تلگرامِ خوب‌ها، تلگرامِ بدها
دانیال رمضانی - تیرماه سال جاری و مدتی پس از دستور فیلترینگ تلگرام و رونمایی از واسطه‌های ایرانی‌شده آن، گزارشی با این عنوان در هفته‌نامه منتشر کردیم: «قلب تلگرام هنوز در تهران می‌تپد.»
در آن گزارش و گزارش‌های دیگر به چگونگی و راز بقای تلگرام‌های ملی و یا به قولی بومی‌شده پرداختیم. به شکل خلاصه آن روزهایی که دعوای پیامرسانهای داخلی در کشور بورس شده بود و عده‌ای در صف دریافت تسهیلات بودند و عده‌ای هم مخالف و موافق، نسخه‌های واسط تلگرام در پس پرده در حال رشد و پیشرفت بودند.
در واقع به‌جز پلن A که حالا می‌توان تا حدودی آن را پلن غیراصلی نام گذاشت، پلن B که حالا می‌توان نام آن را پلن اصلی گذاشت در حال پیشروی بود و از دل آن تلگرام طلایی و هاتگرام درآمدند.
این ماجراها گذشت تا آنکه سروصدای برخی از پیامرسانهای بومی بلند شد که تلویحا می‌گفتند سرکار بوده‌اند و پوسته‌های ایرانی تلگرام هدف اصلی و مورد توجه دولت هستند. کمی بعد صدای یکی‌دو مقام قضایی و نماینده مجلس هم بلند شد که از این واسطه‌های تلگرام در ایران با عنوان «فیلترشکن ملی» یاد کردند و معتقد بودند که آنها به‌راحتی حکم قضایی انسداد دسترسی به تلگرام را زیر پا گذاشته‌اند.
این اعتراضات کمی منسجم‌تر و بلندتر که شدند، خبر از یک مصوبه از سوی مرکز ملی فضای مجازی (وابسته به شورای‌عالی فضای مجازی) به میان آمد که این واسط‌ها را مجاز به فعالیت می‌دانست. به این ترتیب مسیر فشارها متوجه شورای‌عالی فضای مجازی شد.
مسوولان این شورا اما گفتند که مهلتی مشخص و محدود برای این پیامرسانهای واسط تلگرام درنظر گرفته‌اند، این مهلت تا 15 شهریورماه سال جاری بود. به این ترتیب فشارها تا آن زمان متوقف و مسکوت ماند.
با نزدیک شدن به مهلت مذکور، دوباره تیترها و فشارها مبنی بر پایان مهلت تلگرام طلایی و هاتگرام آغاز شد و این بار گفته شد با دستور یک مقام قضایی مهلت جدیدی برای واسط‌های تلگرام در نظر گرفته شده تا فشارها از روی دوش شورای‌عالی فضای مجازی برداشته شود.
معاون فرهنگی قوه قضاییه در آن مقطع در پاسخ به علت تداوم دسترسی به تلگرام از مسیر این نسخه‌های واسط گفته بود: یک ملاحظاتی در خصوص تلگرام طلایی و هاتگرام وجود دارد؛ اینها به تمام تلگرام دسترسی ندارند و کانال‌های نامناسب را به صورت فیلترشده دارند. لذا از این جهت دسترسی‌ها پالایش شده است اما معلوم نیست پایدار بماند.
مهلت جدیدی که به دستور یک مقام عالی‌رتبه قضایی برای واسط‌های تلگرامی در نظر گرفته شده بود، پایان آذرماه سال جاری بود.
تمدید بی‌سروصدای مهلت واسطه‌های تلگرام
این مهلت جدید نیز همان‌طور که از قبل هم تا حدودی قابل پیش‌بینی بود، بار دیگر و البته بی‌سروصدا تمدید شد. خبرگزاری فارس هفته گذشته در بخشی از گزارشی که ظاهرا به بررسی عملکرد پیامرسانهای داخلی در جذب مشترکان تلگرام پرداخته بود، بدون اشاره به نام منبع و مرجع مشخصی نوشت: با تامین امنیت فعالیت کاربران در تلگرام بخشی از رویکرد اصلی ساماندهی پیامرسانهای داخلی محقق شد، آنها سرور داخلی دارند و ارتباطات پالایش‌شده آنها داخل کشور گردش دارد؛ همین مزیت **در کنار عدم تحقق کامل مهاجرت مردم به پیام‌رسان‌ها، نکته مثبتی برای هاتگرام و طلاگرام شد تا مهلت فعالیت آنها پس از سومین بار تمدید شود و در حال حاضر نیز طبق آخرین اعلام، حداقل تا پایان سال مجوز فعالیت دارند.**
به این ترتیب می‌توان گفت پرونده نسخه‌های واسط تلگرام در ایران بسته شده و نمونه‌هایی همچون تلگرام طلایی و هاتگرام ماندنی شدند.
