چین تنها به یاد بیت‌کوین و نوسانات قیمتی آن می‌افتند و ناخودآگاه تمایلی به کسب اطلاعات بیشتر درباره ماهیت بلاک‌چین و کاربردهای آن ندارند.
برای اطلاع از قابلیت‌ها و تاثیرات فناوری بلاک‌چین بر صنایع، شرکت‌ها و کاربردهای عمومی آن برای مردم به گفت‌وگو با علی رجایی پرداختیم.
به عنوان نخستین پرسش، به نظر شما مهم‌ترین چالش‌های استفاده از بلاک‌چین در ایران چیست؟ برای صنایع مختلف؟ (به عنوان مثال: زیرساخت، هزینه، دانش و غیره)؟
ابتدا باید بررسی کنیم که در ایران در حوزه فناوری بلاک‌چین چه سهمی‌داریم، به بیان دیگر چه کمکی به تبیین مفهوم و کاربرد بلاک‌چین در کشور، منطقه و حتی دنیا کرده‌ایم. آیا در این حوزه تولیدکننده‌ایم یا مصرف‌کننده. عمده فعالیت‌هایی که توسط فعالان این حوزه در کشور انجام گرفته حول آموزش تحلیل‌های فاندامنتال و تکنیکال پروژه‌های رمزارزی بوده است و همین امر باعث شده عموم (و به تبع آن مدیران صنایع مختلف) با شنیدن عبارت بلاک‌چین تنها به یاد بیت‌کوین و نوسانات قیمتی آن بیفتند و ناخودآگاه تمایلی به کسب اطلاعات بیشتر درباره ماهیت بلاک‌چین و کاربردهای آن نداشته باشند.
حال آنکه بیت‌کوین و سایر پروژه‌های رمزارزی تنها یک کاربرد از ده‌ها کاربرد فناوری بلاک‌چین است. پس در وهله اول وظیفه فعالان این حوزه شناساندن پتانسیل‌های فناوری بلاک‌چین به عنوان ابزار تولید ارزش و اثربخشی، به مدیران صنایع و عموم است.
در وهله دوم، باید آن دسته از صنایع و کسب و کارهایی شناسایی شوند که پتانسیل و آمادگی بیشتری برای استفاده از این فناوری دارند. منظور از پتانسیل، عدم وجود محرمانگی در اطلاعات مدنظر به منظور ثبت در بلاک‌چین است. منظور از آمادگی، آن دسته از صنایع و کسب و کارهایی است که هم اکنون از حداکثر ظرفیت بستر اینترنت و نرم‌افزاری برای ثبت، انتقال و دسترسی به اطلاعات خود در حال استفاده‌اند. صنایع و کسب و کارهایی که هنوز اهمیت ثبت و انتقال مکانیزه اطلاعات خود را درک نکرده‌اند، یا به‌رغم ثبت مکانیزه اطلاعات خود، فرایندهای ثبت کاغذی و سنتی اطلاعات را از رده خارج نکرده‌اند، آمادگی لازم برای درک اهمیت استفاده از فناوری بلاک‌چین را نخواهند داشت.
به واسطه ماهیت عمدتا نرم‌افزاری پیاده‌سازی بلاک‌چین در صنایع که در نهایت منجر به حذف واسطه‌ها در زنجیره تامین (supply chain) و کاهش محسوس هزینه‌های مرتبط با خطاهای فردی و سیستماتیک می‌شود، هزینه استفاده از بلاک‌چین در نهایت بسیار کمتر از روش‌های مورداستفاده فعلی است.
چرا با وجود تاکید زیاد بر کاربردهای متعدد فناوری بلاک‌چین، هنوز شاهد گسترش سریع آن به ویژه از سوی دولت‌ها و غول‌های سایبری نیستیم؟
شفافیت، سطح دسترسی یکسان عموم به اطلاعات ثبت شده و آشکارشدن دستکاری‌های عمدی یا سهوی در اطلاعات ثبت شده در گذشته، از مشخصات ذاتی بلاک‌چین است. بنابراین بسیاری از دولت‌ها بنا به مصلحت‌اندیشی خود و شاید محرمانگی اطلاعات قابل ثبت در بلاک‌چین، سیستم‌های در اصطلاح “متمرکز”(Centralized)را به سیستم‌های “غیرمتمرکز و گسترده”(Decentralized and distributed)مانند بلاک‌چین ترجیح می‌دهند. ضمنا استفاده از تمامی فناوری‌های جدید در دولت‌ها عموما به دلیل بوروکراسی‌های دولتی و بعضا نیاز به تصویب در مجلس و کارگروه‌های سیاسی و اقتصادی، دیرتر از مجموعه‌های خصوصی صورت می‌گیرد.
