حرکت به جلو در زمینه صادرات نرم‌افزار
پرویز ناصری - بزرگراه فناوری - بحث در مورد صادرات نرم‌افزار، در محافل نرم‌افزاری ایران از سال 1376 شروع شد. در آن تاریخ آهسته‌آهسته اخبار مربوط به توفیق هندی‌ها در جذب کار از کشورهای خارجی (به‌خصوص آمریکا) به گوش می‌رسید. هراس ناشی از فرارسیدن سال 2000 میلادی و نگرانی از اینکه مبادا رایانه‌ها در تاریخ مزبور با مشکل روبه‌رو شده و در نتیجه در میلیون‌ها فعالیتی که آن زمان به‌صورت خودکار انجام می‌شدند، اخلال ایجاد شود، تب‌وتاب فراوانی را ایجاد کرده بود. در اثر این تب‌وتاب، همه سازمان‌های بزرگ که برنامه‌های کاربردی خود را اغلب به زبان COBOL و در محیط رایانه‌های بزرگ اجرا می‌کردند، با شتاب فراوان در صدد اصلاح تاریخ و موارد مربوط به آن در برنامه‌های خود برآمدند. کمبود نیروی انسانی مسلط به COBOL و تکراری و ساده اما در عین حال طولانی و خسته‌کننده بودن این کار، این شرکت‌ها را واداشت تا ابتدا از نیروی کار هندی در پروژه‌های خود استفاده کنند و سپس کار را کلا به آن‌ها واگذار کنند. این امر باعث مشهور شدن هندی‌ها در امر صادرات نرم‌افزار در آن زمان شد.
سال‌های 1376 و 1377 سال‌های همکاری انجمن شرکت‌های انفورماتیک ایران و شورای عالی انفورماتیک در خصوص صادرات نرم‌افزار بود و نتیجه این همکاری تاسیس شرکت ثنارای با ماموریتی ویژه در خصوص صادرات نرم‌افزاری بود. این سال را می‌توان سال آغاز مرحله اول حرکت کشور به سمت تحقق صادرات نرم‌افزاری در نظر گرفت.
از سال 1377 تا به امروز اتفاقات زیادی در حوزه صادرات نرم‌افزاری رخ داده که در زیر به بیان برخی از آن‌ها می‌پردازیم:
1-مطالعات مختلفی در ارتباط با صادرات نرم‌افزار صورت گرفت که نتایج آن‌ها مبنای برداشتن گام‌های عملی در این حوزه بود.
2-حضور پیوسته و آبرومند ایران در مهم‌ترین نمایشگاه‌های منطقه و جهان باعث شد تا دید مثبت‌تری نسبت به توان علمی نرم‌افزاری ایران ایجاد شود.
3-موفقیت چند شرکت نرم‌افزاری در خصوص صادرات نرم‌افزاری در شرایط موجود و تحت تحریم شدید اقتصادی آمریکا (و حتی کسب عنوان صادرکننده نمونه توسط برخی از آن‌ها) نشان داد که صادرات نرم‌افزار امری است ممکن و شدنی.
4-رونق و رکودهای پیاپی که اگرچه در هر صنعت و اقتصادی امری طبیعی محسوب می‌شوند، اما در ایران از شدت بیشتری برخوردار هستند، نشان دادند که شرکت‌های نرم‌افزاری نمی‌توانند تنها به بازار داخلی اتکا داشته باشند.
مهم‌ترین ویژگی‌های این دوره هفت ساله (از 1377 لغایت 1384) را می‌توان موارد زیر دانست:
1-توجه اندک دولت به امر صادرات نرم‌افزار. اگرچه دولت همواره در جهت توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی گام برمی‌داشت، اما از اهمیت فوق‌العاده نرم‌افزار و تاثیری که رشد صادرات آن می‌تواند بر کل اقتصاد بگذارد ، غافل بود. در نتیجه، در این دوره تنها حمایت‌های جدی به‌عمل آمده از صادرات نرم‌افزار، ابتدا توسط شورای عالی انفورماتیک کشور و سپس با ابعاد، دامنه و تداوم بیشتری توسط مرکز صنایع نوین صورت گرفت.
2-کشور فاقد چشم‌انداز ملی، استراتژی مناسب و در نتیجه برنامه منسجم برای توسعه صادرات نرم‌افزار بود.
3-به‌دلیل رونق نسبی بازار داخلی که در اوایل دهه هشتاد شمسی با تصویب طرح تکفا به اوج خود رسید، به‌جز در موارد استثنا بخش خصوصی توجه خاصی به صادرات نرم‌افزار نداشت.
4-عدم وجود تجربه و الگوی موفق داخلی در حوزه صادرات نرم‌افزار و تفاوت فاحش ایران با سایر کشورها، امر برنامه‌ریزی برای صادرات را بسیار دشوار می‌کرد.
اما رکود جدی و به نسبت شدیدی که از سال 1384 تاکنون بر صنایع فناوری اطلاعات و به‌خصوص صنعت نرم‌افزار ایران حاکم شده از یک طرف و نگاه متفاوت مدیران دولت جدید نسبت به مسایل اقتصادی از جمله صادرات نرم‌افزار، فصل جدیدی را در تاریخ تلاش‌های ایران برای دست‌یابی به سهمی از بازار جهانی نرم‌افزار گشوده است. مهم‌ترین ویژگی‌ها و علامت‌های آغاز این دوره (که آن را می‌توان مرحله دوم حرکت به سمت صادرات نرم‌افزار نامید) را می‌توان موارد زیر دانست:
1-توجه بیشتر شرکت‌های نرم‌افزاری ایرانی به بازارهای خارج که نمود آن را می‌توان در تشکیل کنسرسیوم افغانستان و عضویت تعداد قابل توجهی از شرکت‌ها در آن دانست.
2-توجه بیشتر مسؤولان و متولیان حوزه فناوری اطلاعات به صادرات نرم‌افزار که (البته به‌جز مرکز صنایع نوین) هنوز منجر به اقدام عملی خاصی نشده است.
3-وجود داشتن نمونه‌ها و الگوهای موفق داخلی که می‌توان با تکیه بر آن‌ها اقدام به برنامه‌ریزی کرد.
4-اقدام عملی مرکز صنایع نوین با همکاری شرکت ثنارای در ارتباط با تدوین استراتژی صادرات نرم‌افزار و مشخص کردن چشم‌انداز ملی در این حوزه
5-هم‌آهنگی نسبی بین مسؤولان مختلف در ارتباط با تنظیم اقدامات در حول برنامه در دست تدوین
به‌نظر می‌رسد در دوره دوم حرکت به سمت صادرات نرم‌افزار که احتمالا چهار تا پنج سال طول خواهد کشید، بتوان به نتایجی ملموس و قابل توجه در خصوص صادرات نرم‌افزار دست یافت.
در خصوص این مرحله و برنامه‌های آن در آینده بیشتر سخن خواهم گفت.
- ۸۵/۰۵/۲۱