رشته IT نخوانید؛ بیکار می‌مانید
نادر نینوایی - حدود سه سال قبل بود که تیتر یک هفته‌نامه را به «معمای بازار تشنه استخدام و فارغ‌التحصیلان بیکار IT» اختصاص دادیم و در قالب گفت‌وگویی که با یکی از فعالان حوزه آموزش کشور داشتیم،
این هشدار مطرح شد که دروس مرتبط با IT در دانشگاه‌های ایران متناسب با هیچ تقاضا و نیازی در بازار کار کشور نبوده و فارغ‌التحصیلان این رشته بیکار می‌مانند.
**حال اما بعد از گذشت سه سال، وزارت کار برای چندمین بار طی سال‌های گذشته تاکید کرده که رشته فناوری اطلاعات بیکارترین فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را به خود اختصاص داده است.**
IT بیکارترین رشته دانشگاهی
نوزدهم مردادماه سال جاری، معاون توسعه کارآفرینی واشتغال وزیر کار با ذکر اینکه بخش عمده‌ای از اشتغال حوزه خدمات بی‌کیفیت و ناپایدار است، گفت: فناوری اطلاعات بیکارترین فارغ التحصیلان دانشگاهی را به خود اختصاص می‌دهد.
معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزیر کار با تاکید بر اینکه بخش قابل توجهی از ارزش افزوده در دنیا مربوط به بخش فناوری اطلاعات است، اظهار کرده: ۳۰ درصد از زیرساخت‌ها در دنیا مربوط به حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و ۷۰ درصد دیگر نیز در حوزه تولید محتوا در بخش فناوری اطلاعات است اما در ایران این‌گونه نیست.
وی همچنین گفته است: **به‌رغم ظرفیت بالای اشتغال در حوزه تولید محتوا در بخش فناوری اطلاعات اما به دلیل فقدان مهارت فارغ‌التحصیلان این رشته برای ورود به بازار کار، بخش آی‌تی بیکارترین فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را به خود اختصاص می‌دهد.**
معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزیر کار یکی از مشکلات امروز بازار کار را عدم انطباق قابلیت‌های نیروی کار با نیاز واقعی اشتغال کشور عنوان کرده و افزوده است: فارغ‌التحصیلان دانشگاهی باید برای ورود به بازار کار و به‌دست آوردن شغل مورد نظر بتوانند مهارت‌های مورد نیاز را کسب کنند.
**نکته جالب توجه آنکه این مقام مسوول در سال 95 نیز درست عین همین اظهارات را بیان کرده بود و مشخص نیست، از آن زمان تا کنون آیا اصلا اقدامات جبرانی در دستور کار قرار گرفته یا صرفا به اظهار تاسف و سخنرانی و تبدیل شدن به تیتر رسانه‌ها بسنده شده است.**
این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که از سال‌ها قبل و پیش از آنکه مسوولان دولتی بر این مساله «تاکید کنند» نیز گزارش‌های متعددی از اشکالات و شکل‌گیری ناقص این رشته دانشگاهی در کشور مطرح بود که همه این موارد همچنان نادیده گرفته شد تا جوانان بیشتری چهار سال از وقت و انرژی و پولشان را صرف این رشته کنند.
تاریخچه ایجاد رشته IT در ایران
ورود رشته IT به مجموع رشته‌های ارایه‌شده در دانشگاه‌های کشور به ابتدای سال 1380 و همزمان با اوج گرفتن مباحث مربوط به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی در ایران بازمی‌گردد. سرانجام در سال 1381 بود که رشته مهندسی فناوری اطلاعات به‌طور رسمی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مورد پذیرش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفت، به‌گونه‌ای که رشته مهندسی فناوری اطلاعات در پایه لیسانس به‌طور همزمان در سه دانشگاه علم و صنعت، امیرکبیر و شیراز تدریس شد.
چهار سال بعد از آنکه نخستین ورودی‌های رشته فناوری اطلاعات در ایران فارغ‌التحصیل شدند، زمزمه‌های زیادی در خصوص ناکارآمدی این رشته جدید دانشگاهی و منطبق نبودن دروس ارایه‌شده با نیازهای بازار کار شروع شد.
مرور یک گزارش که 12 سال قبل (مهرماه سال 85) به قلم یکی از نویسندگان فعلی هفته‌نامه عصر ارتباط، منتشر شد جالب توجه است. این گزارش مدتی نه‌چندان طولانی از ایجاد رشته دانشگاهی IT در هفته‌نامه بزرگراه فناوری چاپ شد نیز گواه این موضوع بود که این رشته و دروس درنظر گرفته‌شده برای آن از اساس بی‌فایده و اتلاف وقت و توان دانشجویان بوده است.
