اینترنتِ مستقیم از ماهواره روی موبایل!
علی شمیرانی - ورود فناوری «ارتباط مستقیم به دستگاه» (D2D) از سوی استارلینک، که اینترنت را بدون نیاز به دیش یا تجهیزات جانبی مستقیماً روی گوشی‌های همراه فعال می‌کند، تنها یک تحول فناورانه در بازار جهانی نیست؛ بلکه برای کشورهایی مانند ایران که سال‌ها با کندی، فیلترینگ و اختلالات اینترنت دست به گریبان‌اند، به معنای شکل‌گیری یک «جبهه تازه در جنگ اتصال» است.
در حالی که اسپیس‌ایکس با خریدهای میلیارد دلاری طیف فرکانسی در حال فتح بازار اینترنت ماهواره‌ای است، پرسش کلیدی برای ایران این است: آیا سیاست‌گذاران همچنان قادر خواهند بود جریان اطلاعات را کنترل کنند یا اینترنت ماهواره‌ای مستقیم، معادلات حاکمیتی، اقتصادی، حکمرانی دیجیتال و حتی سرنوشت اپراتورهای کشور را به هم خواهد ریخت؟
گزارش زیر حاصل جدیدترین تحولات جهانی در رقابت پیچیده غول‌های فضایی و ارتباطات دنیاست که با دقت بالا از سوی دولت‌ها نیز دنبال و رصد می‌شود.
فناوری Direct-to-Device (D2D) یا به فارسی «ارتباط مستقیم به دستگاه» که اسپیس‌ایکس در پروژه استارلینک توسعه داده، یک تحول قابل توجه در حوزه ارتباطات ماهواره‌ای است و به کاربران اجازه می‌دهد بدون نیاز به دیش، آنتن‌های زمینی و تجهیزات میانی پیچیده، مستقیماً و از طریق گوشی‌های هوشمند، مودم‌های قابل حمل و … از ماهواره‌ها در مدار پایین زمین (LEO) اینترنت دریافت کنند.
اگرچه این فناوری جدید با چالش تداخل فرکانسی و مقررات ملی هر کشور برای استفاده از طیف فرکانسی که باید رعایت شود، مواجه است اما اخبار جدید نشان می‌دهد بازار اتصال مستقیم به دستگاه (D2D) در طول شش هفته کاملاً متحول شده است.
یکم اوت، شرکت آمریکایی اکوستار (EchoStar) ۱۰۰ ماهواره را از شرکت ام‌دی‌ای اسپیس (MDA Space) کانادا برای صورت فلکی برنامه‌ریزی شده ۵ میلیارد دلاری مدار پایین زمین (LEO) سفارش داد. اما این صورت فلکی کمی بیش از یک ماه بعد در ۸ سپتامبر لغو شد. یعنی پس از آنکه اکوستار طیف فرکانسی زیربنای ماهواره‌های پیشنهادی را به مبلغ ۱۷ میلیارد دلار به اسپیس‌ایکس فروخت.
تنها یک هفته پس از آن، اپراتورهای زمین‌ایستا، ویاست (Viasat) از ایالات متحده و Space42 مستقر در امارات متحده عربی، در ۱۶ سپتامبر برنامه‌های خود را برای تجمیع طیف خدمات ماهواره‌ای متحرک (MSS) خود اعلام کردند تا با تسلط انفجاری و فزاینده اینترنت ماهواره‌ای اسپیس‌ایکس مقابله کنند.
در همین حال، اروپا مطالعه‌ای را برای یافتن راه‌هایی برای بهبود D2D با طیف MSS آغاز کرد. در سمت دیگر دنیا یعنی چین نیز دستورالعمل‌های جدیدی را برای تسریع برنامه‌های خود برای بازاری صادر کرد که تحلیلگران می‌گویند ممکن است روزی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار ارزش داشته باشد.
اکوستار همچنین اخیراً طیف فرکانسی زمینی به ارزش ۲۳ میلیارد دلار را به AT&T فروخته است و به این ترتیب به فعالیت خود به عنوان یک اپراتور سنتی تلفن همراه در ایالات متحده پایان داده است.
هر دو فروش طیف فرکانسی در بحبوحه تحقیقات کمیسیون ارتباطات فدرال (FCC) مبنی بر سوء استفاده اکوستار از دارایی‌های طیف فرکانسی خود صورت گرفت که پس از شکایت‌های اسپیس‌ایکس و سایرین مطرح شده بود.
