بی سروسامانی حقوق نام دامنه در شبکۀ ملی اطلاعات
عباس پورخصالیان - امروزه، در قیمتگذاری اقلام دارایی های استارت آپ ها و شرکت های موجود، یک قلم از دارایی های آنها دارد حائز اهمیت خاص و موضوع نظریه پردازی حقوقی می شود: ارزشیابی اقلامِ intangible یا قیمتگذاری دارایی های نامحسوس و غیر قابل لمس؛ اقلامی که مجموعۀ آنها در حوزۀ مدیریت مالکیت معنوی شرکت ها، مورد بحث قرار می گیرد.
با توجه به این که این یادداشت، چارچوب مناسبی برای بحث پیرامون مالکیت معنوی شرکت ها و نگارنده را توان پرداختن به همۀ ابعاد و جنبه های متنوع آن نیست؛ در این یادداشت از میان مجموعۀ اقلام مالکیت معنوی (مثلِ: HR یا منابع انسانی، Trade Secretsیا اسرار تجاری، Trademarks یا علامت تجاری، Copyrights یا حقوق تألیف، Patents یا ثبت اختراع)، تنها به یک مورد، یعنی به مناسبات حقوقی "علامت تجاری" با "نام دامنۀ اینترنتی" پرداخته می شود تا بی سروسامانی مدیریت شبکۀ ملی اطلاعات در حوزۀ نام دامنه، مشهود شود و معلوم گردد که مادۀ 6 اساسنامۀ سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، در مورد وظایف و اختیارات این سازمان در خصوص نامگذاری دامنه های اینترنتی، هیچ گاه توسط این مرجع اجرا نشده بلکه از طرف پژوهشگاه دانش های بنیادی در نقش مقررات گذاری نام دامنه های اینترنتی کشور اِعمال می شود.
موارد ارزش گذاری "نام دامنۀ اینترنتی"
معمولاً قیمت گذاری اقلام دارایی یک شرکت در پنج حالت، مطرح می شود:
1. در شرایطی که Innovation Valuation (قیمتگذاری نوآوری) یا Technology Valuation (قیمتگذاری فناوری) برای ارزشیابی یک استارت آپ به منظور جذب Angel Money (دَشتِ اوّل) و جلب Angel Investor (اولین سرمایه گذار خطرپذیر) مطرح است؛
2. هنگامی که مالکیت یک شرکت قرار است از بخش دولتی به بخش خصوصی منتقل شود؛
3. وقتی که یک بنگاه بزرگ بنا ست، در فرایندِ Corporatization (شرکتی سازی) به چند شرکت کوچکتر تقسیم شود؛
4. موقعی که یک شرکت، برای معامله و انجام تراکنش از طریق خرید و فروش، آماده می شود؛
5. در صورتی که یک بنگاه اقتصادی از وضعیت "سهامی خاص" بنا ست به "سهامی عام" تبدیل و سپس وارد بازار سرمایه شود.
به طور کلی، فعالیت قیمت گذاری روی شرکت ها از جنبۀ تعیین ارزش اقلام دارایی های نامحسوس آنها، کاری حساس و چالش انگیز است. این فعالیت توسط شرکت خریدار یا سرمایه گذار؛ و نیز توسط هیأت ارزشیابِ به خدمت گرفته شده در شرکت مورد تراکنش، معمولاً در ایران مغفول می ماند؛ زیرا که کارشناسانِ قیمتگذاری ما از داشتنِ اِشراف، شناخت و تبحر لازم برای تشخیص ابعاد دارایی های نامحسوس قاصر هستند و بی خبرند از نظریه های مالکیت معنوی و شیوۀ اِعمال آنها در ارزشگذاری دارایی استارت آپ ها و شرکت ها. به همین دلیل، در اغلب موارد، کارشناسان مربوط، دچار خطای محاسباتی می شوند و در نظر نمی گیرند که:
در عصر فاوا، ارزش دارایی های نامحسوس در اغلب شرکت ها بیشتر از ارزش دارایی های فیزیکی آنها است!
