سامانه ناقص تجارت
دانیال رمضانی – داستان «سامانه جامع تجارت» پس از گذشت نزدیک به 9 سال تلاش برای راه‌اندازی و تکمیل هنوز به سرانجام نرسیده و از این رو نام صحیح و فعلی آن «سامانه ناقص تجارت» است، این در حالی است که با آغاز به کار دولت جدید، هر سه قوه (مجلس، دولت، قضاییه) در بالاترین سطوح پیگیر تکمیل این سامانه شده‌اند.
به شکل تاریخی طبق ماده 8 قانون بهبود مستمر فضای کسب و کار مصوب سال 1390 و بند الف ماده 6 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مصوب سال 1392 مجلس شورای اسلامی تهیه، اجرا و بهره‌برداری از سامانه جامع تجارت بر عهده مرکز توسعه تجارت الکترونیکی به عنوان یکی از سازمان‌های تابعه، وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار گرفته است.
سامانه جامع تجارت به عنوان درگاه یکپارچه ارتباط بازرگانان با دستگاه‌های ذی‌ربط در امر تجارت کشور، از تاریخ 05/ 05/ 1395 به صورت رسمی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است و بازرگانان ثبت سفارش، اخذ مجوزهای ورودی، استعلام کارت بازرگانی خودشان را در این سامانه انجام می‌دهند.
اما با گذشت نزدیک به 9 سال از راه‌اندازی و الزامات قانونی، همچنان دستگاه‌های مختلفی و در راس آن گمرک (به عنوان اصلی‌ترین حلقه تکمیل و راه‌اندازی سامانه) از اتصال خودداری کرده‌اند و سامانه به بهره‌برداری نهایی نرسیده است. این در حالی است که در دولت‌های قبلی و فعلی، انبوهی از ضرب‌الاجل‌ها و مصوبات در سطوح مختلف در خصوص این سامانه به تصویب رسیده و در مراحلی کار به شورای عالی امنیت ملی نیز کشیده شد.
اما سامانه جامع تجارت به عنوان یکی از سامانه‌های محوری و کلیدی در مبارزه با قاچاق کالا، باز هم به شکل کامل عملیاتی نشد.
در آخرین گزارش هفته‌نامه عصر ارتباط که در خصوص سرنوشت این سامانه مهم منتشر شد، مشخص شد که علاوه بر دولت‌ها و دستگاه‌های مختلف، کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی به شکل ویژه به دنبال سرنوشت اجرای این سامانه هستند و در آخرین تحولات پیرامون این پیگیری‌ها کار به پیگیری از قوه قضاییه و برخورد با مسببان و ارایه گزارش کامل از سرنوشت این پروژه به رهبری رسیده است.
نکته جالب از جدیدترین اخبار و اطلاعات منتشره درباره سامانه جامع تجارت اینکه، ظاهرا مشکل کار در نحوه عقد قرارداد با شرکت پیمانکار این پروژه بوده و در نهایت نمایندگان مجلس به فکر بازطراحی مجدد این سامانه توسط یک پیمانکار جدید افتاده‌اند.
پروژه معطل پیمانکار جدید یا قبلی؟
خردادماه سال جاری بود که وزیر اقتصاد در پاسخ به سوالی در خصوص عدم اتصال گمرک به سامانه جامع تجارت گفت: در خصوص این مساله جلسات خوبی در دولت و مجلس برگزار شد و قرارداد نهایی با پیمانکار آماده شده است. این قرارداد به منظور امضا نهایی به دانشگاه تهران ارسال شده است. دانشگاه تهران مسوولیت پیمانکاری این پروژه را به عهده داشته است. به محض امضای دانشگاه تهران، گمرک نیز کار خود را آغاز خواهد کرد.
این در حالی است که در جریان دیدار نمایندگان عضو کمیسیون اصل 90 با رییس قوه قضاییه پیرامون سرنوشت سامانه جامع تجارت، حجت‌الاسلام نبویان عضو هیات رییسه این کمیسیون با اشاره به خودداری گمرک از اتصال به سامانه جامع تجارت طی سالیان گذشته، به موضوع عدم تحویل سامانه مرتبط با گمرک از ناحیه یک شرکت وابسته به دانشگاه تهران گریزی زده و گفته بود: متاسفانه اتفاقی که در جریان اجرای قرارداد گمرک با این شرکت پیمانکار رخ داده به گونه‌ای است که گمرک به جای آنکه دستور دهد دستور می‌شنود و پیمانکاران هم به حاکم تبدیل شده‌اند.
