دور جدید فیلترینگ فیلترشکن‌ها
اشکان خسروپور - از کار افتادن دوباره ابزارهای تغییر آی‌پی، همزمان با گسترش تحریم‌های آمریکا فعالان صنعت آی‌تی کشور را با مشکلات جدی روبه‌رو کرده و هزینه‌های زیادی به کشور تحمیل می‌کند
ختلال فیلترشکن‌ها در حدود دو هفته اخیر به‌طور غیرمنتظره‌ای بیشتر شده است. تا همین چند‌ماه پیش، پورت‌های https مختل می‌شدند اما این‌بار پورت‌های جدیدی به لیست قدیمی افزوده شده‌اند و به‌نظر می‌رسد، مسئولان فیلترینگ در حال بررسی روش‌های جدیدی برای اعمال محدودیت در شبکه جهانی هستند. کند شدن اینترنت، بالا رفتن هزینه سربار دولت و کاربران و در بلندمدت، دشوارتر شدن اتصال به اینترنت در کشور از پیامدهای این شیوه جدید فیلترینگ است که کارشناسان حوزه اینترنت و فناوری درباره آن هشدار می‌دهند. همه اینها در حالی رخ می‌دهد که مسئولان کشور، از وزیر ارتباطات تا معاون‌های او، نمایندگان مجلس و... بارها به بهانه‌های مختلف اعلام کرده‌اند فیلترینگ و ایجاد محدودیت نه‌تنها راه‌حل مناسبی نیست، که یک ایده شکست خورده است.
مشخصات فنی اختلال جدید
به‌نظر می‌رسد بیشتر اختلال تازه فیلترشکن‌ها روی پورت‌های جدیدی اعمال شده باشد. پورت‌های ssh، l2tp و بخش‌های کوچکی از پورت https دچار مشکل شده و باعث ایجاد مشکل برای دسترسی کاربران به سرویس‌های گوناگون آنلاین شده است. امین خشنود، کارشناس شبکه دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «سیستم فیلترینگ طوری ارتباط‌ها را قطع می‌کند که روی https اختلال نداشته باشیم که از نظر فنی قابل اجراست.» به گفته وی، بخشی از پورت‌ها برای اجرای کانال امن بین شرکت‌ها و کسب‌وکارها (VPN) استفاده می‌شوند که با فیلترشکن تفاوت دارد. این تونل‌های امن را می‌توان به‌عنوان ابزار دور زدن فیلترینگ نیز مورد استفاده قرار داد اما بستن آن معمولا ریسک بالایی دارد چون ارتباط شرکت‌های بزرگ را دچار مشکل می‌کند. به‌گفته وی، این نوع فیلترینگ به‌خاطر هزینه‌های بالایی که دارد معمولا در مواقع خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گسترش فیلترینگ به جز پایین آوردن سرعت اینترنت (به خاطر افزایش بار شبکه‌های زیرساختی کشور)، باعث کاهش ظریف نفوذ اینترنت و دشوارترشدن استفاده از سامانه‌های آنلاین می‌شود. در نهایت، کیفیت ارتباطات کاربران عادی و شرکت‌ها دچار مشکل می‌شود.
ایجاد هزینه برای کسب و کارها
به‌دلیل وجود تحریم‌ها، عملا استفاده از بخش مهمی از خدمات شرکت‌های حوزه فناوری در جهان به جز استفاده از فیلترشکن امکان‌پذیر است. در دور جدید تحریم‌های آمریکا هم بار دیگر بسیاری از سامانه‌ها از دسترس کاربران با آی‌پی ایران خارج شده است.