اگرچهFCC از آن زمان این تحقیقات را متوقف کرده است، تحقیقاتی که در یک مقطع حتی اکوستار را به سمت بررسی امکان درخواست حمایت از ورشکستگی سوق داده بود.
اما ماجرای فناوری D2D و اسپیس‌ایکس، داغ‌ترین موضوع در هفته جهانی کسب و کار ماهواره‌ای (World Satellite Business Week) در پاریس امسال بود، زیرا رقبا و دولت‌ها در تلاشند تا متوجه شوند که در یکی از سریع‌ترین بخش‌های در حال تحول در عرصه فضایی چه خواهد شد؟
به گفته یک بانکدار آمریکایی، ارزش قرارداد طیف فرکانسی اسپیس‌ایکس «بیش از ارزش بازار نیمی از شرکت‌های ماهواره‌ای روی هم» است و واضح‌ترین نشانه را از میزان ارزشی که این شرکت برای یک بازار نوظهور قائل است و قصد تسلط بر آن را دارد، نشان می‌دهد.
- بازاری دور که شدیدا نزدیک شد
پاکوم رویلون مدیرعامل شرکت تحقیقاتی بوتیک نوااسپیس می‌گوید: «در گذشتهD2D یک چشم‌انداز نسبتاً بلندمدت در نظر گرفته می‌شد اما اکنون افقی کوتاه‌تر و نزدیک‌تر دارد.»
نوااسپیس تخمین می‌زند که تا سال ۲۰۳۰ تقریباً ۳۰۰ میلیون کاربر ماهانه D2D وجود خواهد داشت، زمانی که پیش‌بینی می‌شود درآمدهای خدمات از حدود ۴۰۰ میلیون دلار امروز به ۵.۷ میلیارد دلار افزایش یابد.
اسپیس‌ایکس به سرعت در حال حرکت برای جذب این کاربران است، در حالی که رقبا نیز برنامه‌های خود را با سرعت به مراتب بیشتری دنبال می‌کنند. پس از پرتاب بیش از ۶۵۰ ماهواره استارلینک با محموله‌های D2D، این شرکت اخیراً مجوز FCC را برای استقرار تا ۱۵,۰۰۰ ماهواره دیگر درخواست کرده است تا از طیف فرکانسی حاصل از توافق اکوستار استفاده کند، که این امر نیز در انتظار تأیید است.
- محو شدن خطوط تقسیم D2D
تا همین اواخر، چشم‌انداز D2D به وضوح به 2 اردوگاه تقسیم شده بود: اولی به دنبال مشارکت‌های بی‌سیم زمینی بود. شرکت‌هایی مانند اسپیس‌ایکس، AST SpaceMobile و Lynk Global را در نظر بگیرید که بر همکاری با اپراتورهای شبکه تلفن همراه (MNOs) برای استفاده از طیف فرکانسی زمینی آن‌ها از فضا تمرکز دارند.
دومی اما بر استراتژی‌های طیف فرکانسی ماهواره‌ای تمرکز داشت. ویاست، گلوبال استار (Globalstar) و دیگر ارائه‌دهندگان قدیمی MSS قبلاً فقط می‌توانستند از فرکانس‌های دارای مجوز فضایی خود برای اتصال دستگاه‌های تخصصی استفاده کنند، اما اکنون در حال تطبیق استانداردهای صنعت تلفن همراه برای دستیابی به بازار انبوه هستند.
به عبارت دیگر AST، که با AT&T و ورایزن در ایالات متحده شریک شده است، نخستین شرکتی بود که این تمایز را محو کرد.
این شرکت مستقر در تگزاس در ماه ژوئن با Ligado Networks قراردادی منعقد کرد تا بیش از ۵۰۰ میلیون دلار به اپراتور ورشکسته زمین‌ایستا بپردازد تا به طیف فرکانسی باند L در سراسر آمریکای شمالی دسترسی داشته باشد. همچنین بلافاصله پس از آن یک قرارداد کوچکتر برای فرکانس‌های جهانی باند Sدر انتظار تأیید کشور به کشور، منعقد کرد.
به گفته ASTترکیب طیف فرکانسی سلولی و فضایی برای دستیابی به هدف آن یعنی امکان‌پذیر ساختن سرعت‌های پهنای باند تا ۱۲۰ مگابیت در ثانیه برای گوشی‌های هوشمند بدون تغییر و فراتر از دسترس شبکه‌های زمینی، بسیار کلیدی است.
