دروازه هاى پرداخت و دریافت بانکدارى الکترونیکى
وحید نقشینه - پیشرفت شگفت انگیز فناورى اطلاعات و ارتباطات (ICT) و گسترش آن به بازارهاى پولى و مالى، علاوه بر تسهیل امور مشتریان بانک ها، روش هاى سنتى بانکدارى را نیز متحول ساخته است. با رشد چشمگیر معادلات به شیوه تجارت الکترونیکى و نیز داد و ستد و تجارت، به بانک جهت نقل و انتقال پول نیاز بیشترى پیدا شده است و بانکدارى الکترونیک به عنوان بخش لاینفک از تجارت الکترونیک تبدیل شده است که بدون بانکدارى الکترونیکى
(e-banking) تجارت الکترونیکى نیز توسعه نخواهد یافت.
سرعت پیشرفت فناورى اطلاعات و ارتباطات (ICT) موجب تغییرات عمیقى در شکل پول و نیز سیستم ها و روش هاى انتقال منابع مالى شده است و موجب به وجود آمدن مفاهیم جدیدى با عنوان پول الکترونیکى (e-money) و نیز انتقال الکتریکى پول شده است. این مفاهیم جدید خود موجب پدید آمدن نوع جدیدى از بانکدارى یعنى بانکدارى الکترونیکى شده اند. با نفوذ بیشتر شبکه جهانى (world wide web) و قابلیت دسترسى همگانى تر آن شیوه عرضه خدمات در بانک ها تغییر یافته و این تحولات زمینه پدید آمدن انواع جدیدى از بانکدارى با عنوان Cyber Bank، Internet Bank و Mobile Bank را فراهم آورده است.
در حال حاضر در بعضى از کشورها بانک ها خدمات on-line خود را براى استفاده مشتریان از طریق اینترنت فراهم آورده اند و مشتریان نیز بدون نیاز به حضور فیزیکى اغلب کارهاى بانکى خود را در منزل و یا در محل کار انجام مى دهند. بانک الکترونیکى نوع جدیدى از بانک است که براى ارائه خدمات بانکى موردنیاز مشتریان از محیطى الکترونیکى استفاده مى کند. در این بانک تمامى عملیات موردنیاز به صورت الکترونیکى در حال انجام است که این عملیات با سطح امنیتى مناسبى حفاظت مى شود.
کاربران بانک الکترونیکى
بانکدارى الکترونیکى براى افراد مختلف داراى درجات اهمیت مختلف است. کارشناسان ICT مشتریان بانک هاى الکترونیکى را به ۳ دسته تقسیم کرده اند که این گروه بندى به شرح زیر است:
۱- معامله کنندگان اینترنتى
این دسته از مشتریان بانک هاى الکترونیکى تمایل زیادى به برقرارى سیستم ها و روش هاى اتوماسیون ادارى دارند و دلیل آن هم انجام داد و ستد اینترنتى از سوى افراد این گروه است که حجم پول در گردش را افزایش داده و دستیابى افراد این گروه را به پول هاى مبادله شده تسهیل مى کند.
۲- پس اندازکنندگان
این گروه از مشتریان برخلاف دسته اول از مشتریان غیرفعال هستند و تنها تمایل به نگهدارى پول در بانک هاى الکترونیکى دارند، امکانى که براى این گروه از مشتریان باید در نظر گرفت شامل جابه جایى راحت پول میان حساب هاى مختلف است تا انتظار این افراد از بانک الکترونیکى تأمین شود.
۳- خریداران فورى
این دسته از مشتریان دائم بانک الکترونیکى نبوده و تنها براى رفع نیاز فعلى به بانک الکترونیکى مراجعه مى کنند و خواهان ارائه خدمات مالى جامع نیز هستند، انتظار این گروه از بانک الکترونیکى سهولت استفاده و گستردگى خدمات بانک است.
مدل هاى بانکدارى الکترونیکى
در بانکدارى الکترونیکى چند مدل وجود دارد اما شایع ترین مدل هاى بانکدارى الکترونیکى عبارتند از شعبه هاى الکترونیکى و بانک هاى الکترونیکى.