طبق گزارش‌های موجود، میزان سرمایه‌گذاری شرکت‌های مختلف در متاورس (متاورس: از بارزترین کاربردهای بلاک‌چین و رمزارزها) تنها در پنج ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۱۲۰ میلیارد دلار بوده است که نسبت به سرمایه‌گذاری ۵۷ میلیارد دلاری در کل سال ۲۰۲۱، رشد بسیار سریعی محسوب می‌شود. متا (فیس‌بوک سابق) ۱۰ میلیارد دلار روی شرکت زیرمجموعه خود با نام Reality Labs که وظیفه ساخت سخت‌افزارهای مورد نیاز در متاورس مانند عینک‌های واقعیت مجازی(VR) و واقعیت افزوده(AR) را دارد سرمایه‌گذاری کرده است. مایکروسافت نیز برنامه خود برای سرمایه‌گذاری ۶۹ میلیارد دلاری در یکی از بازی‌های اینترنتی که در زیرساخت متاورس کمک می‌کند را اعلام کرده است. همه این‌ها حاکی از اقبال شرکت‌های صاحب فناوری به استفاده از فناوری بلاک‌چین در حوزه‌های تخصصی خود است.
با این حال فناوری بلاک‌چین در حوزه خدمات عمومی چندان شناخته شده نیست. به نظر شما مهم‌ترین خدمات قابل ارایه به مردم از طریق این فناوری چیست؟
در پاسخ به این سوال می‌توان به این موارد اشاره کرد:
– ثبت اطلاعات پزشکی، بیمه‌ای و مالیاتی افراد.
– ثبت و انتقال مالکیت دارایی‌هایی مانند املاک و خودرو، که امکان فروش متقلبانه و چندباره دارایی‌ها را تقریبا به صفر می‌رساند.
– ثبت مالکیت معنوی اختراعات.
بدیهی است نحوه کاربرد بلاک‌چین در همه زمینه‌های فوق یکسان نبوده و نیازمند کاربردسازی متناسب با آن حوزه است و مستلزم عزم نهادهای دولتی است.
همان‌طور که می‌دانید بلاک‌چین هم یک فناوری فرابخشی محسوب می‌شود و به همین دلیل به ویژه در کشور ایران با چالش تعدد متولی و موازی‌کاری‌ها مواجه خواهیم شد. برای این مشکل چه باید کرد؟
تعدد متولی و موازی‌کاری بیش از آنکه به نوع فناوری مربوط باشد، به فرهنگ کاری و اجتماعی ملت‌ها وابسته است و موفقیت در جلوگیری از آن ارتباط مستقیم با میزان و عمق درک موضوع توسط متولیان دارد.جایگزینی بلاک‌چین به جای سایر روش‌ها، قابل مقایسه با تجربه جایگزینی روش‌های سنتی ثبت اطلاعات با بستر اینترنت و نرم‌افزاری است. بنابراین می‌توان از این تجربه برای کاهش تعدد متولی و موازی‌کاری‌ها استفاده کرد.
چرا در بخش خصوصی شاهد ارایه خدمات مبتنی بر این فناوری نیستیم و بیشتر مباحث تئوری و همایش مطرح است؟
فناوری بلاک‌چین در دنیا هنوز هم در مقطع تحقیق و توسعه است و فعالان این حوزه خود را محقق بلاک‌چین معرفی می‌کنند. همان گونه که در بخش ابتدایی سوالات عنوان شد، کشور ما در حوزه فناوری بلاک‌چین در مقطع فعلی نقش مصرف‌کننده دارد (مانند بسیاری از کشورهای دیگر) و فعالان داخلی این حوزه بیشتر برکسب درآمد از نوسانات بازار و آموزش‌های مرتبط متمرکز شده‌اند و به سمت کسب دانش در این زمینه‌ها سوق پیدا کرده‌اند. ضمن اینکه قدرت ریسک در بخش خصوصی کشوره برای تغییرات بزرگ – که بنا به شرایط ممکن است با استقبال مشتریان یا کارمندان قرار نگیرد – چندان زیاد نیست.
