تأثیر سیاست‌های اقتصادی بر توسعه رقابت و شکوفایی اپراتورهای ارتباطی
امروز بازار ارتباطات یکی از پویاترین و رقابتی‌ترین حوزه‌های اقتصادی به شمار می‌رود. گسترش اینترنت، تحولات فناورانه و نقش محوری داده‌ها در سبک زندگی مردم، اپراتورهای تلفن همراه را در کانون توجه قرار داده است.
به گزارش آی‌تی آنالیز اما در این میان، تصمیمات اقتصادی، سیاست‌گذاری‌های کلان و شیوه تعامل دولت‌ها با بازار، تأثیرات عمیقی بر قیمت‌گذاری، کیفیت خدمات و حتی سرنوشت و نحوه ترسیم رویکرد توسعه‌ای برندهای بزرگ ارتباطی دارند.
• سیاست‌های قیمت‌گذاری اپراتورها و بسته‌های اینترنتی
به طور کلی قیمت‌گذاری خدمات ارتباطی در ایران عمدتاً در چارچوب سیاست‌های تنظیم‌گری سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی انجام می‌گیرد. این نهاد به‌عنوان بازوی نظارتی وزارت ارتباطات، قیمت‌گذاری را بر اساس تعرفه‌های مصوب کنترل می‌کند. هرچند این سیاست‌ها به منظور جلوگیری از گران‌فروشی یا سوءاستفاده طراحی شده‌اند، اما در مواردی به محدودیت در توسعه کمی و کیفی اپراتورها منجر شده‌اند.
برای مثال، اپراتورهای همراه اول و ایرانسل، گاهی با محدودیت‌هایی در ارائه بسته‌های ترکیبی یا اینترنت نامحدود مواجه‌اند که مشابه آن در بازارهای آزاد مانند ترکیه یا امارات وجود ندارد. در کشورهایی مانند امارات، اپراتورهای «اتصالات» و «دو» رقابت شدیدی برای ارائه بسته‌های ویژه، اینترنت پرسرعت 5G و خدمات جانبی (مانند تلویزیون اینترنتی و خدمات ابری) دارند. اما در ایران، کنترل تعرفه‌ها و عدم انعطاف در سیاست‌گذاری سبب شده بسیاری از ایده‌های نوآورانه در مرحله آزمایش باقی بمانند.
مساله اما همانطور که ذکر شد به تحدید کیفی خدمات اپراتورها محدود نمی‌شود و گزارش‌های فصلی سازمان رگولاتوری به وضوح گویای نتیجه سیاست‌ها و رویکردهای تعرفه‌ای بر کاهش مستمر سرمایه‌گذاری اپراتورهای موبایل است.
• رقابت بین اپراتورها و مزایای ویژه
رقابت بین اپراتورهای تلفن همراه در کشورهای توسعه‌یافته نه‌تنها منجر به کاهش قیمت‌ها، بلکه منجر به نوآوری در خدمات شده است. به عنوان مثال، در انگلیس اپراتورهایی مانند ودافون، EE و O2 با ارائه خدماتی مانند رومینگ رایگان در اتحادیه اروپا، اشتراک رایگان سرویس‌های استریم (مانند Spotify یا Netflix) و ارائه وای‌فای رایگان در نقاط عمومی، برای جذب کاربران تلاش می‌کنند.
در ایران نیز شاهد رقابت‌هایی میان همراه اول و ایرانسل هستیم. این رقابت در چند سال اخیر در قالب ارائه بسته‌های مناسبتی، شارژ هدیه یا تخفیف‌های کوتاه‌مدت نمود یافته است. همراه اول، به عنوان اپراتور پیشرو، در پروژه‌هایی مانند «شاد»، «همراه‌کارت»، و زیرساخت‌های اینترنت نسل پنجم (5G) پیشگام بوده است. با این حال، نبود فضای رقابتی کامل مانعی بر سر راه گسترش رقابت آزاد محسوب می‌شود.
