درمان بیماری‌های لاعلاج به کمک فناوری اطلاعات
سید میثم لطفی - بزرگراه فناوری - روس دی. مارتین(Ross D. Martin) که یکی از صاحب‌نام‌ترین پزشکان حاضر آمریکا محسوب میشود، فعالیت جدی خود در عرصه فناوری و پزشکی را با عضویت در گروه "تصمیم‌گیری‌های سیستمی" آغاز کرد و پس از انجام همکاری‌های صمیمانه با دانشگاه‌های MIT ، هاروارد و بوستون توانست بر تجربیات خود در این عرصه بیفزاید. وی با رفتن به دانشگاه سینسیناتی پس از دو سال برای نخستین بار خدمات الکترونیکی بهداشتی را در بیمارستان وابسته به دانشگاه زاویر(Xavier) راه‌اندازی کرد. وی به‌عنوان یکی از مشاوران فناوری ارتباطات و اطلاعات طرح‌های فراوانی را در مراکز مختلف پزشکی به مرحله اجرا رساند. مارتین سرانجام موفق شد مدرک فوق تخصص خود را از دانشگاه سینسیناتی دریافت کند و به‌عنوان سردبیر نشریه"اطلاعات ضروری برای گروه‌های پزشکی" برگزیده شود و بدین وسیله تجربه مدیریتی خود را در گروه‌های کوچک و متوسط آغاز کند. وی هم‌اکنون مدیریت مرکز پزشکی فناوری آمریکا را برعهده دارد.
با توجه به توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات و تاثیرات مستقیم آن بر زندگی روزمره مردم، چرا پزشکان از توسعه فناوری در شاخه تخصصی خود استقبال می‌کنند؟
امروزه بخش بهداشت و درمان آمریکا سهم قابل‌توجهی از اقتصاد این کشور را شامل میشود و از این‌رو توجه دستگاه‌های دولتی به آن زیاد است. با توجه به اینکه مقامات بلندپایه آمریکا می‌کوشند با توسعه بخش بهداشت و درمان خود موجبات رونق اقتصادی را بیش از پیش فراهم آورند، فناوری ارتباطات و اطلاعات توانسته کمک‌های فراوانی را به ما بکند. من به‌عنوان یکی از پزشکان علاقه‌مند به فناوری ارتباطات و اطلاعات تمام زندگی خود را صرف نفوذ فناوری اطلاعات در علم پزشکی کرده‌ام تا بتوانم علاوه بر خدمت‌رسانی هرچه بیشتر به بیماران، توسعه اقتصادی کشور را نیز به‌دنبال داشته باشم. یکی از اقدامات مهمی که تاکنون در این زمینه صورت گرفته است تاسیس گروهی با نام "گروه تصمیم‌گیری‌های سیستمی" در کشور آمریکاست که در سال 1979 توسط جمعی از کارشناسان و مسؤولان دانشگاه هاروارد راه‌اندازی شد. این گروه برای انجام فعالیت‌های خود به کمک کارشناسان دانشگاه بوستون آزمایشگاهی راه‌اندازی کرد که در آن تمامی فعالیت‌های پزشکی به کمک جدیدترین فناوری‌های روز انجام می‌شد. این گروه هم‌اکنون به‌عنوان بخشی از دانشگاه علم و فناوری وابسته به دو دانشگاه هاروارد و MIT به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد.
اگرچه من سال‌های زیادی را برای اخذ مدرک دکترا و طبابت بیماران صرف کردم، پس از گذشت مدتی دریافتم که علم پزشکی بدون استفاده از فناوری اطلاعات ارزش چندانی ندارد و به‌همین خاطر تصمیم گرفتم که با ورود به مرکز PacifiCare آمریکا، توانایی خود را در استفاده از علوم نوین بالا برم. افزوده شدن فناوری اطلاعات به علم پزشکی موجب شد تا احتمال درمان هر یک از بیمارانی که به من مراجعه می‌کردند بیشتر شود و بتوانم جان افراد بیشتری را از خطر مرگ حتمی نجات دهم. این امر نه‌تنها در کشور آمریکا، بلکه در دیگر کشورهای دنیا نیز می‌تواند اتفاق بیفتد و با صرف هزینه‌های بسیار اندک، باعث شود که خدمات سیستم پزشکی و بهداشتی یک جامعه در بهترین حالت ممکن به‌دست همشهریان برسد.