این شرکت پنج ماهواره بلوبرد (Block 1 BlueBird) در LEO دارد، اما قصد دارد پوشش پیوسته را در ایالات متحده و سایر بازارهای کلیدی از طریق ۱۳ پرتاب دیگر در طول یک سال و نیم آینده با فضاپیماهای بزرگتر و توانمندتر فراهم کند.
هر بلوبرد Block 1 حدود ۶۴ متر مربع را در بر می‌گیرد و بزرگترین آنتن تجاری است که تاکنون در LEO مستقر شده است، اما انتظار می‌رود ماهواره‌های برنامه‌ریزی شده Block 2 بیش از سه برابر بزرگتر باشند.
در همین حال، لینک (Lynk) مستقر در فالز چرچ، ویرجینیا، پنج ماهواره به اندازه جعبه پیتزا در LEO دارد که در حال حاضر خدمات پیام‌رسانی اولیه و هشدار متناوب را با مشارکت شرکت‌های مخابراتی در چند کشور جزیره‌ای فعال می‌کنند.
مشارکت اخیر لینک و فروش سهام به SES لوکزامبورگ، دسترسی آن را به منابع طیف فرکانسی ماهواره‌ای اپراتور چند مداری فراهم می‌کند، اگرچه آن‌ها هنوز اطلاعات زیادی در مورد نحوه عملکرد اتحاد خود ارائه نکرده‌اند.
- تقویت D2D توسط اسپیس‌ایکس
اسپیس‌ایکس در حال حاضر از طیف فرکانسی سلولی جهت ارائه اتصال برای پیام متنی، هشدارهای اضطراری و برنامه‌های خاص در سراسر ایالات متحده، نیوزیلند و ژاپن استفاده می‌کند.
لذا این شرکت به وضوح منابع لازم برای فشار بیشتر به این استراتژی طیف فرکانسی ترکیبی را دارد. تحلیلگران انتظار دارند که ۵۰ مگاهرتز پهنای باند اضافی از اکوستار، تجربه کاربری نزدیک‌تر به خدمات5G را که شبکه‌های سلولی زمینی در حال حاضر ارائه می‌دهند، امکان‌پذیر سازد. همچنین اتکای اسپیس‌ایکس به طیف فرکانسی سلولی از شرکت‌هایی مانند تی-موبایل را کاهش می‌دهد.
اسپیس‌ایکس در درخواست خود از FCC برای ۱۵هزار ماهواره D2D، اعلام کرده که قادر است از تجهیزات مستقر در زمین برای تقویت پوشش با فرکانس‌های اکوستار نیز استفاده کند.
اسپیس‌ایکس در یک پرونده نظارتی گفت که در حال بررسی «ایجاد یک شبکه ترکیبی ماهواره‌ای/زمینی برای گسترش پوشش و ظرفیت این خدمات» است.
این شرکت قصد دارد آزمایش خدمات D2D با استفاده از طیف فرکانسی جدید خریداری شده را تا پایان سال آینده آغاز کند.
گوین شاتول رئیس اسپیس‌ایکس، در کنفرانس هفته جهانی کسب و کار فضایی در ۱۶ سپتامبر گفت: «این، به هر حال، آغاز یک کار بزرگ است. ما در حال همکاری با تولیدکنندگان تراشه هستیم تا تراشه‌های مناسب را در گوشی‌ها قرار دهیم.»
او گفت: «هنگامی که از مرز کشوری عبور می‌کنیم، باید از یک طیف فرکانسی دارای مجوز متفاوت استفاده کنیم، بنابراین بسیار دست و پا گیر است.» در مقابل، طیف فرکانسی اکوستار در سطح جهانی پاکسازی شده است.
انتظار می‌رود نسخه‌های آینده ماهواره‌های استارلینک، با توجه به اندازه بزرگترشان، با استارشیپ (Starship) اسپیس‌ایکس که هنوز در حال توسعه است، پرتاب شوند.
- واکنش‌ها به فناوری جدید
مدیران اجرایی D2D که در پنل ۱۶ سپتامبر در هفته جهانی کسب و کار فضایی صحبت می‌کردند، هیجان و احتیاط را در مورد مرحله بعدی بازار را تشریح کردند.
اسکات ویشنیفسکی رئیس ASTو باربی پوندر مشاور عمومی و معاون امور نظارتی در گلوبال استار، هر دو گفتند که اقدامات اسپیس‌ایکس استراتژی آن‌ها را تأیید می‌کند.