مناسبات حقوقیِ "نام دامنۀ" با "علامت تجاری"
در شرایطی که کارشناسان بر موضوع اقلام نامحسوس شرکت ها اشراف دارند، حقوق نام دامنه با حقوق علامت تجاری، در اغلب موارد، یکسان پنداشته می شود ولی این یکسان پنداریِ دو حقوق مذکور، تنها هنگامی تقریباً درست از آب در می آید که شرکت مورد قیمتگذاری، علامت تجاری خود را در نام دامنۀ خود گنجانیده باشد [به عنوان مثال: در نشانی اینترنتی شرکت خدمات سیار تُرکسل (turkcell.com.tr) نام دامنه، همان علامت تجاری شرکت است]
برخی از دامنه های اینترنتی، این گونه نیستند. در نتیجه: هر نام دامنه ای، واجد حقوق مالکیت معنوی نیست.
نام دامنه یک رشته از نویسه هایی است که کاربر را به منطقۀ خاصی از فضای سایبریِ نشسته بر روی یک سرور، هدایت می کند. این فضای سرور با پرداخت هزینه ای مناسب از سوی صاحب نام دامنه به شرکت فراهم آور و نگهداری کنندۀ سرورها، برای صاحب نام دامنه، حفاظت و حراست می شود.
در اکثر موارد، حقوق مالکیت معنوی، نه به نام دامنه بلکه به محتوا و " فرامحتوای" وبگاهی که ذیل آن نام دامنه در دسترس کاربران و مشتریان قرار دارد، تعلق می گیرد.
در مورد معنی و مفهوم "فرامحتوا" (معادلِ meta content) باید در نظر داشت که پیشوندِ "فرا" (meta) به معنی اطلاعات و داده هایی در بارۀ محتوای وبگاه است که در تولید و عرضۀ صفحۀ وبگاه، لحاظ شده اند ولی نمایش داده نمی شوند؛ بلکه توسط مرورگر یا جستجوگر مورد استفاده قرا می گیرند و به مدیریت وبگاه و کاربران نهایی آن، فیض می رسانند.
محتوای وبگاه شامل انواع زیر است:
- متن، عکس، گرافیک، نمودار، جدول، پویانمایی و فیلم.
فرامحتوای وبگاه، نیز شامل اقلام زیر می شود:
- کد منبع یا برنامۀ نرم افزاری اِعمال شده برای ایجاد و استفاده از آن وبگاه؛
- واسط کاربری و سیستم عاملی که باعث می شود تا وبگاه مورد نظر، آن طور که باید و شاید، در دسترس کاربر قرار گیرد؛
- خدماتی که توسط وبگاه عرضه می شوند؛
- قابلیت هایی که برای استفاده از وبگاه بر روی تعدادی یا همۀ انواع پایانه های رایانه ای مثل دِسک تاپ، لپ تاپ، گوشی هوشمند و پایانۀ پوشیدنی، پیش بینی و اِعمال شده اند؛
- پایداری و تاب آوری وبگاه در مقابل حملات سایبریِ بدافزارها، کرم ها و ویروس ها؛ و
- کیفیت تجربه (QoE) و میزان امنیت اطلاعات وبگاه که از سوی کاربران درک می شود و مقدار آن، اعتماد کاربران را به وبگاه مربوط تعیین و سودبری شرکت مورد نظر را تأمین می کند.
بنا بر آنچه ذکر شد: در دو حالت، حقوق مالکیت معنوی به نام دامنه تعلق می گیرد:
- در حالتی که محتواها و فرامحتواهایِ ذیلِ نامِ دامنه، واجد ارزش دارایی نامشهود باشند؛ و
- هنگامی که نام نهادی خاص یا علامت تجاری یک شرکت در نام دامنه گنجانیده شده باشد.