• تأثیر نوسانات ارزی بر قیمت‌گذاری خدمات ارتباطی
در همین حال از سوی دیگر، نوسانات نرخ ارز در ایران تأثیر مستقیم و غیرقابل‌انکاری بر قیمت تمام‌شده خدمات ارتباطی دارد. بخش زیادی از تجهیزات مخابراتی، سرورها و زیرساخت‌های فناوری وارداتی هستند. زمانی که نرخ ارز نوسان شدیدی داشته باشد، هزینه سرمایه‌گذاری برای اپراتورها افزایش می‌یابد، اما از سوی دیگر، تعرفه‌ها به صورت متناسب با تغییرات اصلاح نمی‌شوند که این امر آثار خود را بر توسعه زیرساخت‌ها نشان می‌دهد.
برای مثال، در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، با جهش نرخ ارز، هزینه نگهداری سایت‌های 4G و توسعه 5G برای اپراتورها به‌شدت افزایش یافت. در نتیجه، برخی از پروژه‌های توسعه‌ای با تأخیر یا اولویت‌بندی مجدد شدند. در مقابل، در کشورهایی مانند هند، که وابستگی کمتری به ارز خارجی دارند و تولید تجهیزات داخلی در حال رشد است، اپراتورها توانسته‌اند حتی با حفظ قیمت‌ها، کیفیت را بهبود بخشند.
• رفتار حاکمیت و نقش آن در شکوفایی برندهای بزرگ ارتباطی
شاید مهم‌ترین بخش در تحلیل اقتصاد ارتباطات، بررسی نقش حاکمیتی در تنظیم یا عدم دخالت مستقیم در بازار باشد. تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که کاهش مداخله مستقیم دولت در فعالیت‌های اپراتورها و تمرکز بر سیاست‌گذاری کلان و نظارت هوشمند، منجر به شکوفایی شرکت‌های بزرگ و ظهور برندهای بین‌المللی شده است.
برای نمونه، در کره‌جنوبی، دولت صرفاً نقش هدایت‌گر ایفا می‌کند و بستر توسعه فناوری و رقابت آزاد بین شرکت‌هایی مانند SK Telecom،LG U+ و KT را فراهم کرده است که نتیجه آن، پیشرفت چشمگیر در پوشش 5G، صادرات فناوری، و ارتقای کیفیت خدمات به شهروندان است.
در ایران، همراه اول به عنوان یکی از بزرگ‌ترین هلدینگ‌های ارتباطی، ظرفیت بالایی برای خلق ارزش افزوده دارد. اگر دولت نقش تصدی‌گری را کاهش دهد و فضای فعالیت بخش خصوصی را تسهیل کند، این اپراتور می‌تواند با سرمایه‌گذاری در حوزه‌هایی چون اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی در خدمات عمومی و خدمات ابری برای کسب‌وکارها، به تسهیل و تسریع شکوفایی اقتصاد دیجیتال در کشور کمک ویژه‌ای کند.
• مسیر پیشرو برای بازار ارتباطات ایران
در جمع‌بندی باید گفت، بازار ارتباطات ایران در یک نقطه عطف قرار دارد و با تصمیمات درست در سیاست‌گذاری و رویکرد واقع‌بینانه به اقتصاد رقابتی، این بازار می‌تواند به یکی از محرک‌های اصلی رشد اقتصادی کشور تبدیل شود.
در پایان برخی از این اقدامات پیشنهادی به شرح زیر است:
1. آزادسازی تدریجی بازار و تعدیل نظارت‌های دستوری، می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌ها، افزایش نوآوری و ارتقای کیفیت خدمات شود.
2. رقابت واقعی و آزاد بین اپراتورها، حتی با حضور بازیگران جدید، می‌تواند تنوع خدمات و رضایت مشتریان را افزایش دهد.
3. ثبات اقتصادی و ارزی، عامل کلیدی در پایداری پروژه‌های زیرساختی است و باید در اولویت سیاست‌گذاری قرار گیرد.
4. نقش دولت از تصدی‌گری به تسهیل‌گری باید تغییر یابد تا زمینه برای رشد برندهای اپراتورهای ارتباطی کشور فراهم شود.