اسپیس‌ایکس قرار است در ماه‌های آینده ماهواره‌هایی را برای تجدید شبکه قدیمی گلوبال استار، که زیربنای سرویس پیام‌رسانی اضطراری آیفون اپل است، پرتاب کند. اپل همچنین در حال تأمین مالی صورت فلکی گسترش ۱.۵ میلیارد دلاری شامل ۴۸ ماهواره اضافی برای تقویت این قابلیت است.
برای ایریدیوم که به دنبال یک سرویس D2D مبتنی بر استاندارد در شبکه LEO موجود خود است، این رقابت بسیار متفاوت به نظر می‌رسد.
سوزی مک‌براید، مدیر عملیاتی ایریدیوم، گفت: «خوشحالم که در حال حاضر تلاش نمی‌کنم با این شرایط پول جمع کنم یا رقابت کنم.»
او با اشاره به شهرت اسپیس‌ایکس برای حرکت «سریع و خشمگین» در یک رقابت سرمایه‌بر، افزود: «مطمئن نیستم که برخی از این بازیگران بزرگ با توجه به این اعلامیه چه خواهند کرد.»
آندره ترمبلی رئیس اجرایی TerreStar Solutions کانادا، که از باند S برای گسترش پوشش تلفن همراه با مشارکت حامل‌های کانادایی استفاده می‌کند نیز این دوگانگی را به تصویر می‌کشد: «ما همه رابطه عشق و نفرت با استارلینک داریم. ما دوست داریم دوستان صمیمی باشیم، اما از رقابت با آن‌ها متنفریم. آن‌ها یک سازمان فوق‌العاده هستند.»
با این حال، او گفت که آن‌ها نمی‌توانند تنها اپراتور این چنینی باشند، زیرا این شبکه‌ها پیامدهای استراتژیک مهمی برای دولت‌ها و همچنین مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها دارند.
او افزود: «این در قلب اجرای سیاست عمومی است. این در قلب حاکمیت است و یک تلاش عظیم برای جهان است و نمی‌تواند تحت مالکیت یک نهاد واحد باشد.»
- اتحادهای جدید و فشار حاکمیت
در همین حال ویاست و Space42 روی این وجه تمایز حاکمیت شرط بسته‌اند. این شرکت‌ها در طول کنفرانس یک سرمایه‌گذاری مشترک به نام Equatys را برای تشکیل بزرگترین بلوک هماهنگ از فرکانس‌های D2D در عرض 3 سال اعلام کردند.
در حال حاضرEquatys بیش از ۱۰۰ مگاهرتز از طیف فرکانسی باند L و S را که قبلاً در بیش از ۱۶۰ کشور و ماهواره‌های زمین‌ایستا که در حال حاضر در مدار هستند، تخصیص داده است.
این شرکت‌ها در یک کنفرانس مطبوعاتی در ۱۶ سپتامبر گفتند که Equatys یک مدل سرمایه‌گذاری شبیه به مدلی که توسط شرکت‌های برج سلولی استفاده می‌شود، اتخاذ خواهد کرد و دارایی‌های طیف فرکانسی و ماهواره‌ای را تحت یک نهاد بی‌طرف تجمیع می‌کند تا هزینه‌های واحد را کاهش دهد. در چنین شرایطی ویاست،Space42 و احتمالاً دیگران مانند TerreStar به عنوان مستأجر عمل خواهند کرد.
اگرچهEquatys خود را به عنوان یک جایگزین D2D طرفدار حاکمیت معرفی می‌کند و متعهد می‌شود که در چارچوب تخصیص‌های طیف فرکانسی ملی موجود کار کند و از نزدیک با کشورها همکاری کند تا به آن‌ها دسترسی به یک سیستم جهانی هماهنگ بدهد.
- ماجرای کشورهایی همچون ایران
در بخش دیگری از این گزارش با بررسی ماجرای کشوری همچون ایران آمده است: در همین حال، صورت فلکی پهنای باند استارلینک اسپیس‌ایکس به دلیل فعال کردن خدمات خارج از تأییدیه‌های رسمی گاهی اوقات با ایران و سایر کشورها در تضاد بوده است.
مارک دانکبرگ مدیرعامل ویاست، به خبرنگاران گفت: «این برای کشورها ترسناک است که فکر کنند هر کسی در کشورشان با تلفن همراه می‌تواند زیرساخت‌های ملی را از نظر تمام الزامات انطباق کاملاً دور بزند.»
«بنابراین یکی از راه‌های انجام این کار این است که مفهوم زیرساخت مشترک را به یک حامل ملی که توسط آن کشور برای بهره‌برداری از آن اعتماد شده است، گسترش دهیم.»
