تشخیص پروژه‌ها و شرکت‌های پانزی
امیر رمزعلی – اگر از فعالین بازار کریپتوکارنسی‌‌ها هستید باید به شدت در مورد استفاده از پلتفرم‌های مختلف این حوزه یا سرمایه‌گذاری در توکن آنها مراقب باشید چرا که در دنیای بلاک‌چین و رمزارزها کم نیستند کسانی که با استفاده از این فناوری قصد کلاهبرداری از فعالین این حوزه را داشته باشند.
بد نیست بدانید که در سال 2021 در حدود 14 میلیارد دلار از کاربران این حوزه کلاهبرداری شد که اکثر آنها در حوزه دیفای (DeFi) بودند. با همه این اوصاف نشانه‌هایی وجود دارد که می‌تواند زنگ خطر را برای شما به صدا درآورد و وظیفه شما به عنوان فعال این حوزه این است که مدام به دنبال این نشانه‌ها باشید تا پول و سرمایه خود را در معرض ریسک محرز قرار ندهید.
بسیار مهم است که بدانید اصل اولی که باعث می‌شود این نوع پروژه‌های پانزی در رسیدن به اهداف شوم خود موفق شوند آگاه نبودن افراد است. در صورتی که اگر فعالین این بازار اطلاعات اولیه را داشته باشند احتمال افتادن در دام چنین پروژه‌هایی بسیار کاهش می‌یابد. در این مطلب سعی داریم نشانه‌هایی را بازگو کنیم که برای شما به مثابه زنگ خطر هستند.
وعده سود ثابت و قطعی
اگرچه چارلز پانزی (Charles Ponzi) در سال 1920 در بوستون آمریکا با طرح کلاهبرداری خاص خود یعنی وعده سود 50 درصدی در 45 روز معروف شد اما گویی نشانه‌ها حاکی از آن است که این شیوه حدودا 50 سال قبل از او توسط سارا امیلی هاو (Sarah Emily Howe) اجرا شده بود. نکته‌ی تلخ ماجرا این است که انگار فرقی بین 150 سال قبل و هم اکنون نیست؛ چرا که این روش کلاهبرداری هنوز هم با عناوین مختلف در سراسر جهان اجرا می‌شود و هنوز هم عده زیادی هستند که در دام آن می‌افتند.
ماهیت این روش ساده است. کلاهبردار قربانیان را قانع می‌کند که دلیل پرداخت این سود ثابت انجام یک کسب و کار یا سرمایه‌گذاری خاص است و در اکثر مواقع طوری وانمود می‌کند که برای حفظ اسرار بیزنس خود نمی‌تواند همه جزییات را بازگو کند. در صورتی که هیچ فعالیت اقتصادی و تولیدی در پشت این گونه طرح‌ها نیست و در حقیقت سود سرمایه‌گذاران قدیمی‌تر از پول سرمایه‌گذاران جدیدتر پرداخت می‌شود. این روند تا جایی ادامه پیدا می‌کند که کلاهبردار می‌تواند سرمایه‌گذار جدید جذب کند یا میزان سرمایه در دست او به یک سطح مشخص برسد. در این نقطه است که در یک شب با پول‌های افراد ساده‌لوح ناپدید می‌شود.چنین شیوه کلاهبرداری در دنیای بلاک‌چین و رمزارزها نیز کم نیستند. نمونه آن پروژه کلاهبرداری بانک ترون (Bank of Tron) یک قرارداد هوشمند بر بستر شبکه ترون (TRON) بود که به سرمایه‌گذاران وعده سود ثابت روزانه داده بود و علی‌رغم همه هشدارها متاسفانه بسیاری از ایرانیان نیز در آن سرمایه‌گذاری کرده بودند. این طرح پانزی نیز همانند همه طرح‌های مشابه در یک شب ناپدید شد. این قانون کلی را هرگز فراموش نکنید؛ هر شخص یا هر پروژه‌ای که با هر ایده‌ای به شما وعده سود ثابت و قطعی داد، به طور قطع یک طرح پانزی و کلاهبرداری است.