در بخشی از آن گزارش آمده بود: «بررسی مفاهیم درسی رشته فناوری اطلاعات نشان می‌دهد بیشترین مفاد دروس اصلی این رشته با نرم‌افزار مشترک است، اما تحت عناوین دیگری ارایه می‌شوند.
یکی از استادان IT دانشگاه تهران با بیان عدم انطباق محتوای درسی با نیازهای دانشجو می‌گوید: در رشته فناوری اطلاعات هنوز دیدگاه سنتی ضرورت وجود درس ریاضی در همه رشته‌های مهندسی دیده می‌شود و واحدهای قابل توجهی در این حوزه به درس ریاضیات اختصاص یافته است، درحالیکه جای واحدهایی که واقعا مورد نیازند خالی است.
به گفته وی، درحالیکه سخت‌افزار نقش کلیدی و مهمی را در فناوری اطلاعات به‌خود اختصاص می‌دهد، تنها 15 واحد از مجموع 61 واحد درسی در دوره کارشناسی به موضوع سخت‌افزار اختصاص یافته است. وی معتقد است مجموع دروس ارایه شده در این رشته بیشتر از نرم‌افزار و الکترونیک سرچشمه گرفته است و این قضیه موجب شده تا سطح دانش متقاضیان این رشته وسیع، ولی عمق آن مختصر و کوتاه باشد.»
**به هر تقدیر مرور گزارش‌ها و انتقادات به بهترین نحو گویای این امر است که خروجی دانشگاه‌ها در حوزه IT مطلوب نبوده و فارغ‌اتحصیلان دانشگاه‌های کشور مهارت عملی لازم را ندارند.**
تجربه خواندنی فارغ‌التحصیلان رشته IT
یکی از فارغ‌التحصیلان رشته ICT که البته با علاقه هم این رشته را انتخاب کرده، در وبلاگش مطالب قابل تاملی را در خصوص وضع نابسامان این رشته دانشگاهی در کشور منتشر کرده است.
وی نوشته: **متاسفانه در دانشگاه به اطلاعاتم چیزی اضافه نشد حتی از اساتید خودم اطلاعات بیشتر و به‌روزتری داشتم اساتیدی که فقط در پی جست‌وجوی افرادی بودند تا پروژه‌های دوره ارشد یا دکتری خود را گردن کسی بیندازند تا کارشان مفت تمام شود، زیرا اهرمی به نام نمره در اختیار داشتند.»**
این مطالب درواقع واقعیت‌هایی هستند که در دانشگاه‌های کشور وجود دارد و البته تا این لحظه نیز اقدامی اساسی برای برطرف کردن این نقاط ضعف انجام نشده است.
یکی دیگر از مشکلات رشته ICT از نظر این فارغ‌التحصیل فناوری اطلاعات، نبود امکان ادامه تحصیل در آن است؛ گویا برای دوره کارشناسی ارشد هنوز خبری از این رشته نیست و فارغ‌التحصیلان باید در گرایش‌های مرتبط با IT ادامه تحصیل دهند.
این فارغ‌التحصیل فناوری اطلاعات خطاب به علاقه‌مندان گفته: دوستان من قصد ترساندن شما را ندارم اما در این آشفته‌بازار متقاضیان این رشته حتما باید در حین تحصیل در این رشته یا رشته‌های مرتبط با کامپیوتر سعی کنند، یکی از آموزش‌های فنی حرفه‌ای را یاد بگیرند تا در بازار کار که همه کار با ویندوز و ورد را بلدند بتوانند حرفی برای گفتن داشته باشند؛ چراکه کارفرمایان به شخص کاربلد نیاز دارند.
بازار کار هم تا دلتان بخواهد وجود دارد اما این شما هستید که با یادگیری علوم مختلف برای خود کسبوکار راه می‌اندازید. یادتان باشد که به دانشگاه و اساتید به‌هیچ‌وجه تکیه نکنید، از همین دوران دانشجویی به یادگیری مطالبی در خصوص طراحی وب، کدنویسی سایت‌ها، کار با شبکه‌های کامپیوتری، کار با سرورهای لینوکسی و ویندوزی بپردازید تا سطح دانش‌تان بالاتر برود... **با خودتان روراست باشید، دوران دانشجویی بالاخره روزی تمام می‌شود. خانواده‌تان به امید اینکه در آینده کارهای می‌شوید به‌سختی در حال پرداخت شهریه دانشگاه‌ها هستند که ترم به ترم در حال افزایش است، پس با انتخاب درست رشته‌تان ناامیدشان نکنید. اگر این راه را بروید و خوب نباشید، اول به خودتان و عمر و جوانی‌تان خیانت کرده‌اید و بعد به خانواده‌تان.**
اگر تمایل دارید از سایر راهنمایی‌های این فارغ‌التحصیل ICT استفاده کنید میتوانید به آدرس اینترنتی bit.ly/2nz4eAK مراجعه کنید.