چرایی این موضوع قابل درک است، به هر حال در تلگرام‌های ملی و داخلی، امکان دسترسی به برخی کانال‌ها و گروه‌های تلگرامی که با معیارهای داخلی هماهنگ نیستند، وجود ندارد. با وجود این اما بخشی از کاربران بدون نیاز به کانال‌ها و گروه‌های مذکور و به علت امکان تداوم ارتباطات شخصی با دیگر اعضا و کاربران تلگرام، به داشتن این نسخه‌های واسط راضی بودند.
دیوار طلایی میان کاربران تلگرام
به عبارت دیگر اما می‌توان گفت حالا در اتفاقی مشابه «دیوار برلین» گویی نوعی دیوار طلایی و مجازی میان کاربران تلگرام در کشور کشیده شده است. در یک سوی این دیوار کاربرانی قرار دارند که با فیلترشکن در تلگرام حاضرند و در سوی دیگر کاربرانی قرار دارند که بدون نیاز به فیلترشکن در تلگرام حضور دارند، البته با این توضیح که این قبیل کاربران به تمام آنچه در تلگرام است و در اختیار کاربران آن سوی دیوار است، دسترسی ندارند.
به شکل ساده‌تر کاربران «تلگرام» به تمام کانال‌ها و گروه‌هایی که در تلگرام و نسخه‌های واسط تلگرام (تلگرام طلایی و هاتگرام) ایجاد شده و می‌شود، دسترسی دارند و کاربران نسخه‌های واسط تلگرام در داخل هم با استثناهایی به محتوای تلگرام آن‌سوی دیوار و این‌سوی دیوار دسترسی دارند.
**به این تفکیک اما از زاویه دیگری هم می‌توان نگاه کرد. حالا کاربران بخش تلگرام خوب‌ها (نسخه‌های واسط) می‌توانند با حضور در تلگرام طلایی و هاتگرام، پیام‌ها، کانال‌ها و گروه‌های خود را به تمامی اهالی تلگرام و کاربران بخش تلگرام بدها (تلگرام فیلترشده) ارسال کنند. در عوض اما کاربران تلگرام خوب‌ها که از فیلترشکن استفاده نمی‌کنند، در فضایی ممیزی‌شده تنها به بخش‌هایی از تلگرام دسترسی دارند که از نظر قانونی بلامانع شناخته می‌شوند.**
موضوع تفکیک تلگرام به خوب‌ها و بدها زمانی پررنگ‌تر شد که برخی نهادهایی که از تلگرام خارج شده بودند، در یک تغییر رویکرد و با پایان دادن به مخالفت‌های خود و البته پذیرش مشروعیت نسخه‌های واسط تلگرام، دوباره از این مسیر به تلگرام بازگشتند تا از هر دو سوی دیوار تلگرام، دوباره مخاطبان خود را به دست آورند.
هفته قبل بازگشت خبرگزاری فارس به تلگرام از مسیر تلگرام طلایی، اما توجهات زیادی را به خود جلب کرد و مدیرعامل این خبرگزاری هم در پاسخ گفت: وزارت ارتباطات و قوه قضاییه، دو پیام‌رسان طلاگرام و هاتگرام را قانونی می‌دانند و فیلتر نکرده‌اند، بنابراین برای فعالیت در این پیام‌رسان‌ها، منعی برای خبرگزاری فارس نیست.
وی همچنین گفته: به‌رغم همه تهدیدها، رسانه باید بتواند از تمام ظرفیت‌های قانونی برای ارتباط با مخاطبان استفاده کند، و چه‌بسا در بستری که فضای عمومی را پر از شایعه و فضای روانی می‌کند، نقش روشنگری خود را فعالانه‌تر ایفا کند، بنابراین خبرگزاری فارس همچنان در همه پیامرسانهای قانونی از جمله هاتگرام و طلاگرام که بیش از ۳۰ میلیون کاربر دارد، فعالیتش را ادامه می‌دهد.
البته **در خصوص توضیحات مدیرعامل خبرگزاری فارس باید گفت، حضور در تلگرام طلایی که صرفا یک نسخه واسط تلگرام محسوب می‌شود، در واقع به منزله بازگشت و حضور روی تلگرام اصلی محسوب می‌شود و این خبرگزاری و سایر نهادهایی هم که با استناد به همین دلایل به تلگرام آمده یا خواهند آمد نیز صرفا دسترسی خود به تلگرام را با این ابزار و تبصره، قانونی کرده‌اند.**
کسی مشکلی ندارد
به هر حال مادامی‌که ارتباط تلگرام طلایی و هاتگرام با تلگرام اصلی (با شرایط و استثناهایی که ذکر شد)، برقرار است و از سوی دیگر مشکل شرعی و قانونی آن نیز برطرف شده، ظاهرا باید شاهد بازگشت مجدد نهادهای بیشتری به این بستر بود، البته همچنان به دلیل ذخیره اطلاعات روی سرورهای تلگرام، احتمالا ارسال مکاتبات و محتواهای اداری و دولتی روی این پیام‌رسان‌ها ممنوع خواهد بود. مگر آنکه نسخه‌های واسط با تدابیر فنی و ایجاد سرورهای اختصاصی شرایطی را فراهم کنند که این اطلاعات به نسخه اصلی ارسال نشود و در داخل باقی بماند که در این خصوص نیز اظهارات متناقضی مطرح است و گفته می‌شود این نسخه‌های واسط سرورهای اختصاصی خود را دارند و وقتی حرف از سرورهای اختصاصی می‌شود، معنای آن ذخیره اطلاعات کاربران روی بسترهای داخلی است. موضوعی که البته گاه رد شده و به صراحت در مورد آن اظهارنظر نمی‌شود.