درحالی که فناوری اطلاعات هرروزه دستاوردهای جدیدی را وارد علم پزشکی می‌کند، به‌نظر شما پزشکان و متخصصان تا چه اندازه به این قبیل وسایل و امکانات اطمینان دارند؟
امروز پزشکان نیز همانند تمام افرادی که در عصر حاضر زندگی می‌کنند، رغبت فراوانی به استفاده از فناوری‌های نوین دارند. اگرچه ورود هر محرک جدید همواره با مقاومت‌هایی مواجه بوده، اما باید اعتراف کنیم که ظهور فناوری اطلاعات در جامعه پزشکی کمتر این مسایل را به‌دنبال داشته که با پشت سر گذاشتن زمانی کوتاه، بیشتر پزشکان به‌کار بردن دستگاه‌ها و وسایل مجهز به فناوری‌های روز را مفید اعلام کردند. از جمله نکات قابل توجهی که در این زمینه به چشم می‌خورد، بردباری بسیار زیاد پزشکان برای آموختن نحوه استفاده از دستگاه‌های جدید است که در برخی مواقع دیده میشود. این کار با صرف ماه‌ها زمان صورت می‌پذیرد. من در طول سال‌های فعالیت خود در بیمارستانها و مراکز درمانی مختلف هرگز ندیدم که یک پزشک از ورود یک فناوری نوین در رشته تخصصی خود احساس نارضایتی کند و آن را نپذیرد. این امر موجب شده تا مراکز فعال در حوزه فناوری اطلاعات که تا چندی پیش توجه چندانی به عرصه پزشکی نداشتند، امروزه این دنیای پیچیده را نیز از آن خود بدانند و با گسترش فعالیت‌های خود در زمینه پزشکی، موجبات رشد علم در این شاخه را نیز فراهم کنند.
کارشناسان فناوری اطلاعات که ممکن است تخصص چندانی در زمینه پزشکی نداشته باشند چگونه می‌توانند ابزارهایی توانمند و مناسب با نیازهای شما تولید کنند؟
درحال حاضر نرم‌افزار یکی از ارکان اصلی و اساسی در دنیای کامپیوتر و اینترنت محسوب میشود و باعث شده که کاربران احساس نزدیکی بیشتری با فناوری اطلاعات و ارتباطات داشته باشند. این برنامه‌های کامپیوتری نه‌تنها در رایانه‌ها مفید واقع می‌شوند، بلکه به یکی از بخش‌های اصلی پزشکی تبدیل شده‌اند. اگرچه کارشناسان فناوری اطلاعات تخصص چندانی در علم پزشکی ندارند، تجربه نشان داده رابطه صمیمانه و نزدیک بین دنیای پزشکی و فناوری موجب شده تا نیازهای ما به‌طور کامل و دقیق منتقل شود و متخصصان نیز به آسانی بتوانند برنامه‌هایی متناسب با فعالیت‌های ما تولید کنند. ما امروزه به‌واسطه علوم کامپیوتری توانسته‌ایم پایگاه‌های اطلاعاتی خود را از حالت سنتی کاملا خارج کرده و تمام اطلاعات مورد نیاز خود را به‌صورت دیجیتالی و الکترونیکی ذخیره کنیم. این ابزارها به ما کمک می‌کند تا در هر شرایطی به‌راحتی بتوانیم از منابع اطلاعاتی استفاده کنیم و برای درمان بیماران تصمیم‌های بهتری اتخاذ کنیم.
زمانی که یک کارشناس فناوری اقدام به طراحی و ساخت یک دستگاه به‌خصوص پزشکی می‌کند، عوامل و معیارهای مختلفی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کند. گستره وسیع علوم پزشکی در زمینه‌های گوناگون باعث شده دانستن این معیارها برای متخصصان به امری مشکل و غیرقابل درک بدل شود، اما با این وجود گفته میشود که ارتباطات صمیمانه بین پزشکان و برنامه‌نویسان باعث شده تا بخش عظیمی از این مشکلات مرتفع و از میان برداشته شود. به‌واسطه نرم‌افزارهایی که امروزه در اختیار ما قرار داده شده، پزشکان می‌توانند ظرف مدت‌زمانی کوتاه شرح حال کامل از بیماران خود دریافت کنند تا بتوانند در مواقع اضطراری بهترین روش‌های درمانی و داروها را برای این بیماران به کار برند.