یک فارغ‌التحصیل دانشگاهی دیگر در رشته‌های مرتبط با کامپیوتر اما در وبلاگش (bit.ly/2BaBhF4) نوشته با فعالیت در رشته آی‌تی نمی‌توان درآمد مناسبی داشت.
**وی با ذکر وضع نامناسب اشتغال در رشته‌های مرتبط با کامپیوتر و آی‌تی به متقاضیان این رشته توصیه کرده در بازار رقابتی فعلی، با توجه به تعداد زیاد فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط با رایانه حتما سعی کنند برای خودشان سابقه کاری دست‌وپا کرده، زبان انگلیسی خود را پیشرفت داده و به جای انتظار برای مشاهده آگهی استخدام شرکت‌های دولتی، جذب شرکت‌های خصوصی شوند.**
نبود مهارت‌محوری در دانشگاه‌ها
یک واقعیت تلخ این است که در ایران 90 درصد کسانی که تحصیلات آی‌تی دارند فاقد مهارت‌های لازم و اجرایی در این زمینه هستند که دلایل این امر هم متعدد است.
دلیل اصلی اما آن است که ما نتوانسته‌ایم مهارت‌محوری را به جای آموزش‌محوری در جامعه جا بیندازیم. پس در فرهنگ جامعه ما بحث مهارت هنوز جا نیفتاده است و اولویت همچنان مدرک است، یعنی افرادی را در حوزه آی‌تی فارغ‌التحصیل می‌بینید که وقتی از دانشگاه بیرون می‌آیند هیچ مهارتی ندارند. **چون هنوز در دانشگاه‌های ما روی منابع قدیمی کار می‌شود و مهارت از دانشجو نمی‌خواهند و نتیجه آن می‌شود که فارغ‌التحصیلان کارشناسی و کارشناسی ارشد حالا هر گرایشی اعم از سخت‌افزار، نرم‌افزار یا آی‌تی مهارت انجام کار تخصصی را ندارند.** آن درصد کمی هم که توانایی جذب شدن به بازار کار را دارند، عمدتا خودشان در کنار تحصیل به مهارت‌ورزی پرداخته‌اند.
حساب کنید که فرد از زمانی که وارد دانشگاه می‌شود عملا چهار سال را با مطالعه اطلاعات سال‌های دور از دست می‌دهد یعنی چهارسال دوباره کسب مهارت‌ها به عقب می‌افتد. علاوه بر این، علت دیگر ضعف خروجی‌های دانشگاه‌های ایران این است که در انتخاب رشته دانشگاه استعدادسنجی نمی‌شود و بیشتر علاقه خانواده طرف و بحث موقعیت اجتماعی رشته در انتخاب رشته مطرح است، درحالیکه در دنیا از کودکی کار استعدادیابی آغاز می‌شود.
جای خالی موسسات آموزش‌محور در کشور
قانون وظیفه توسعه مهارت را در حوزه آموزش عالی به موسسات آموزش عالی آزاد واگذار کرده است. موسسات هم طبق آخرین آمار تا پایان سال 92 حدود 24 میلیون نفر ساعت دوره‌های مهارتی را در سطح کشور آموزش داده‌اند ولی هنوز این خیلی با استانداردهای روز جهانی فاصله دارد.
علت آن است که باید فرهنگ آن جا بیفتد و بپذیریم کسی که دارای گواهی‌نامه صلاحیت آن شغل است در جامعه از سوی مردم و تمام مشاغل پذیرایش باشند نه اینکه باز از او مدرک دانشگاهی بخواهند. این یکی از مواردی است که هنوز لنگ می‌زند یعنی هنوز معیار ما در انتخاب افراد برای استخدام، کاغذی است که از دانشگاه می‌آورند.
در دنیا اما موسسات موفق آموزشی و مهارت‌محور غیر دانشگاهی مثل سیسکو و مایکروسافت وجود دارند، که کسانی که کارت مهندسی این شرکت‌ها را دریافت کرده‌اند به عنوان اینکه این مهارت را کسب کرده‌اند میزان حقوقشان چه در داخل کشور و چه در خارج از آن بسیار بیشتر از دارندگان مدرک دانشگاهی ما است.
