جایگاه مناسب ایران در رده بندى اجلاس تونس
ندا دهقانى - « در عصرجدید، ملاک و محور توسعه، اطلاعات و دانش است نه مانند گذشته، صنعت.»
دبیرکمیسیون ملى WSIS وقتى مى خواهد مفهوم «جامعه اطلاعاتى» را توضیح دهد، این طور شروع مى کند. «محسن پازرى» کارشناس فنى است و به همین دلیل مى گوید، توضیح جامعه اطلاعاتى از جنبه فرهنگى واجتماعى براى اوساده نیست؛ اما جمله هایى که به کارمى گیرد،نوشتن مقدمه مصاحبه را آسان مى کند:«زمانى،احداث پل ، بندر، اتوبان و ... ملاک توسعه اقتصادى بود.اما امروزه مبنا، آگاهى است و به دست آوردن اطلاعات. در جامعه اطلاعاتى، حرکت هاى صنعتى، اقتصادى و اجتماعى برمبناى دانش و اطلاعات انجام مى شود و این موضوع، روند رشد اقتصادى را تغییر داده است. یعنى،دیگرمحور، نیروى کارفیزیکى نیست؛ اطلاعات است و نیروهاى فکرى. جامعه صنعتى اروپا را در نظر بگیرید. در عصرگذشته صنعت، محور توسعه بود اما اکنون عصر جامعه اطلاعاتى است و ملاک توسعه، ظرفیت ها.»
اهمیت این موضوع است که باعث شده، کشورهاى مختلف دنیا، دور هم جمع شوند و دریک نشست بین المللى، درباره تأثیرات جامعه نوین بر زندگى مردم و استراتژى هاى ضرورى بحث کنند.نام این نشست را گذاشته اند:«اجلاس سران در جامعه اطلاعاتى یا همان WSIS .»
فاز اول اجلاس در «ژنو» برگزار شده و فاز دوم یا نهایى اجلاس قرار است ماه آینده در «تونس» باشد. فاز اول نتیجه اش صدور یک اعلامیه جهانى(اعلامیه اصول) ویک برنامه عمل بود اما مى شود گفت مهم ترین محورهاى فاز دوم براى روشن کردن چند موضوع خاص برنامه ریزى شده است: «اول،مدیریت اینترنت و دوم ایجاد راهکارهاى مالى براى کشورهایى که مى خواهند فناورى اطلاعات را محور توسعه خود قرار دهند، اما امکانات کافى را دراختیار ندارند.»
علاوه برآن کشورهاى مختلف، گزارش خود را ارائه مى دهند که مشخص شود در راستاى تحقق اهداف اجلاس سران، چه کرده اند. از ایران هم بیش از ۵۰ پروژه فناورى اطلاعات فرستاده شده و آن گونه که پازرى مدیرکل اجرایى دفترIT وزارت ارتباطات و فناورى اطلاعات تأکید دارد، در رده بندى بین المللى، وضعیت مناسبى خواهیم داشت،هرچند مرکز پژوهش هاى مجلس در گزارش اخیر خود وضعیت ایران را از لحاظ توسعه فناورى اطلاعات نامناسب اعلام کرده است. هیأت ایرانى عازم به نشست مقدماتى سوم ، تازه از ژنو برگشته اند و قرار است آماده شوند تا دراجلاس نهایى تونس حضور فعال داشته باشند. چندماه پیش،انتخاب ایران به عنوان برگزار کننده اجلاس منطقه اى، نشان داد، کشورهاى دیگر هم، هیأت ایرانى را منفعل نمى دانند. در نشست مقدماتى سوم، دبیرشوراى عالى اطلاع رسانى «گزارش تهران» را براى سران کشورها خواند که به گفته کارشناسان، نشان دهنده اهمیت نقش کشور ما در مناسبات اجلاس جامعه اطلاعاتى است.
یکى از محورهاى اجلاس جامعه اطلاعاتى این است که کشورها گزارش عملکرد بدهند که چه اندازه براى رسیدن به اهداف اجلاس سران،تلاش کرده و به آن نزدیک شده اند.مرکز پژوهش هاى مجلس اخیراً اعلام کرده بود ایران نه تنها در زمینه فناورى اطلاعات رشد نداشته، بلکه پس رفت هم داشته است.
- مرکز پژوهش ها قطعاً بررسى دقیقى داشته اما معمولاً ما با آمارهاى جهانى اعلام شده چند مشکل داریم،مهم ترین اینکه هیچ موقع به روز نیستیم. مثلاً آمار کاربران اینترنتى ما دست کم به دو سال پیش مربوط است. خود سازمان هاى جهانى ، معمولاً اعلام مى کنند که آمار جمع آورى شده آنها به دو یا چند سال قبل بازمى گردد. یعنى درست است که سال ۲۰۰۵ اعلام مى شود اما اصل اطلاعات سال ۲۰۰۴ یا ۲۰۰۳ تهیه شده.