در همین حال سیاستEquatys به گونه‌ای طراحی شده است تا طیف فرکانسی فراتر از باند L و Sاز جمله فرکانس‌های زمینی که مقررات ملی اجازه می‌دهند، را در خود جای دهد.
- چه کسی هزینه را پرداخت می‌کند؟
تحلیلگران همچنان این سؤال را مطرح می‌کنند که D2D تا چه حد مورد پذیرش قرار خواهد گرفت و کاربران چقدر برای پوشش افزایشی خارج از شبکه‌های زمینی پرداخت خواهند کرد؟
تی-موبایل تنها از ماه جولای شروع به دریافت هزینه از مشترکان برای یک سرویس D2D با قابلیت استارلینک کرد که پیام‌رسانی متنی و چندرسانه‌ای را با ۱۰ دلار در ماه در ایالات متحده ارائه می‌دهد. اگرچه محاسبه اقتصادی در بازارهایی با قدرت خرید کمتر بسیار پیچیده‌تر است.
کریم صباغ، مدیر عامل Space42در پنل D2D هفته جهانی کسب و کار فضایی گفت که اپراتورهای سنتی MSS معمولاً نزدیک به ۱۵۰ دلار برای زیرساخت فضایی و زمینی برای هر مشتری که خدمات می‌دهند، هزینه می‌کنند.
صباغ گفت: « البته برای اپراتورهای مختلف این عدد ممکن است متفاوت باشد، اما نسبتاً گران است. در مدل اقتصادی ما برای Equatys، این عدد ۳ دلار است.»
او استدلال کرد که در حالی که یک بازار برتر برای این سرویس وجود خواهد داشت،D2D در بازار انبوه از یک ساختار هزینه و مدل خدمات متفاوت بهره‌مند خواهد شد.
صباغ همچنین به نتایج یک نظرسنجی که سال گذشته توسط GSMA انجام شد پرداخت و گفت: نتایج نشان داد ۶۰ درصد از مشتریان حاضرند برای D2D هزینه بپردازند. اگرچه او از ارائه یک عدد خودداری کرد، اما گفت که این نباید تنها به یک سرویس افزونه برتر دیگر تبدیل شود.
او افزود: «اگر واقعاً می‌خواهیم مأموریت مستقیم به دستگاه را انجام دهیم و قابلیت تحرک را به همه جا ببریم، باید بدون اصطکاک باشد، هم در تحویل شبکه و هم از نظر اقتصادی.»
«این نباید یک افزایش ناگهانی در صورتحسابی باشد که مشتری دریافت می‌کند، خواه ۱۰ دلار باشد یا ۳۰ دلار، زیرا اگر این کار را انجام دهید، ما فقط یک سرویس برتر دیگر ایجاد خواهیم کرد، همانطور که صنعت خدمات ماهواره‌ای متحرک قدیمی برای ۳۰ سال گذشته در آن موقعیت قرار داشت.»
- فصل بعدی به کدام سو می‌رود؟
حرکت بزرگ اسپیس‌ایکس یک رقابت جهانی D2D را برانگیخته است که فراتر از امکان‌سنجی فنی به مزایای طیف فرکانسی، حاکمیت و مدل‌های کسب و کار پایدار رسیده است.
ترمبلی از TerreStar گفت که این امر «همه دست‌اندرکاران این حوزه را ترغیب می‌کند تا دست به کار شوند.»
او افزود: «ما چند سال فرصت داریم تا خودمان را سازماندهی کنیم تا وظیفه ارائه خدماتی را که بسیار رقابتی خواهد بود، انجام دهیم.»
تحلیلگران همچنین این را فاز آغازین یک رقابت می‌دانند که به همان اندازه که توسط فناوری تعریف می‌شود، توسط خرید سیاسی و کنترل طیف فرکانسی نیز تعریف می‌شود.
مایک کرافورد، تحلیلگر B. Riley Securitiesمی‌گوید: «فرصت D2D به اندازه کافی بالغ شده است که اسپیس‌ایکس بهای عادلانه بازار را (اگرچه شاید کمی با تخفیف از یک فروشنده تحت فشار) برای طیف فرکانسی اختصاصی بپردازد، نه اینکه صرفاً به مشارکت‌های MNO (اپراتورهای موبایل سنتی) متکی باشد که نشان دهنده اطمینان به دوام تجاری این فناوری است.»
این مقاله اولین بار در مجله SpaceNews با عنوان «جدال D2D» منتشر شد. (منبع:عصرارتباط)