شعبه هاى الکترونیکى (e-branches)
در این مدل از بانکدارى الکترونیک، بانک اصلى به شکل سنتى در حال کار است و شعبه هاى فیزیکى آن نیز در مناطق جغرافیایى خاص و موردنظر مشغول به فعالیت هستند و امور نقل و انتقال پول و سایر فعالیت هاى جارى بانکى به شکل سنتى در حال انجام است اما به طور همزمان شعبه هایى از بانک به صورت مجازى شروع به فعالیت مى کنند، که این فعالیت خود به دو دسته تقسیم بندى مى شود. در گروه اول همان شعبه هاى فیزیکى موجود تعدادى از عملیات بانکى رایج مانند نقل و انتقال پول، واریز وجوه، دریافت قبوض و غیره را به صورت on-line انجام مى دهد و در گروه دوم شعبه وجود خارجى نداشته و تمامى سرویس هاى درخواستى را شما تنها از طریق شعبه الکترونیکى بانک دریافت خواهید کرد. گروه دوم از گروه اول پیشرفته تر بوده و نیازمند زیرساخت ها و امنیت بیشترى است، در صورت رسیدن بانک به این حد از دانش و توانایى، بانک توانایى تأسیس بانک الکترونیکى را دارد.
بانک الکترونیکى (e-bank)
این دسته از بانک ها هیچ گونه حضور فیزیکى در جامعه ندارند و تمامى امور بانکى و سرویس هاى مورد درخواست مشتریان را از طریق بسترهاى اینترنتى و مخابراتى فراهم مى آورند. شما در این بانک ها به عنوان مشترى داراى حساب الکترونیکى و امضاى الکترونیکى هستید تمامى سرویس هاى مورد درخواست شما تنها از طریق سایت بانک الکترونیکى در اختیار شما قرار خواهد گرفت و پس از نقل و انتقال پول به حساب شما، مى توانید آن پول را به شکل هاى رایج پول از مکان هاى مشخص شده و طرف حساب با بانک دریافت کنید.
امنیت بانک الکترونیکى
همان گونه که بانک هاى سنتى در معرض تهدید قرار دارند و همواره دزدان و سارقان در کمین نشسته اند که در فرصت مقتضى به این بانک ها دستبرد زده و آن ها را مورد تهدید قرار دهند، بانک هاى الکترونیکى نیز مورد تهدید هستند. دزدان سنتى عمدتاً افراد بى سواد هستند اما دزدان اینترنتى دزدانى با تحصیلات عالیه هستند و پس از نفوذ به سیستم و انجام خرابکارى پیدا کردن ردپاى این گونه از دزدان به مراتب سخت تر از دزدان سنتى است.
سیستم هاى اطلاعاتى بویژه سیستم سرویس هاى الکترونیکى بدون سازوکارهاى امنیتى دوام نخواهند آورد، سیستم هاى امنیتى باید وظایف مختلفى را انجام دهند از جمله باید تمامیت داده ها را تضمین کند، یعنى اگر بنابر هر دلیلى ـ عمداً و یا سهواً ـ داده ها تخریب شد باید توانایى رسیدگى به مشکلات را داشته باشد به علاوه باید سطح دسترسى ها در این سیستم قابل تعریف باشد به عنوان نمونه دسترسى یک مشترى بانک با متصدى امور بانک و یا رئیس شعبه تفاوت خواهد داشت و به علاوه اطلاعاتى که در اختیار این افراد قرار مى گیرد متغیر خواهد بود و براساس سطح دسترسى آن ها حجم اطلاعات دریافتى تغییر خواهد کرد. به علاوه باید سازوکارى براى بازرسى در سیستم رایانه اى بانک پیش بینى کرد تا همان گونه که به شکل سنتى از شعب بانک بازرسى به عمل مى آید بتوان از بانک الکترونیکى نیز از سوى مراجع ذیصلاح بازرسى به عمل آورد.
به علاوه در سطح دسترسى ها و اجازه ورود به سیستم باید قبل از ورود هویت افراد مورد شناسایى قرار گیرد همان گونه که در بانکدارى سنتى تنها پس از احراز هویت افراد سرویس مربوطه در اختیار آنها قرار مى گیرد با توجه به امکان تقلب بیشتر در سیستم هاى الکترونیکى نسبت به سیستم هاى سنتى باید مراحل ورود به سیستم مدام در حال تغییر و پیشرفت باشد تا امکان نفوذ افراد سودجو داده نشود. از راهکارهاى جدیدى که براى احراز هویت افراد جهت ورود به سیستم ها استفاده مى شود مى توان به بیومتریک ها اشاره کرد.
این واژه به طیف گسترده اى از فناورى هایى اطلاق مى شود که هویت افراد را به کمک اندازه گیرى و تحلیل خصوصیات انسانى شناسایى مى کند. مى توان بیومتریک ها را به دو دسته رفتارى و فیزیکى تقسیم بندى کرد.