یعنى آمارى هم که مرکز پژوهش هاى مجلس اعلام کرده، به سال ۲۰۰۳ مربوط است؟
- بله.مى خواهم بگویم، تعداد کاربران اینترنتى ما درطول چند سال گذشته، بدون هیچ شکى،افزایش یافته است.همین طور دستگاه هاى دولتى در این زمینه زیاد هزینه کرده اند.نمونه آن سایت هاى اینترنتى نهادهاى مختلف است که ایجاد شده. برنامه «تکفا» دست کم اگر از بعد استراتژیک تغییر زیادى به وجودنیاورده، از بعد توسعه کاربرى موضوع و تغییر بینش سازمانى تأثیر زیادى داشته.مثلاً باعث شده، نهادهاى مختلف با نگاه دقیق تر به این موضوع، سعى کنند در این زمینه فعال تر شوند.براى رسیدن به نتیجه نهایى مسلماً برنامه هاى بیشترى لازم است. به هرحال این نظر درست است که راه زیادى داریم تا رسیدن به حد مطلوب، اما نمى شود گفت هیچ پیشرفتى نداشته ایم.این نگاه، کمى بدبینانه و غیرواقعى است.
درافزایش و توسعه تعداد کاربران شکى وجود ندارد. اما توسعه در کل مفهومى «نسبى» است.سرعت توسعه کاربرى فناورى اطلاعات دردنیا، حتى کشورهاى خاورمیانه، بسیاربالاست.شاید نسبت به این سرعت، ما پیشرفت چشمگیرى نداشته ایم.
- اگر قرار بود براى نمونه افزایش خطوط تلفن ثابت و همراه نسبت به گذشته ملاک قراربگیرد، شاید این نکته صحیح بود اما مى توان در سه مورد که به طور دقیق مثال مى زنم استدلال کرد که نسبت به بقیه موارد سرعت و پیشرفت خوبى داشته ایم، تعداد کاربران اینترنت، وب سایت هاى اطلاع رسانى و سوم، تولید محتواى فارسى در وب. رشد چشمگیردر این سه مقوله را نمى شود انکار کرد. آمار نشان داده که تعداد کاربران ایران، از لحاظ سرعت رشد در ردیف ۱۰ کشور برتربوده است. اما در عین حال ممکن است بگوییم در توسعه زیر ساخت ها رشد عادى داشته ایم. وقتى تعداد کاربران در سه سال از ۲۰۰ هزاربه هفت میلیون مى رسد دیگر نمى شود گفت رشد عادى.
هیأت ایرانى تازه از نشست مقدماتى سوم بازگشته اند، نتیجه چه بود؟
- نشست مقدماتى سوم از این جهت اهمیت داشت که جمع بندى نشست هاى کارشناسى بود و نتایج آن به نشست اصلى (که یک ماه دیگر است) ارائه خواهد شد. در این نشست بخش زیادى از اسناد آماده شد .هیأت ایران نیز فعالیت خوبى داشت. مى توان دو موضوع را به طور خاص به عنوان دستاورد اجلاس تلقى کرد اول توافق روى مدیریت غیر انحصارى اینترنت ودوم تأکید بر ادامه و پیگیرى اجلاس و مصوبات آن. موضوع دیگرانجام یک رده بندى از کشورهاست ،در این رابطه کشورها فهرست پروژه هاى خود را ارسال کرده اند،که در حال بررسى است، ما نیز اطلاعات لازم را فرستاده ایم.
چه اطلاعاتى ؟
- حدود ۵۸ پروژه کلان فناورى اطلاعات را که بیشتر جنبه ملى داشته به دبیرخانه اجلاس ارائه کرده ایم. تا آنجا که پیگیرى کردم تا کنون حدود ۲۰۰۰ پروژه از سوى کشورهاى مختلف ارائه شده.کشورها هرکدام حدود ۲ تا ۶۰ پروژه داده اند. که بین آنها ایران جایگاه خیلى خوبى دارد ضمن آنکه برخى از پروژه کشورها در ابعاد ملى نبوده اما ما بر ملى و کلان بودن پروژه هایى که فرستاده ایم تأکید داشتیم.
مهم ترین پروژه اى که از ایران به اجلاس فرستاده شده چیست؟
- پلیس به علاوه ۱۰ و مرکز ملى اطلاعات(NIC).