کلاود ماینینگ (Cloud Mining)
یکی دیگر از ایده‌های کلاهبرداران که از آن برای به دام انداختن قربانیان خود استفاده می‌کنند کلاود ماینینگ یا همان استخراج ابری است. اگر چه نه همه این نوع پروژه‌ها اما اکثر آنها (بیش از 99درصد) با مقاصد کلاهبرداری ایجاد می‌شوند. در این شیوه به سرمایه‌گذاران وعده داده می‌شود که پول و سرمایه آنها برای خرید تجهیزات استخراج (mining) صرف می‌شود و شرکت یا پروژه مذکور در حال استخراج رمزارزهایی از جمله بیت‌کوین یا اتریوم است و با توجه به میزان سرمایه‌گذاری هر شخص، درصدی از درآمد استخراج به آنها تعلق می‌گیرد. برخی از این پروژه‌ها برای جذب سرمایه حتی توکن مختص به خود را دارند. اما واقعیت این است که در واقعیت حتی یک دلار از این سرمایه‌ها نیز برای خرید تجهیزات ماینینگ صرف نمی‌شود و هیچگونه عملیات استخراجی نیز وجود ندارد.
بسیاری از این پروژه‌های کلاهبرداری حتی چند سال نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهند و به همین دلیل در جلب اعتماد بسیاری از افراد موفق می‌شوند، اما واقعیت این است که پرداخت سود به سرمایه‌گذاران نه به دلیل کسب درآمد از عملیات استخراج بلکه با پول سرمایه‌گذاران دیگر پرداخت می‌شود. می‌بینید که منطق این شیوه از کلاهبرداری نیز همان طرح پانزی است. در سال‌های اخیر کم نبودند پروژه‌هایی که با این ایده در یک شب با میلیون‌ها دلار سرمایه ناپدید شدند. شرکت‌هایی همچون HashOcean و Bitcoin Cloud Services تنها دو نمونه از آنها بودند.
البته راه جلوگیری از این شیوه کلاهبرداری ساده است. به هیچ کدام از این شرکت‌ها اعتماد نکنید. برای اکثر سرمایه‌گذاران خرد (retail investors) خرید مستقیم بیت‌کوین و نگهداری آن در کیف پولی که کلید خصوصی آن در دست خودشان است گزینه بسیار بهتر و معقول‌تری است. لزومی ندارد که حتما در عملیات استخراج سرمایه‌گذاری کنید. حتی اگر به هر دلیلی علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در استخراج رمزارزها هستید راه آن سپردن پول و سرمایه‌تان به شخص یا یک شرکت ثالث نیست. شما خود میتوانید پس از احاطه کامل به مباحث فنی، شخصا به این کار اقدام کنید (البته با کسب مجوزهای قانونی و لازم). اگر چه این مسیر چالش‌های بیشتری دارد اما قطعا راه ایمن‌تری است.
راگپول‌ها (Rug Pulls)
این دسته پروژه‌هایی هستند که ظاهرا در حال ارایه خدماتی معمول هستند اما در واقع کد این پروژه‌ها طوری نوشته شده است که به سازندگان‌شان اجازه می‌دهد هر موقع که خواستند نقدینگی موجود در پروتکل را بالا بکشند و متواری شوند. این گروه از پروژه‌های کلاهبرداری معمولا در حوزه صرافی‌های غیرمتمرکز و (DEXs) و وام‌دهی (Lending & Borrowing) فعال هستند. یعنی درست حوزه‌ای که برای کارکرد خود به نقدینگی کاربران احتیاج دارند. اما به طور کلی می‌توان آنها را در هر زمینه‌ای پیدا کرد. این دست از پروژه‌ها برای جلب اعتماد کاربران برای مدتی نیز بدون هیچ مشکلی به فعالیت خود ادامه می‌دهند اما معمولا پس از رسیدن نقدینگی پروتکل به یک حد مشخص به یکباره کل پول موجود را به سرقت برده و ناپدید می‌شوند.
واضح است که اکثر کاربران بازار رمزارزها دانش فنی لازم را برای چک کردن کد برنامه‌نویسی این پروژه‌ها ندارند اما حداقل می‌توانند با استفاده از وب‌سایت‌هایی مانند coinmarketcap.com متوجه شوند که آیا کانترکت پروژه مورد نظر توسط شرکت‌های شناخته شده مانند Certic یا SlowMist چک و بررسی شده است یا خیر.