یکی از حرکت‌های بزرگ و قابل ملاحظه‌ای که تاکنون در این زمینه صورت گرفته ظهور نانوتکنولوژی است که امکان درمان بسیاری از بیماری‌های لاعلاج را برای ما فراهم کرده است. نانوتکنولوژی یا کاربرد فناوری در مقیاس یک میلیونیم متر جهان حیرت‌انگیزی را پیش روی دانشمندان قرار داده است که در تاریخ بشریت نظیری برای آن نمی‌توان یافت. پیشرفت‌های پرشتابی که در این عرصه به‌وقوع می‌پیوندد پیام مهمی را با خود به همراه آورده است. بشر در آستانه دست‌یابی به توانایی‌های بی‌بدیلی برای تغییر محیط پیرامون خویش قرار گرفته و جهان و جامعه‌ای که در آینده‌ای نه‌چندان دور به مدد این فناوری جدید پدیدار خواهد شد، تفاوت‌هایی بنیادی با جهان مانوس آدمی، در گذشته خواهد داشت.
نبود فناوری اطلاعات که به عقیده شما تا این اندازه توانسته در علم پزشکی تاثیر بگذارد تا چه حد مشکل‌آفرین خواهد شد و مدیریت فناوری در دنیای پزشکی تا چه اندازه می‌تواند نقش داشته باشد؟
در طول دوران تحصیل خود برای گرفتن تخصص، بارها مشاهده کردم که نبود دستگاه‌های پیشرفته و به‌روز موجب شد تا بیماران در شرایط نامناسبی به سر برند و پزشکان نتوانند برای نجات جان آن‌ها کار خاصی را انجام دهند. رابطه فناوری و پزشکی امروزه به‌قدری نزدیک شده که حتی کم‌رنگ شدن این رابطه هم می‌تواند اثرات زیانباری را به‌دنبال داشته باشد.
باید توجه داشته باشیم که منبع تمام فعالیت‌های مدیریت، اطلاعات است و تنها این ابزار است که جریان حیاتی فرآیند برنامه‌ریزی را انجام می‌دهد. امروزه اطلاعات به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع قدرت در جهان مطرح است و مدیران بدون داشتن اطلاعات کامل در مورد یک موضوع قادر به تصمیم‌گیری موثر نخواهند بود. فناوری اطلاعات در سال‌های اخیر به‌واسطه رشد، گسترش روزافزون و به‌کارگیری امکانات کامپیوتری و انتقال داده‌ها و ایجاد شبکه‌های جهان‌گستر مانند اینترنت، اطلاعات ارزشمند و خدمات متنوع، محیط‌های تبادل اطلاعات را به شدت دچار تغییر کرده است. در بخش بهداشت و درمان نیز استفاده از سیستم‌های اطلاعاتی کارآمد برای تحقق اهداف کارایی، اثربخشی و کیفیت خدمات و البته رضایتمندی مراجعان ضرورتی انکارناپذیر به‌شمار می‌رود.
در عصر فناوری اطلاعات و اطلاع‌رسانی، مدارک پزشکی به‌عنوان مهم‌ترین، غنی‌ترین و واقعی‌ترین منابع اطلاع‌رسانی پزشکی و بهداشتی محسوب می‌شوند، زیرا این مدارک مبتنی بر واقعیات علم پزشکی هستند. مدیریت اطلاعات بهداشتی عبارت از توسعه، اجرا، نگهداری و مدیریت سیستم‌ها به‌منظور تولید، ذخیره، بازیابی و انتشار اطلاعات بهداشتی بیمار به‌صورت موثر و کاراست. مدیریت اطلاعات بهداشت همچنین تحت عنوان اداره مدارک پزشکی نیز شناخته شده است که امروز در تمام بیمارستانها راه‌اندازی شده است. این نوع به‌خصوص از مدیریت در تمامی محیط‌های مراقبت بهداشتی مشابه است. اگرچه یکی از این روش‌ها در مطب پزشک ممکن است دارای پیچیدگی و ابهام کمتری نسبت به بیمارستانها و مراکز بهداشتی بزرگ باشد، با وجود این اهداف مشابه و یکسان است.