- این پروژه ها در اجلاس تونس مطرح مى شود ، درست است؟
- در اسناد مربوط به اقدامات قرار مى گیرد.
اجلاس تونس را از چه نظر برجسته مى دانند؟
بررسى وضعیت مدیریت اینترنت و مشکلات کشورهایى که مى خواهند فناورى اطلاعات را محور توسعه خود قرار دهند، محور این اجلاس است.اما مهم ترین نکته این است که تصمیمات گرفته شده دراجلاس، چه طور مى تواند شکل اجرایى پیدا کند.این شکل اجرایى از دوبعد مورد توجه است،یکى اینکه کشورها و گروه هاى مختلف اجرایى چه برنامه ریزى براى رسیدن به اهداف خواهند داشت یکى دیگر آنکه نهادهاى بین المللى مربوط، پس از پایان اجلاس چگونه موارد را پیگیرى و تعقیب کنند و ادامه دهند. در بحث راهبرى اینترنت از ابتدا گروه کارى ویژه اى انتخاب شد و براى بحث مکانیزم هاى مالى هم همین طور.البته ایران جزو گروه دوم نبود.
به این دلیل که مشکلات و امکانات مالى دغدغه ایران نیست؟
- بله.
بحث هاى این گروه به کجا رسید؟
- گزارش آنها ارائه شد که نشان دهنده دیدگاه کشورهاى مختلف دراین باره است.این گروه چند پیشنهاد داشت. یکى اینکه صندوقى براى کمک به کشورهاى کم تر توسعه یافته ایجاد شود.دیگر اینکه تعرفه هاى زیرساختى مثل هزینه هاى اتصال و دسترسى به اینترنت و اطلاعات معتدل شود.
کشورهاى توسعه یافته براى کمک مالى به صندوق موافقت کردند؟
- نه هنوز. بحث ها ادامه دارد.
چرا ایران در این گروه فعالیت ندارد؟ شاید به نسبت کشورهاى آفریقایى نیازهاى مالى کمترى داشته باشیم اما تعرفه ها و دسترسى به زیرساخت هاى ارتباطى مشکل ما هم هست.
- در بحث مکانیزم هاى مالى ،محور نظر کشورها، ایجاد یک صندوق مالى براى کمک وکاهش تعرفه هاست.انتقال تکنولو ژى و...موضوعات بعدى را شامل مى شود. این دوموضوع را ما نیز دنبال مى کنیم .فعلاً در حال تصویب کلیات هستند. در نشست اصلى اجلاس جامعه اطلاعاتى کشورها وارد جزئیات نمى شوند.اگر کلیات تصویب شود بعد مى شود درباره جزئیات بیشتر نظر داد.
در نشست مقدماتى دوم بحث هایى مطرح شد.این که یک نهاد مسؤولیت پیگیرى مباحث اجلاس سران در جامعه اطلاعاتى را به عهده بگیرد.کشورها هنوز برسر چگونگى این موضوع به توافق نرسیده اند؟
_چند مدل مطرح شد. یکى اینکه نهاد جدیدى تأسیس شود و پیگیرى امور اجلاس جامعه اطلاعاتى را به عهده بگیرد. دیگر، به جاى تشکیل یک نهاد جدید،از مؤسسات بین المللى موجود استفاده شود. یا با توجه به سر فصل هاى مطرح شده در اجلاس، هر موضوع را نهاد مربوط به آن پیگیرى کند. این مدل، از طرف ژاپن مطرح شده است . تقریباً در نشست مقدماتى سوم، کشورها روى این مدل بیشتر تأکید دارند.
موضوعاتى که اشاره کردید، بر اساس همان ۱۱ محور اعلامیه اجلاس ژنو است؟
- بله. مثلاً دو سه موضوع را اتحادیه جهانى مخابرات (ITU ) ، موضوعات فرهنگى(تنوع فرهنگى و اخلاق) را یونسکو و ... به عهده بگیرند.اما همان طور که گفتم الآن محورى ترین بحث، تعیین نهاد براى پیگیرى موضوعات اجلاس است.
مهم ترین محورها احتمالاً دسترسى به زیرساخت ها و راهبرى اینترنت است....
- بله، دقیقاً. البته در کنار تعیین نهاد متولى که اشاره شد، اجلاس این نکته را هم در نظر دارد که کشورها تا چه حد موفق شده اند اهداف و برنامه هاى اجلاس جامعه اطلاعاتى را پیگیرى کنند. دبیرخانه «فرم هایى» را آماده کرده که کشورها بر اساس آن «پروژه هاى» مرتبط خود را معرفى و براى رده بندى جهانى معرفى کنند.