حالا پرسش این است که این موضوع چرا نباید در کشور ما بومی‌سازی شود؟ مگر موسسات آموزش عالی ما کمتر از شرکت مایکروسافت هستند اگر بخواهند این کار را پیاده بکنند هم امکانات سخت‌افزاری و هم نرم‌افزاری آن را دارند؛ مشکلی که وجود دارد تایید نکردن آن سبک کار توسط جامعه یا بازار کسبوکار ما است.
در صورتی‌که اگر همین فرد با یک مدرک MCSI پایش را از این مملکت بیرون بگذارد، زیر ماهی 10 هزار دلار درآمد نخواهد داشت چون آن شرکت خارجی مطمئن است که مایکروسافت مدرک را بی‌دلیل به او نداده است. اما شما وقتی با مهندسی آی‌تی پایتان را از این کشور بیرون می‌گذارید به دروسی که خوانده‌اید و به مدرک‌تان اعتماد ندارند. چون به کسی که دوره مایکروسافت را گذرانده می‌گویند بنشینید پای سیستم و شبکه ایجاد کنید، کسی که مهارت دارد می‌تواند این کار را بکند اما کسی که تحصیلات آکادمیک در ایران دارد حتی اگر گرایش شبکه یا سخت‌افزار داشته باشد، تسلط کامل ندارد.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
سال‌ها است که شرکت‌های IT ایران یک صفحه ویژه استخدام متقاضیان دارند که البته عموما مدرک تحصیلی در این صفحه از متقاضیان کار خواسته نمی‌شود بلکه تسلط بر زبان‌های برنامه‌نویسی روز جهان یا سایر تخصص‌های نوین حوزه فناوری اطلاعات را از افراد مطالبه می‌کنند. درواقع شرکت‌های IT کشورمان نیز به این نتیجه رسیده‌اند که این مدرک متقاضی نیست که باید برای آنها کار کند بلکه این توانایی فنی و تجربه عملی یک متقاضی است که فارغ از مدرک تحصیلی او به کارشان می‌آید.
**بد نیست این را هم بدانید که در عرصه جهانی نیز مدیران بسیاری از غول‌های سایبری امروز دنیا، عموما یا دانشگاه را نیمه‌کاره رها کرده یا اصولا در رشته غیرمرتبط تحصیل کرده‌اند!**با این تفاسیر و نیز با توجه به این امر که دانشگاه‌های کشور دانش‌محور بوده و باعث پرورش خلاقیت و نیز آموزش مهارت‌های کاربردی و جدید به دانشجویان نمی‌شود؛ همچنین با علم به اینکه دانشگاه‌ها به دلیل انتفاع مالی تمایلی به کاهش پذیرش و یا کاربردی کردن و مهارت‌محور کردن دروس نشان نمی‌دهند، لذا به متقاضیان دانشگاه توصیه می‌کنیم با توجه به نبود فرصت استخدام، برای تحصیل در رشتهIT وارد دانشگاه نشوند.
باتوجه به روشن شدن بیکاری فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط با حوزه آی‌تی قصد داریم تا نکاتی را برای مردم و متقاضیان این رشته روشن کنیم.
برای رفع این مشکل دو راه‌حل وجود دارد که شامل حذف یا کاهش معنی‌دار ظرفیت پذیرش رشته‌های حوزه فناوری اطلاعات یا کاربردی شدن این دروس با بازبینی آنها است که تاکنون هیچ‌یک از این اقدامات انجام نشده است.
در خصوص حذف رشته‌ها که مشخص است به دلیل انتفاع مالی که برای دانشگاه‌ها وجود دارد این اتفاق نمی‌افتد و وعده کاربردی کردن این رشته هم نه‌تنها مطرح نشده بلکه حتی اگر مطرح هم بشود برای اجرا حداقل نیاز به یک دهه زمان برای تدوین دروس و سرفصل‌ها و آشنایی اساتید با سرفصل‌های جدیدی دارد که عموما از آنها اطلاعی ندارند.
**باتوجه به جمیع این شرایط همان‌طور که سه سال قبل گفتیم، باز هم به متقاضیان رشته IT توصیه می‌کنیم پول، زمان و انرژی خود را برای ورود به دانشگاه در این رشته صرف نکنند؛ چراکه تحصیلات آکادمیک در این رشته کمکی به آنها برای ورود به بازار کار نمی‌کند.** (منبع:عصرارتباط)
- ۹۷/۰۵/۲۹