حجت‌الاسلام نبویان تاکید کرد تا به امروز هیچکس حریف این شرکت نشده است.
عضو هیات رییسه کمیسیون اصل ۹۰ مجلس در ادامه با اشاره به مکاتبات صورت گرفته در سال ۹۷ میان شورای عالی امنیت ملی با وزارت صمت در خصوص تکلیف گمرک برای اتصال به سامانه جامع تجارت و همچنین نامه‌نگاری‌های متعدد صورت گرفته از جانب دبیر شورای عالی امنیت ملی به رییس‌جمهور وقت در سال‌های ۹۸ و ۹۹ ناظر بر تعلل و مقاومت دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط در راه‌اندازی سامانه‌های مبارزه با قاچاق کالا، گفت: دبیر شورای عالی امنیت ملی در جریان این نامه‌نگاری‌ها بیان داشت که برخی دستگاه‌های اجرایی به دلایلی از جمله عدم توانایی فنی کافی، کمبود منابع اعتباری، تغییرات پیاپی مدیریتی و نبود عزم کافی، اجرای تکالیف قانونی خود را به تعویق انداخته‌اند و در این میان گمرک با وجود دریافت اعتبارات مکفی و نیروی انسانی ماهر و همچنین ایجاد سامانه‌های داخلی جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز، به طور قابل تاملی از اجرای قانون و ارایه اطلاعات موثر به سایر دستگاه‌ها و مراجع ذی‌صلاح خودداری کرده است.
در نهایت اینکه در این جلسه خضریان عضو دیگر هیات رییسه کمیسیون اصل 90 قانون اساسی با بیان اینکه با بررسی‌های کارشناسی، مقرر شد پیمانکار جدیدی پروژه سامانه جامع تجارت را بازطراحی کرده و آن را ظرف مدت کوتاهی آماده کند، گفته بود: در این جلسه مقرر شد با استفاده از ابزارهای قانونی موجود و پیش‌بینی‌های لازم در قرارداد فعلی شرکت پشتیبان فعلی را ملزم به تمکین و ارایه خدمات کرده تا کشور در مسیر شفافیت و ارایه خدمت دچار مشکل نشده و مسیر کار گمرکات با خلل همراه نشود همچنین تصمیمات لازم برای نحوه همکاری با پیمانکار فعلی نیز در مراجع بالای ذی‌ربط اتخاذ شده و به وزارتین اقتصاد و صمت اعلام شود و کمیسیون اصل ۹۰ نیز گزارش کاملی در این خصوص تدوین و ضمن تقدیم آن به مراجع بالا در جلسه علنی مجلس نیز قرائت کند.
مشکل دور زدن تحریم‌هاست؟
در همین حال اما بررسی اخبار رسانه‌ها نشان می‌دهد که محمد شیرازیان مسوول سامانه جامع تجارت در برنامه تصویری دادستان گفته است: مشکل وزارت صمت با گمرک حل شده است. در ۵-۶ سال گذشته که با گمرک ارتباط داشتیم و قبل از دولت فعلی با این چالش مواجه بودیم که مسوولان گمرک اراده انجام کار را نداشتند. مسوولان گمرک در حال حاضر اراده همکاری کردن با سامانه جامع تجارت را دارند. سامانه گمرک از ابتدا به نحوی پیش رفت که گمرک هیچ اعمال حاکمیتی نمیتواند بکند.
به گفته مسوول سامانه جامع تجارت، در دولت جدید بین وزارت صمت و وزارت اقتصاد در رابطه با اختلاف گمرک و سامانه جامع به توافقی رسیده‌ایم، اما در اجرا هنوز از طرف گمرک مشکل وجود دارد. به بهانه دور زدن تحریم‌ها نمی‌شود بگوییم برخی دستگاه‌ها از بحث شفافیت مستثنا هستند.
دستور رییس‌جمهور به کجا رسید؟
ابراهیم رییسی در جلسه ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز که در پنجشنبه ۳۰ تیرماه برگزار شد، گفت: دولت سیزدهم چنانکه پیش از این هم بار‌ها اعلام شده، این اراده را دارد که با اصلاحات ساختاری و نهادی، زمینه‌های فسادزا و روند‌هایی که موجب وقوع قاچاق می‌شوند را از بین ببرد.