به نظر شما چشم‌انداز استفاده از بلاک‌چین در صنایع در سال‌های آینده چگونه خواهد بود؟
به نظر می‌رسد صنایعی که زنجیره تامین بزرگ‌تری دارند زودتر از سایرین به استفاده از این فناوری روی بیاورند. این صنایع با به‌کارگیری بلاک‌چین کاهش قابل توجهی در هزینه‌های تحمیلی در واسطه‌گری، خطاهای سیستماتیک و فردی خواهند داشت. به‌عنوان مثال شرکت والمارت (Walmart) در کانادا هم اکنون در قسمت تسویه حساب‌های مالی با ۷۰ شرکت حمل و نقل همکار خود از فناوری بلاک‌چین استفاده می‌کند. همین شرکت در آمریکا با همکاری IBM در حال توسعه یک سیستم مبتنی بر بلاک‌چین برای ثبت و پیگیری زنجیره تامین غذایی خود است.
لطفا آماری از بازار بلاک‌چین و کشورهای پیش‌رو در این زمینه ارایه دهید؟
کشورهای ایالات متحده با ۱۱ میلیارد، بریتانیا ۲ میلیارد، هنگ‌کنگ ۱.۷ میلیارد، فرانسه و کانادا هریک ۱.۲ میلیارد و اتریش و سنگاپور هریک حدود ۴۶۰ میلیون دلار پیش‌رو در سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بلاک‌چینی و استارت‌آپ‌ها هستند.
از نظر شما بلاک‌چین چگونه اقتصاد کشورها (به ویژه در کشورهای در حال توسعه) را بهبود می‌بخشد؟
پروژه‌های رمزارزی متعددی با پتانسیل همه‌گیری و رشد بالا در حوزه‌های مختلف از اقتصاد غیر متمرکز (DeFi) گرفته تا متاورس و NFT، صرافی‌های غیرمتمرکز، استیبل کوین‌های با پشتوانه رمزارز و غیره نیازمند تامین مالی گسترده و استفاده فراگیر توسط عموم‌اند.
مردم کشورهایی که امروز از آنها به عنوان کشورهای درحال توسعه یاد می‌شود در طول تاریخ به واسطه سیاست‌های کشورهای مقتدر اقتصادی عموما امکان سرمایه‌گذاری و مشارکت در پروژه‌های با پتانسیل فراگیری جهانی را نداشته‌اند. اما امروز به لطف بلاک‌چین، نه تنها این امکان برای همه افراد دنیا فارق از نژاد و ملیت فراهم شده است، بلکه امکان شروع پروژه‌های از این دست با مبدا این کشورها و جذب سرمایه و کاربر از کل دنیا، فراهم شده است.
دولت‌ها برای استفاده بهینه از بلاک‌چین چه اقداماتی باید انجام دهند؟
شناسایی نقاطی که امکان استفاده از بلاک‌چین وجود دارد و موجب ارزش‌آفرینی و اثربخشی بیشتر می‌شود. ذکر این نکته ضروری است که بلاک‌چین جایگزین مناسبی برای تمام سیستم‌های ثبت و انتقال داده نیست و بسیاری از سیستم‌های متمرکز فعلی، به درستی جایگاه خود را در آینده نیز خواهند داشت.
و در نهایت اینکه برای آشنایی بیشتر مدیران با این فناوری چه باید کرد؟
اولین قدم برگزاری سمینارهای آشنایی با فناوری و فواید بلاک‌چین است، و سپس ارایه مثال‌هایی از صنایع مختلف در دنیا که استفاده از بلاک‌چین را جایگزین روش‌های قبلی کرده‌اند و منجر به بهبود عملکردشان شده است. (منبع:عصر ارتباط)