ارگونومی کامپیوتری چیست و به‌نظر شما، دستاوردهای فناوری اطلاعات که تا این اندازه در علم پزشکی مفید هستند آیا می‌توانند مشکلاتی را هم به‌دنبال داشته باشند؟
اگر بخواهیم ارگونومی کامپیوتری را به‌طور دقیق بررسی کنیم، باید اعلام کنیم که این اصطلاح به‌معنی مطالعه و بررسی عوامل انسانی در ارتباط با کامپیوتر است که از اهداف آن می‌توان به تضمین مناسب بودن یک دستگاه برای استفاده انسان اشاره کرد. همان‌طور که می‌دانید، کامپیوترها یکی از بخش‌های اصلی و اساسی در دنیای فناوری اطلاعات محسوب می‌شوند و به‌همین خاطر توانسته‌اند به یک پایگاه اقتصادی مناسب برای شرکت‌های تولیدکننده تبدیل شوند. به هر حال، اگر نحوه استفاده درست از این ابزارها برای کاربران روشن نشود، ممکن است ناراحتی جسمی و روحی فراوانی برای آن‌ها ایجاد شود که این امر به‌عنوان یکی از مشکلات فناوری اطلاعات در دنیای پزشکی محسوب میشود. تولیدکنندگان تجهیزات وسایل کامپیوتر نظیر صفحه‌کلید، موشواره، میز و صندلی و ... اکنون سعی می‌کنند تا محصولات را مطابق با اصول ارگونومی طراحی و تولید کنند. رعایت اصول ارگونومی سبب کاهش ضایعات چشم، سردرد و کمردرد اپراتورها و کاربران کامپیوترها میشود. این نکته را نباید فراموش کنیم که کاربرد کامپیوتر در زندگی بشر بسیار زیاد است و تعداد زیادی از افـراد سـاعت‌های متمــادی با کـامپیوتر کـار می‌کنند، به‌همین دلیل شناخت عوامل موثر در محیط کار با کامپیوتر اهمیت زیادی دارد. وجود شرایط نامناسب در محیط کاری و عدم توجه به موارد ایمنی هنگام کار با کامپیوتر ممکن است در بلندمدت سبب بروز بیماری‌ها و ناهنجاری‌ها شود. یک محیط کاری مناسب برای کاربران کامپیوتر باید دارای سیستم تهویه مطبوع، نور کافی و مناسب، میز مخصوص با ابعاد استاندارد، صندلی مخصوص کامپیوتر با ارتفاع قابل تنظیم برای جلوگیری از ناراحتی ستون فقرات کاربر، زیرپایی برای جلوگیری از بی‌حسی پا و کف‌پوش چوبی یا پلاستیکی برای جلوگیری از ایجاد الکتریسیته ساکن باشد. با وجود رعایت این نکات، باز امکان بروز بیماری‌های خاص برای کاربر وجود دارد. کم‌تحرکی هنگام کار با کامپیوتر، چشم دوختن در مدت طولانی به صفحه مانیتور و حرکات یکنواخت مچ دست ممکن است سبب بروز انواع ناهنجاری‌ها شوند.
برای گروه‌هایی که کامپیوتر را هرگز دستیار خوبی برای خود نمی‌دانند و معتقدند که روش‌های سنتی نتایج بهتری را به‌دنبال دارد چه راه‌هایی را به‌کار می‌برید؟
این افراد و گروه‌ها کامپیوتر و فناوری اطلاعات را باید به‌عنوان یک فرصت نگاه کنند، نه یک تهدید. اگرچه در برخی موارد دیده میشود که جمعی از پزشکان حضور فناوری در کنار خود را تحمل نمی‌کنند، امروزه این امر کم‌کم از بین رفته است، زیرا فناوری‌های نوین به پزشکان و متخصصان کمک می‌کند تا بهتر و سریع‌تر بیماری افراد را تشخیص دهند و بتوانند برای درمان آن اقدام کنند. همچنین این ابزارها به پزشکان کمک کرده تا در طول کارهای روزانه خود انرژی کمتری صرف کنند و بتوانند با استفاده بهتر از زمان، پول بیشتری را به‌دست آورند. این عوامل که به وضوح می‌توان آن‌ها را مشاهده کرد، موجب شده تا متخصصان پزشکی اقبال بیشتری را نسبت به فناوری ارتباطات و اطلاعات نشان دهند و ابزارهای وابسته به آن را به‌عنوان عضوی از علم پزشکی بدانند.
درمان‌های از راه دور که زیر نظر فناوری اطلاعات انجام میشود تا چه اندازه مفید بوده است؟
درمان از راه دور اولین بار توسط توماس برد(Thomas Bird) در دهه 1970 ابداع شد و هم‌اکنون که چند دهه از آن زمان می‌گذرد پیشرفت‌های فراوانی داشته است. به‌طور کلی، استفاده از فناوری‌های پیشرفته به‌منظور انتقال اطلاعات و آگاهی دادن برای تشخیص پزشکی، درمان و مراقبت بیمار و آموزش‌هـای از راه دور را که در ارتباط با ســـلامت باشد، درمان از راه دور می‌گویند. دســترسی ســریع به متخصـصان پزشـکی از راه دور به‌وسـیله فناوری اطلاعات و وســایل ارتباط از راه دور بدون توجه به اینکه بیمار یا اطلاعات وابسته به آن در کجا قرار گرفته است می‌تواند کمک‌های شایانی به درمان یک بیمار کند. در این روش به‌خصوص اطلاعات پزشکی نظیر عکس، صــدا، فیلم، پرونده بیماران و ... به‌صورت دیجیتالی از یک محل به محل دیگر مبادله میشود.