کارگروه حاکمیت اینترنت مباحث مهمى داشت.از جمله ارائه راهکارى براى مدیریت بر اینترنت که در حال حاضر به طور عمده به عهده شرکت هاى آمریکایى است. نتیجه جلسات این کارگروه مهم اجلاس جامعه اطلاعاتى به کجا رسید؟
_این کارگروه گزارش نهایى خود را در مرداد ماه ارائه کرده است که در مقدمه آن دو موضوع حیاتى عنوان شده اول آنکه مدیریت اینترنت نبایستى در اختیار تنها یک دولت باشد و دوم بحث راهبرى اینترنت فقط جنبه فنى ندارد و ازابعاد مختلف سیاسى، اقتصادى و ... نیزقضیه باید بررسى شود.حتى این زوایا، جرایم اینترنتى و ارسال هرزنامه و ... را هم دربرمى گیرد. درگزارش کارگروه چند موضوع اصلى وجود دارد که نظر قطعى و نهایى کشورهاست و احتمالاً تغییرى نخواهد کرد. اینکه نظردهى روى مدیریت اینترنت نباید موجب خدشه دار شدن وضعیت فعلى آن شود. درست است مشکل وجود دارد اما به هرحال الآن این رویه جریان دارد و کاربران از آن استفاده مى کنند. دوم، اینترنت نباید بر اساس نظرات یک دولت هدایت شود.
اما درکل، کارگروه راهبرى اینترنت، چهار مدل را براى اداره اینترنت پیشنهاد داده است.
- این چهار مدل هنوز به تصویب نرسیده ، فقط پیشنهاد است. به هرحال این چهارمدل هم بر اساس همین نظرات کلى کشورها ارائه شده و چیزى غیر از آن نیست.
در حال حاضر سیاستگذارى کلان اینترنت را وزارت بازرگانى آمریکا وآژانس «آینا» (IANA) به عهده دارند و امور اجرایى آن در دست شرکت آمریکایى آیکان (ICANN ) است.در این دو سه سال اخیر، آیکان براى آنکه نظر سایر کشورها را هم در مؤسسه اعمال کند، «کمیته مشورتى دولت ها» را تشکیل داد که اعضاى آن نمایندگان سایر کشورها بودند.
همان کمیته که سال گذشته آقاى جهانگرد از ایران عضو آن شد؟
- بله. ایران در حال حاضرعضو آن کمیته است.
مدل هاى پیشنهادى چهارگانه را توضیح مى دادید.
- مدل اول تشکیل «مجمع جهانى اینترنت» (GIC ) را براى سیاستگذارى پیشنهاد مى دهد. مدل دوم طرفدار تشکیل «مجمع بین المللى اینترنت» (IIC) است.درمدل سوم تغییرات زیادى مطرح نمى شود وبالاخره مدل چهارم، یک «شوراى جهانى سیاستگذارى اینترنت» (GIPC ) را پیشنهاد مى کند. سه مدل خواستارانتقال سیاستگذارى از وزارت بازرگانى و آژانس خصوصى (IANA) است اما مدل چهارم، مدل طرفداران «آیکان» است که نمى خواهد ساختار فعلى تغییر کند.با این تأکید که نقش کمیته مشورتى دولت ها در آیکان تقویت شود.
این چهار مدل در اجلاس نهایى تونس رأى گیرى مى شود؟
- نه. گزارش به عنوان یک فصل در بیانیه نهایى قرار مى گیرد.در اجلاس نهایى آبان، کلیات را به بحث مى گذارند و رأى گیرى مى کنند اما وارد جزئیات نمى شوند.
براى همین قرار است یک نهادى براى پیگیرى موضوع تشکیل شود؟
- دقیقاً. البته این بحث، یکى از موضوعاتى است که باید بعد از پایان اجلاس هم دنبال شود.
همان طور که از قبل تصور مى شد،اجلاس سران درجامعه اطلاعاتى نتیجه گیرى مشخص و قطعى ندارد.
- نمى شود اینطور قضیه را نگاه کرد. نشست هاى بین المللى حساس تر از این بحث هاست.در عرصه بین المللى هیچ وقت نمى آیند درباره یک موضوع مهم در یک جلسه تصمیم بگیرند. کشورها با یک نگاه دقیق اما آرام و با تأمل مسائل را پیش مى برند و با یک برنامه ریزى از پیش تعیین شده در نهایت آن تغییراتى را که لازم است اعمال مى کنند. مثل یک روند دنباله دار همه چیز طى مى شود و اگر از این روند غافل باشیم، متوجه نمى شویم که چه طور یک تصمیم بین المللى اتخاذ مى شود.پس در همین اوایل، باید با دقت موضوع را دنبال کرد.
- ۸۴/۰۸/۱۰