به این ترتیب می‌توان گفت که ظاهرا وجود دیوار مجازی بین کاربران تلگرام نیز مانعی ندارد و پذیرفته شده و مسوولان نیز از وضع موجود راضی هستند. اگرچه در خصوص آمار دقیق کاربران تلگرامِ خوب و کاربران تلگرام بد نمی‌توان اظهارنظر قطعی کرد، اما به نظر می‌رسد کاربران هر دو سوی این دیوار نیز مشکلی با وضع موجود ندارند.
هشدار دولت به ناامنی نسخه‌های واسط
در مورد نظر و نگاه دولت به نسخه‌های واسط تلگرام اما نوعی دوگانگی یا شاید تغییر رویکرد مشاهده می‌شود. در مقطعی یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به نقل از وزیر اطلاعات اعلام کرد: تلگرام طلایی متعلق به جمهوری اسلامی است.
کمی بعد اما خرم‌آبادی، معاون سابق فضای مجازی دادستان کل کشور و دبیر کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه (کمیته فیلترینگ) با انتقاد از اختصاص میلیاردها تومان از بیت‌المال به تلگرام طلایی و هاتگرام نوشت: همچنین بهترین پهنای باند و تجهیزات و سرورها را از بیت‌المال به این فیلترشکن‌ها اختصاص داده و با این اقدام تبعیض‌آمیز شبکه‌های اجتماعی داخلی را در آستانه نابودی قرار داده‌اند و مسوولان ذی‌ربط به فریاد مدیران پیامرسانهای داخلی و جوانان نخبه و سرمایه‌گذارانی که استخوان‌هایشان زیر فشار تبعیض در فضای مجازی کشور خرد شده است، توجه نمی‌کنند.
اما بعد از طرح گمانه‌هایی در خصوص حمایت وزارت ارتباطات از تلگرام‌طلایی و هاتگرام، بگومگوی رسانه‌ای پرسروصدایی میان سردار جلالی، رییس سازمان پدافند غیرعامل کشور با مسوولان وزارت ارتباطات درگرفت و ماجرای طبقه نهم ساختمان امام (ره) وزارت ارتباطات به عنوان محل استقرار سرورهای این دو پیام‌رسان مطرح شد؛ موضوعی که بارها از سوی وزارت ارتباطات رد شد و در نهایت وزارت ارتباطات هم یک تور رسانه‌ای برای بازدید خبرنگاران از این محل برگزار کرد.
وزارت ارتباطات اما در دو مقطع نسخه‌های واسط تلگرام را رسما ناامن دانست. در آخرین مورد که به مهرماه سال جاری باز می‌گردد، معاون وزیر ارتباطات گفت: درباره عدم امنیت هاتگرام و طلاگرام قبلا هم هشدار دادیم.
وی هرگونه حمایت از نسخه‌های فارسی تلگرام (هاتگرام و تلگرام طلایی را) رد کرد و گفت: بارها به صورت شفاف اعلام کردیم که وزارت ارتباطات در شروع، روند حمایت، ادامه و پایان نسخه‌های فارسی تلگرام هیچ نقشی نداشته و ندارد و هیچ‌گونه سرور و پهنای باندی به این شبکه‌ها اختصاص نیافته است.
فتاحی اضافه کرد: حتی در دی‌ماه سال ۹۶ و قبل از فیلتر تلگرام، **مرکز ماهر وابسته به معاونت امنیت سازمان فناوری اطلاعات در مورد استفاده کاربران از نسخه‌های فارسی تلگرام هشدار داد و اعلام کرد که آن را از لحاظ بحث امنیتی و حریم خصوصی به کاربران توصیه نمی‌کند.**
رییس هیات‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت با بیان اینکه به هر جهت امنیت اتصال از طریق کلاینت‌ها از اتصال مستقیم به خود تلگرام پایین‌تر است، گفته: بر این اساس ما در وزارت ارتباطات این موضوع را به عنوان نظر رسمی فنی و قبل از فیلتر تلگرام نیز مطرح کردیم.
**حالا اما تمام سر‌وصداها و اعتراضات پیرامون تلگرام طلایی و دیگر نسخه‌های واسط تلگرام، به یکباره و به شکلی ظاهرا هماهنگ مسکوت ماند و نه‌تنها خبر و اثری از مخالفان نیز نیست، بلکه حالا طیف مخالفان در حال بازگشت به تلگرام از مسیر واسط‌های ایرانی آن هستند.**(منبع:عصر ارتباط)