در دسته اول بیومتریک هایى مانند امضانگارى، نحوه تایپ کردن و تشخیص صدا قرار دارند و در دسته دوم بیومتریک هایى مانند اثر انگشت، اسکن عنبیه، اسکن شبکیه، هندسه دست و چهره نگارى قرار دارند که در حال حاضر استفاده از این گونه از بیومتریک ها جهت ورود به سیستم ها اهمیت بیشترى یافته است (علاقه مندان جهت مطالعه در مورد فناورى بیومتریک و روش هاى جدید تشخیص هویت مى توانند به روزنامه ایران شماره ۳۵۹۲ به تاریخ ۸۵/۱۲/۲۱ صفحه دانش مراجعه کنند).
مطالعات اخیر مؤسسه تحقیقاتى ژاولین (Javelin) نشان مى دهد که دزدى هویت (Identity theft) از سوابق و صورت حساب ها بسیار رایج تر از قبل شده است و به علاوه تقلب اینترنتى کم هزینه تر از انواع دیگر تقلب هاست که این امر اهمیت توجه به سیستم هاى امنیتى را بیش از پیش در بانکدارى الکترونیکى مورد تأکید قرار مى دهد به طور کلى بانک هاى الکترونیکى باید جهت رعایت نکات امنیتى موارد زیر را در نظر داشته باشند:
۱- مراکز داده (data center) آن ها باید به جدیدترین فناورى هاى امنیتى و نیز سیستم هاى رمزگذارى براى ارتباط بین مشترى و بانک مجهز باشند.
۲- تمامى تراکنش ها به صورت پیوسته و شبانه روزى بازرسى شوند تا رویدادهاى غیرمجاز شناسایى و پیوستگى داده ها تضمین شود.
۳- مراکز داده (data center) از نظر جغرافیایى پراکنده باشند و هیچ مشخصه خاصى براى شناسایى این گونه از مراکز وجود نداشته باشد و به علاوه از محل فیزیکى آنها به درستى مراقبت شود.
۴- دسترسى به داده هاى محرمانه باید به افراد ذیصلاح محدود شده و به علاوه اطلاعات محرمانه رمزگذارى شود تا همه کاربران و کارمندان امکان دسترسى به آنها را نداشته باشند.
سطح سیستم ها در بانکدارى الکترونیکى
سیستم هاى رایج در بانکدارى الکترونیکى را براساس توانمندى هایشان مى توان به سه دسته تقسیم کرد که سطح نخست این دسته بندى را سیستم هاى سطح یک مى گویند. در این دسته از سیستم ها امکان ارائه اطلاعات فقط به همان صورت که منتشرکننده آنها را تعریف کرده است وجود دارد، به این دسته از سیستم ها، «سیستم هاى فقط اطلاعاتى» گفته مى شود، سطح دوم امکان به اشتراک گذاردن اطلاعات حساس و برقرارى ارتباط میان کاربران را نیز فراهم مى کند که به این دسته، «سیستم هاى الکترونیکى انتقال اطلاعات» گفته مى شود. سیستم هاى سطح سه، امکاناتى مانند انتقال موجودى و سایر تراکنش هاى مالى را در اختیار کاربران قرار مى دهد به این دسته از سیستم ها، «سیستم هاى پرداخت الکترونیکى» گفته مى شود.
مزایاى بانک الکترونیکى
۱- امکان دستیابى در هر مکان جغرافیایى و در هر زمان از شبانه روز به سرویس هاى بانک
۲- امکان انجام تمامى خدمات بانکى در هر زمان
۳- امکان فراهم آوردن امکانات بیشتر در جهت رضایت مشتریان
۴- کاهش هزینه هاى بانکى و در مقابل افزایش سود مشتریان این گروه از بانک ها
۵- بانکدارى راحت و ساده را مى توان با دروازه هاى پرداخت و دریافت بانک هاى الکترونیکى تجربه کرد.
۶- کاهش هزینه مسافرت هاى درون شهرى و نیز کاهش آلودگى هوا و ترافیک به سبب این دسته از مسافرت ها
موانع بانکدارى الکترونیکى
۱- نبود بستر مخابراتى مناسب براى انتقال داده ها
۲- فاصله موجود میان مدیران تصمیم گیر و متخصصان IT
۳- ضعف مدیریت در نگهدارى و به کارگیرى متخصصان حرفه اى و سطح بالا در بخش IT
۴- بى توجهى به مسائل امنیتى در بانکدارى الکترونیکى
۵- ناآگاهى کاربران و مشتریان سنتى بانک ها در مورد سیستم ها و مزیت هاى آن
۶- وجود قوانین دست و پاگیر ادارى و نیز مقاومت کارمندان در مقابل تغییرات جدید
- ۸۶/۰۴/۰۷