جهش سهم «خدمات» در اقتصاد دیجیتال
سمیه مهدوی‌پیام - سایت بانک جهانی (worldbank)، نهم دسامبر ۲۰۲۴، با انتشار گزارش «خدمات بی‌حد و مرز: فناوری‌های دیجیتال و اصلاحات سیاستی در شرق آسیا و اقیانوسیه»، سهم بخش خدمات را در اقتصاد دیجیتال، واکاوی کرده است.
خدمات، اغلب بخش کند برای نوآوری، دشوار برای تجارت و سخت برای اصلاح شناخته می‌شود اما ترکیب تغییرات فناوری و اصلاحات سیاستی، حوزه خدمات را به پویاترین بخش در بسیاری اقتصادها تبدیل کرده است. در منطقه شرق آسیا و اقیانوس آرام (EAP)، که به رشد مبتنی بر تولیدات صنعتی شناخته می‌شود، خدمات، هم‌اکنون نقش محرک اصلی توسعه را برعهده دارد.
سهم خدمات در فعالیت‌های اقتصادی و اشتغال، طی دهه گذشته، به طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. اکنون خدمات، حدود ۵۰ درصد مشاغل این منطقه را شامل می‌شود، در حالی که این رقم، ۱۰ سال قبل، ۴۲ درصد بود. همچنین سهم بخش خدمات در رشد بهره‌وری نیروی کار نسبت به بخش تولید در تمام اقتصادهای بزرگ این منطقه، بیشتر بوده است (شکل ۱).
شکل ۱: خدمات، اکنون بزرگ‌ترین عامل رشد بهره‌وری کلی است.
اینک خدمات، پویاترین بخش در تجارت بین‌المللی و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در منطقه EAP است (شکل ۲). علاوه بر این، بخش خدمات تمایل دارد سهم بیشتری از زنان را در نیروی کار داشته باشد؛ به‌ویژه در کشورهایی که سطح توسعه‌یافته‌تری دارند.
شکل ۲: خدمات از نظر رشد تجارت و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، از تولید، پیشی گرفته است.
گزارش خدمات بی‌حدومرز، چارچوبی را برای توصیف توسعه مبتنی بر خدمات ارائه می‌دهد (شکل ۳). تغییرات فناورانه و اصلاحات سیاستی در حوزه خدمات، منجر به تغییرات ساختاری درون بخش‌ها و بین بخش‌های مختلف شده است. نتیجه این تغییرات، بهره‌وری بالاتر در خدمات و سایر بخش‌هایی است که از این حوزه استفاده می‌کنند. همچنین این تغییرات، تقاضا برای مهارت‌های پیشرفته‌ای را که با فناوری‌های جدید همخوانی دارند، افزایش داده است.
ترکیب اصلاح سیاست‌های بخش خدمات و توزیع فناوری، در حال ارتقای حوزه‌هایی مانند آموزش، سلامت و امور مالی است تا مردم از فرصت‌های جدید بهره‌مند شوند. با این حال، برای آزادسازی کامل چرخه مطلوب بین فرصت و توانمندسازی که بیانگر مفهوم توسعه است، اصلاحات عمیق‌تری موردنیاز است.
شکل ۳: چرخه مطلوب فرصت و توانمندی - چارچوب سازماندهی
این گزارش، شواهدی برای پشتیبانی از این ادعاها ارائه می‌دهد:
اول: تحلیل‌های جدید در سطح بنگاه‌ها نشان می‌دهد در فیلیپین، دارایی‌های داده و نرم‌افزار هر کارگر در بنگاه‌های خدماتی به طور میانگین، یک‌سوم بیشتر از بنگاه‌های تولیدیِ مشابه است. علاوه بر این، استفاده از فناوری‌های دیجیتال با بهره‌وری بالاتر و ارزش افزوده بیشتر در درون بنگاه‌ها همراه بوده است.