با این حساب، با بستن این راه ارتباطی، کسب‌وکارهای اینترنتی، استارتاپ‌ها، برنامه‌نویس‌ها و... بسته می‌شود. از یک سو تحریم‌های فناوری (فناتحریم) نفس‌شان را می‌گیرد و از طرفی دیگر، تنها راه دور زدن تحریم‌ها از طرف سامانه‌های داخلی بسته می‌شود. کاربران ایرانی فهرستی از حداقل ۱۷۰سرویس آنلاین را تهیه کرده‌اند که با آی‌پی ایران نمی‌توان از آنها استفاده کرد. پوریا استرکی، فعال استارتاپی دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «من شخصا برای بسیاری از کارهای ساده‌ام از وی‌پی‌ان استفاده می‌کردم و از سرویس‌هایی بهره می‌بردم که دولت آمریکا برای عقب نگه داشتن ما، آنها را از دسترس‌مان خارج کرده بود. این‌بار خود به‌صورت ناخودآگاه داریم کاری را می‌کنیم که آمریکا در پی انجام دادنش بود. ماجرا از ضرر کردن چند بازی و اپ ساده بسیار فراتر است.»
علیرضا ابراهیمی، کارشناس امنیت اینترنت با اشاره به ضرر بالای فیلترینگ برای سامانه‌های فیلترکننده کشور به همشهری می‌گوید: «سایت‌های اشتراک ویدئو یکی از بخش‌هایی هستند که با گسترش فیلترینگ هم خودشان ضرر می‌کنند، هم باعث تحمیل ضرر ناخواسته به کشور می‌شوند. این کسب‌وکارها چون پهنای باند زیادی مصرف می‌کنند، مجبورند از ترافیک بین‌المللی برای کاربران داخلی استفاده کنند که هزینه‌شان را بالاتر می‌برد. دولت، کاربر و سرویس‌دهنده در این شیوه ضرر می‌کنند.»
پیش‌تر کسب‌وکارهای اینترنتی عام ضرر می‌دیدند اما با شیوه جدید فیلترینگ به‌نظر می‌رسد بخشی از نخبه‌های صنعت آی‌تی ضرر خواهند دید. علیرضا ابراهیمی می‌گوید: «پروتکل ssh که دچار مشکل شده، هم یک کانال امن است که خیلی از فیلترشکن‌ها از آن استفاده می‌کنند. این کانال بیشتر مورد استفاده وب‌مسترها و برنامه‌‌نویس‌هاست.»
استفاده از پلتفرم‌های فیلتر شده جرم نیست
فیلترینگ در حالی دوباره گسترش پیدا کرده و راه‌های جدیدی برای آزمایش آن در حال بررسی است که مسئولان رده‌بالای کشور بارها تأکید کرده‌اند، استفاده از فیلترشکن و پلتفرم‌های فیلتر شده جرم نیست. محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی ازجمله کسانی هستند که بارها بر این نکته تأکید کرده‌اند.
فیروزآبادی پیش‌تر در گفت‌وگو با همشهری بر این نکته تأکید کرده بود که استفاده از پلتفرم‌های فیلترشده غیرقانونی نیست. وزیر ارتباطات نیز در همین‌باره به همشهری گفته بود: «این همان حرفی است که من مدتی قبل با استدلال حقوقی زدم. اینکه فعالیت توییتر در ایران ممنوع است اما فعالیت ایرانی‌ها در توییتر ممنوع نیست. این یک اصل حقوقی است. قاضی می‌تواند حکم دهد و فعالیت یک شرکت را ممنوع اعلام کند اما نمی‌تواند یک حکم کلی برای کل شهروندان یک کشور بدهد.»
برخی مقام‌های ایرانی اما امیدوارند، فیلترینگ باعث شود شرکت‌های حوزه فناوری از پشتیبانی شرکت‌های داخلی استفاده کنند. عطا خلیقی، مشاور سازمان فناوری اطلاعات ایران درباره محدودیت‌های این راهکار به همشهری می‌گوید: «نوع سرویسی که شرکت خارجی ارائه می‌کند، در یک مقیاس بسیار بزرگ قابل تعریف است و اصلا برای شرکت‌های ایرانی که مشتری کمتری دارند، اقتصادی یا شدنی نیست.
پشتیبانی بهتر و خدمات دقیقی که ارائه می‌کنند نیز باعث شده با وجود تمام مشکلات و دسترسی دشوار به سامانه‌های خارجی عملا بسیاری از شرکت‌های ایرانی ترجیح بدهند از سامانه‌های غیربومی استفاده کنند.»