در برخی مواقع درمان از راه دور می‌تواند به‌صورت هم‌زمان صورت گیرد. زمانی که مشــاوره چهــره به چهـره ضـــروری به‌نظر می‌رســد و یا نیاز به عمل‌های جراحی است، این روش کارایی‌های فراوانی خواهد داشت که معمولا این ارتباط بین بیمار و پزشـــک معالج انجام میشود. یکی از مهم‌ترین درمان‌های از راه دور هم‌زمان که با استقبال فراوان پزشکان و بیماران مواجه بوده "جراحی از راه دور توســـط بازوهای ربات" است. در این روش جراح می‌تواند با هدایت بازوهای ربات که ممکن است کیلومترها دورتر در بیمارســتانی آماده جراحی باشد به عمل جراحی اقدام کند. در چنین شرایطی بازوهای ربات دقیقا مانند دست‌های جراح عمل کرده و تمام حرکات دست جراح را پیروی می‌کند.
در برخی مواقع درمان‌های از راه دور به‌صورت غیرهم‌زمان انجام میشود. این روش درمانی به روش ذخیره‌سازی و ارســال اطلاعات انجام میشود و برای مواردی که زیاد فوریت ندارند مورد استفاده قرار می‌گیرد که در این روش می‌توان زمانی را برای ارسال اطلاعات و دریافت آن منظور کرد که اطلاعات منتقل شــده می‌تواند از تصویرهای دیجیتالی گرفته تا بخشــی از یک فیلم در نظر گرفته شود.
با درمان‌های از راه دور که تنها به‌واسطه فناوری اطلاعات میسر خواهد شد، افزایش دسترسی به مراقبت‌های ویژه برای بیماران، افزایش دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی، بهبود کیفیت مراقبت‌های بهداشتی، کاهش اشتباهات پزشکی، کاهش بیماری و مرگ‌ومیر، افزایش رضایتمندی و راحتی بیمار، کاهش هزینه‌های درمان، افزایش کارایی و تولید برای ارایه‌دهندگان سلامت و ... امکان‌پذیر میشود.
میزان تمایل پزشکان و متخصصان پزشکی به استفاده از اینترنت تا چه اندازه است؟
در آخرین مطالعاتی که انجام شده معلوم شده است که هم‌اکنون در اروپا و آمریکا بیش از 70 درصد پزشکان با تشویق بیماران خود به استفاده از اینترنت، سعی می‌کنند شرایط درمانی آن‌ها را تسهیل کنند. در این مطالعه همچنین مشخص شده است، پایگاه اینترنتی webMD که تنها در زمینه پزشکی فعالیت می‌کند با 31 درصد، بیشترین میزان مراجعه کاربران اینترنتی برای کسب اطلاعات پزشکی را به‌خود اختصاص داده است که پس از آن موتور جست‌وجوی گوگل با هفت درصد در مکان دوم و یاهو با چهار درصد در مکان سوم قرار دارند.
این بررسی‌ها همچنین نشان داده است که 10 درصد از بیماران داروهای تجویز شده خود را از طریق اینترنت تهیه می‌کنند. علاوه بر این، 26 درصد این افراد بالای 55 سال هستند که نشان‌دهنده اعتماد افراد سالمند به اینترنت است. در این میان Medco.com از میان سایت‌های ارایه‌دهنده اطلاعات دارویی با جذب 26 درصد کاربران در رتبه نخست قرار دارد و توانسته بخش زیادی از مشکلات کاربران در این زمینه را مرتفع سازد.
در یک آمارگیری جدید همچنین مشخص شده است، زنان بیمار تمایل بیشتری برای استفاده از اینترنت و کامپیوتر دارند و با فناوری اطلاعات راحت‌تر کنار می‌آیند. در این نظرسنجی‌ها آمده است، این روزها 52 درصد از کل کاربران جهانی را زنان تشکیل می‌دهند که این رقم تقریبا در بین زنان بیمار نیز به‌همین صورت وجود دارد. کاربران اینترنت زن از سال 2003 تاکنون 19 درصد رشد کرده‌اند و این میزان برای مردان 12 درصد بوده است. زنان به‌علت داشتن اوقات فراغت بیشتر نسبت به مردان، در زمینه وبلاگ‌نویسی نیز از جنس مخالف خود پیش هستند.
- ۸۵/۰۷/۱۰