دوم: شواهد جدید در سطح بنگاه برای ویتنام نشان می‌دهد کاهش محدودیت‌ها در بخش‌های حمل‌ونقل، مالی و کسب‌وکار در بازه زمانی ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۶ با افزایش سالانه ۲.۹ درصدی ارزش افزوده هر کارگر در این بخش‌ها همراه بوده است. همچنین آزادسازی خدمات با افزایش سالانه ۳.۱ درصدی بهره‌وری نیروی کار در شرکت‌های تولیدی که از خدمات به‌عنوان ورودی استفاده می‌کنند، مرتبط بوده است. این تاثیر، به‌ویژه برای شرکت‌های کوچک و متوسط خصوصی، بسیار قابل‌توجه بوده است (شکل ۴).
سوم: شواهد تازه در سطح خرد از اندونزی نشان می‌دهد مشاغل جدید ایجادشده در حوزه خدمات دیجیتال به مهارت‌های بیشتری نسبت به خدمات سنتی نیاز دارند.
شکل ۴: آزادسازی خدمات در ویتنام، طی سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۶، بهره‌وری نیروی کار را در هر دو بخش خدمات و شرکت‌های تولیدی پایین‌دستی افزایش داد
در نهایت، استفاده از فناوری‌های دیجیتال جدید و اصلاحات در خدمات آموزش و سلامت، می‌تواند به رفع کمبود مهارت‌ها، کاهش نابرابری در دسترسی و کیفیت خدمات در سراسر منطقه کمک کند. این اقدامات، قادرند تعداد بیشتری از شهروندان منطقه EAP را برای مشارکت موثر در اقتصاد دیجیتال نوظهور آماده کنند (همان‌طور که در قسمت راست شکل ۳ نشان داده شده است.)
• نقش سیاست‌گذاری
برای آزادسازی چرخه مطلوب میان فرصت و توانمندی و تضمین توسعه فراگیر و پایدار در بخش خدمات، سه اقدام سیاستی مدنظر قرار گرفته است:
اول: آزادسازی و تنظیم‌گری: کشورها باید همزمان به آزادسازی و تنظیم‌گری بپردازند. داده‌های جدید نشان می‌دهد آزادسازی تجارت خدمات همچنان باید تکمیل شود. با وجود اصلاحات گذشته، بسیاری از کشورها، هنوز رژیم‌های نسبتا محدودکننده‌ای برای تجارت خدمات دارند.
دوم: همکاری دولت با بخش خصوصی: دولت‌ها باید با بخش خصوصی همکاری کنند تا زیرساخت‌ها و مهارت‌های لازم برای بهره‌برداری از فرصت‌های نوظهور فراهم شود.
سوم: اصلاحات داخلی و همکاری بین‌المللی: اصلاحات یکجانبه داخلی باید با اقدامات همکاری بین‌المللی تکمیل شود تا بتوان شکست‌های بازار خدمات با ابعاد فرامرزی را برطرف کرد.
شکل ۵: بیشتر کشورهای منطقه EAP، نسبت به کشورهایی با سطح توسعه مشابه، محدودیت‌های بیشتری در تجارت خدمات اعمال می‌کنند
• آینده‌نگری
پیگیری راهبردهای سیاستی که به تعامل بین فرصت‌ها و توانمندی‌ها توجه داشته باشد، برای توسعه بسیار حائز اهمیت است. همان‌طور که در شکل ۶ نشان داده شده، تمرکز بر توسعه فرصت‌ها، بدون افزایش توانمندی‌های همراه آن، می‌تواند به کمبودهای بالقوه منجر شود. از سوی دیگر، توسعه توانمندی‌ها در غیاب فرصت‌ها، می‌تواند به بهره‌برداری ناکامل از این ظرفیت‌ها بینجامد. تنها با پیروی از سیاست‌های متوازن، که در آن تقویت منابع اولیه، مزیت نسبی را شکل می‌دهد و تکامل مزیت نسبی، مشوق تقویت منابع اولیه می‌شود، می‌توان چرخه مطلوبی ایجاد کرد که توسعه را پیش ببرد. (منبع:عصرارتباط)
شکل ۶: نیاز به توسعه متوازن فرصت‌ها و توانمندی‌ها