اگر قرارداد هوشمند پروژه‌ای که قصد استفاده از خدمات آن را دارید گواهی‌نامه‌های امنیتی از سوی این شرکت‌ها را ندارد، از استفاده از آن یا سرمایه‌گذاری در توکن آن به شدت خودداری کنید. اگر چه در گذشته در مواردی پیش آمده است که حتی قراردادهای هوشمندی که کد آنها توسط این نوع شرکت‌ها بررسی و مورد تایید قرار گرفته اما باز هم مشکلات امنیتی را تجربه کرده‌اند، اما قطعا داشتن گواهی‌نامه امنیتی از سوی آنها نشانه بسیار مثبت و مهمی است. در این زمینه وب‌سایت‌های دیگری همچون rugdoc.io هستند که با رویکردی مشابه اطلاعات مناسبی از میزان ریسک و خطر پروژه‌های مختلف و توکن‌های آنها در اختیار شما قرار می‌دهند.نکته بسیار مهم این است که تا زمانی که از سالم بودن کد یک قرارداد هوشمند به طور کامل اطمینان حاصل نکرده‌اید به هیچ عنوان نه از خدمات این پروژه‌ها استفاده کنید و نه در توکن آنها سرمایه‌گذاری کنید. در سال 2021 پروتکل‌هایی همچون StableMagnet و Uranium Finance تنها دو نمونه از این موارد بودند که میلیون‌ها دلار از کاربران خود کلاهبرداری کردند.
تبلیغات وسیع از سوی سلبریتی‌ها
تبلیغات گسترده یک رمزارز یا یک پروژه از سوی افراد شناخته شده مانند خواننده‌ها یا بازیگران و یا کلا هر چهره‌ای که در شبکه‌های اجتماعی مخاطب زیادی دارد (از هر کشور و ملیتی) نشانه‌ای دیگر است از اینکه یک جای کار می‌لنگد. حتی تبلیغات در مقیاس کوچک از سوی این افراد نیز همان حکم را دارد.
اگر چه گاهی این تبلیغات به صورت غیرقانونی و بدون اجازه با استفاده از نام و چهره این افراد انجام می‌شود اما نمونه‌های واقعی آن نیز وجود دارند. این موضوع که فلان قهرمان سابق پرورش اندام یا فلان بازیگر یا مدل مشهور اقدام به تبلیغ یک رمزارز یا پروژه می‌کند نه تنها نشانه مثبتی برای اعتماد کردن به آن نیست بلکه برعکس نشانه‌ای بسیار منفی و زنگ خطری جدی برای شما است. با اطمینان کامل می‌توان گفت که سلبریتی‌ها قبل از تبلیغ یک پروژه، خود هیچ تحقیق و بررسی از آن به عمل نیاورده‌اند؛ چرا که اصلا دانش فنی آن را ندارند و دلیل این اقدام آنها ساده است. دریافت پول به صورت مستقیم یا سهیم شدن در بخشی از توکن‌های پروژه. وگرنه هیچ دلیل دیگری برای این تبلیغ نمی‌توان متصور بود.
بدانید که پروژه‌هایی که واقعا حرفی برای گفتن دارند، تبلیغات آنها به صورت ارگانیک انجام می‌شود و دلیل آن هم کیفیت بالا و امن خدماتی است که ارایه می‌دهند. پروژه‌های واقعی حتی اگر هم برای گسترش بیشتر کار خود احتیاج به تبلیغات داشته باشند، به‌طور مستقیم اقدام به این کار می‌کنند و نه از طریق سلبریتی‌ها. آنها این کار را با فعالیت مستمر و انتشار محتوای غنی و ارزشمند در شبکه‌های اجتماعی و در ارتباط بودن و رفع مشکلات کاربران‌شان یا به بهبود مستمر خدمات‌شان انجام می‌دهند.
هر کجا مشاهده کردید که افراد یا وب‌سایت‌های پرمخاطب با آب و تاب اقدام به تبلیغ یک شرکت یا پروژه می‌کنند، آن را به مثابه زنگ خطر تلقی کنید؛ برای مثال بد نیست بدانید در چند سال اخیر چند شرکت پانزی معروف که ادعای استخراج ابری را داشتند و در انتها با میلیون‌ها دلار سرمایه مردم متواری شدند، در وب‌سایت‌های معروف و پرمخاطبی همچون CoinDesk و coinmarketcap تبلیغات بنری داشتند. بله درست حدس زدید؛ وب‌سایت دوم همان وب‌سایتی است که بالاتر از آن به عنوان یکی از منابع برای به دست آوردن اطلاعات فنی در مورد یک پروژه نام بردیم. اما مشاهده می‌کنید که حتی به تبلیغات آنها نیز از هر نوعی که باشد نباید اعتماد کرد. به طور کلی هر شخص، نهاد و شرکتی که تبلیغ شرکت، پروژه یا فرد دیگری را می‌کند یک دلیل بیشتر ندارد؛ هزینه آن را پیش‌تر دریافت کرده است. شما به عنوان یک سرمایه‌گذار و فعال این حوزه خود شخصا 100درصد مسوول چک کردن و بررسی این پروژه‌ها و رمزارزها هستید.