اغلب کسانی که می آیند نام نهادی خاص یا علامت تجاری یک شرکت را در نام دامنه می گنجانند ولی در نهاد مربوط، مسؤولیتی ندارند یا افرادی که فاقد نمایندگی از شرکتی معین هستند ولی علامت تجاری آن شرکت را در نام دامنه گنجانیده اند، از شگردهایی استفاده می کنند که به آسانی تحت پیگرد قضایی قرار نگیرند و اگر تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند، مجبور نشوند، هم مالکیت معنوی آن دامنۀ قصبی را به صاحب اصل اش رایگان واگذار کنند و هم این که پس از اثبات تخلف از قانون جرایم رایانه ای، جریمه ای را که دادگاه تعیین می کند، بپردازند.
اطلاعات بیشتر در این زمینه را می توانید از صفحۀ زیر کسب کنید:
https://www.brownejacobson.com/training-and-resources/resources/legal-updates/2020/01/domain-names-as-ip-rights
مقررات گذاری در سایۀ مقررات گذاران قدر
طی دو دهه پیش، پژوهشگاه دانش های بنیادی، وابسته به وزارت عتف توانسته است، دوراز کشمکش های صنفی/بخشی موجود میان متولیان و متصدیان مخابرات، فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور، بی سروصدا، به چند فعالیت مهم در زمینۀ مقررات گذاری در شبکۀ ملی اطلاعات کشور بپردازد که اهم آنها عبارتند از موارد زیر:
* برقراری نخستین ارتباط اینترنتی دانشگاه شریف با « EARN: European Academic Research Network » توسط دانشگاه وین (اتریش)؛ راه اندازی اولین Autonomous System با دریافت بسته ای از شماره های اینترنتی از «مرجع تخصیص شماره های اینترنت یا Internet Assined Numbers Authority: IANA»؛ و دریافت مجوز مرجعیت رجیستری ِدامنۀ مرتبۀ بالای کد کشوری از متولی جهانی آن: « Internet Corporation for Assigned Names and Numbers: ICANN » و در نتیجه: کسب حق انحصاری تصدی پسوندهای کشوریِ .ir و "ایران."(دات ایران)؛
* ایفای غیر رسمیِ نقش رجیسترار دامنۀ مرتبه های دوم و سوم در بازار این خدمات؛ و ایفای نقش مرجع مقررات گذاری در بازار خدمات ثبت نام دامنه؛
* نمایندگی کردن ایران در مجامع جهانی Internet Governance یا "زمام داری اینترنت"؛
* مقررات گذاری در بخش خدمات ثبت نام دامنه و صدور مجوز نمایندگی فروش خدمات ثبت نام دامنه و مدیریت آنها برای 65 شرکت خصوصی که احتمالاً تعدادی از آنها یا حتی تمامشان فاقد تأییدیۀ لازم از سوی ICANN و فاقد مجوز فعالیت از طرف سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی کشور هستند؛ و تثبیت آنها به عنوان "رجیسترارهای رسمی"؛
* به علاوۀ تعیین قیمت های ثبت نام دامنه.
کمتر از دو دهه است که پژوهشگاه دانش های بنیادی در نقش مقررات گذاری نام دامنه های اینترنتی کشور در کنار چند شورای عالی و اجرایی و وزارتخانۀ مدعی راهبری فضای سایبری (مثل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) و چند مرجع صنفی (مانند "نصر" و مدیریت فاوا در اتاق بازرگانی) در شبکۀ ملی اطلاعاتِ نابسامان کشور فعالیت می کند؛ پس دو دست دعا برداریم که ای پژوهشگاه دانش های بنیادی محترم «از ما مرو ای چراغ روشن، تا زنده شود هزار چون من، تا بشکفد از درون هر خار، صد نرگس و یاسمین و سوسن، ای روزنِ خانه را چو خورشید، یا خانۀ بسته را چو روزن!