رییس‌جمهور با تاکید بر لزوم تکمیل سامانه‌هایی که در حال حاضر در زمینه جلوگیری از قاچاق کالا فعال هستند به نحوی که به اصلاح عملکرد در این زمینه منجر شود، بیان داشت: پیشرفت کار در بحث سامانه‌های مربوطه چندان رضایت‌بخش نیست.
رییسی ادامه داد: معمولا پیشرفت کند و رکود در تکمیل پروژه‌ها به بحث بودجه و تامین مالی نسبت داده می‌شود، اما واقعیت این است که خیلی از اوقات، مساله به پیمانکار و ضعف نظارتی دستگاه‌های مسوول بازمی‌گردد. از همین امروز باید با یک بررسی دقیق و برطرف کردن کاستی‌ها، به زمانبندی دقیقی برای تکمیل و ارتقای سامانه‌های مرتبط با قاچاق کالا برسیم. امروز کشور در این حوزه هیچ وقتی برای تلف کردن ندارد.
با این حال اما سوال اینجاست که کجای کار می‌لنگد؟!
مشکل در انحصارگری است؟
بر اساس گزارش رسانه‌ها یکی از نواقص این سامانه عدم وجود ارتباط مطلوب با گمرک برای تبادل اطلاعات است. در دولت سابق وزارت اقتصاد و سازمان گمرک، مخالفت خود را به طور آشکار با تکالیف قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز درمورد ارتباط برخط اطلاعاتی با سامانه اعلام می‌کردند. هرچند در دولت جدید مسوولان مربوطه به وضوح مخالفتی با این طرح نداشته، اما در عمل کار جلو نمی‌رود و گمرک اطلاعات را در اختیار سامانه قرار نمی‌دهد.
در همین راستا فاطمی امین، وزیر صمت، عنوان کرد: با تکمیل سامانه جامع تجارت زیرساخت برای مبارزه با قاچاق فراهم شده است. این سامانه یک بخش ناقص دارد که در آن زمینه مشکل از گمرک است.
کما اینکه به گفته پیمان پاک‌آیین رییس سازمان توسعه تجارت، در پنجم مرداد ماه سال جاری، مسوولیت سامانه جامع تجارت با معاونت هماهنگی وزارت صمت است. تمام اقدامات در حوزه مجوزهای صادراتی و ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت انجام شده و شخص وزیر صمت پیگیری جدی در این بخش دارد تا ارتباط برخط این سامانه با سامانه گمرک هم برقرار شود.
البته مسایل دیگر همانند تعدد قوانین حاکم بر گمرک، تعارض برخی قوانین حاکم بر این بخش، تعدد گمرکات و شمار زیاد سازمان‌های گمرک که بعضا متعارض بوده نیز بر عدم شکل‌گیری ارتباط مطلوب تاثیر گذاشته است.
سامانه نواقص فنی دارد
از سوی دیگر مرکز تماس و پشتیبانی سامانه جامع تجارت از بخش‌هایی است که نقش کلیدی در ارایه خدمت به تجار دارد چرا که استفاده از این سامانه که در حال تکمیل است پیچیدگی‌هایی داشته و راهنمای منتشر شده هم کیفیت لازم را ندارد. این بخش، اما قطعی‌های فراوان داشته و نتوانسته راهنمایی مورد نیاز را به متقاضیان ارایه دهد.
سامانه تا پایان مرداد تکمیل می‌شود؟
و در نهایت اینکه در آخرین اخبار پیرامون تحولات سامانه تجارت، رییس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز گفت: دستگاه‌های متولی برای تکمیل سامانه‌ها به منظور مبارزه با قاچاق کالا و ارز تا پایان مرداد ۱۴۰۱ فرصت دارند.
علی مویدی‌خرم‌آبادی گفت: زمانی که قبلا ابلاغ شده بود، تا پایان فروردین ماه بود. به تشخیص آقای مخبر و به پیشنهاد چند وزارتخانه مقرر شد که تا مرداد امسال یک مهلت استثنایی و پایانی به آنها داده شود تا بتوانند به تکالیف و برنامه‌ها عمل کنند. امیدواریم در این مهلت مقرر شده شاهد این اتفاق مبارک باشیم.
آخرین بار دهقانی‌نیا سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، زمان تکمیل سامانه جامع تجارت را تا پایان فروردین ۱۴۰۱ ذکر کرده بود. وزیر صمت نیز پایان فروردین را زمان تکمیل آن عنوان کرده بود.(منبع: عصر ارتباط)