سامانهها نقشی در مهار فساد ندارند
علی شمیرانی - آیا یک نگهبان باعث کاهش سرقت می‌شود؟ نه لزوما. کمااینکه اکثر تخلفات و اختلاس‌ها با وجود نگهبان‌ها و گاه با همدستی نگهبان‌ها در کشور ما رخ داده است.
آیا یک ماشین حساب باعث افزایش دقت در محاسبات می‌شود؟ نه لزوماً. اگر اعداد غلط به کامپیوتر و ماشین حساب وارد شود، در خروجی نهایی باز هم کمکی به ما نمی‌کند.
آیا یک سامانه باعث شفافیت و کاهش فساد می‌شود؟ نه لزوماً. چون امروزه با انبوهی از سامانهها مواجه هستیم که یا اطلاعات به آنها وارد نمی‌شود، یا با اختفای اطلاعات مواجه هستیم و یا سامانهها جزیره‌وار هستند و در نهایت کمکی به شفافیت یا کاهش فساد نمی‌کند.
البته اشتباه نشود، بحث بر سر حذف نگهبان‌ها و ماشین‌حساب‌ها و سامانهها از تشکیلات اداری کشور نیست، بلکه حرف اینجاست که اینها همه صرفا ابزاری هستند که لزوما کمکی به ارتقای جایگاه کشور از حیث شفافیت و مبارزه با فساد نمی‌کند. کمااینکه بر اساس آخرین گزارش‌ها، رتبه جهانی کشور از نظر شفافیت و فساد مالی با وجود افتتاح روزانه انبوهی از سامانهها رو به تنزل است.
به عبارت دیگر، تمام شعارها و هزینه‌ها در ارتباط با رفع فساد و شفافیت از طریق ایجاد سامانهها، راه‌اندازی دولت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی و امثالهم، صرفاً در حکم مشتی ابزار مجازی است که اگر درست استفاده نشود و نظارتی بر آنها نباشد نه تنها بی فایده هستند بلکه اتلاف و دور ریختن پول و امکانات کشور از طریق تلنبار سخت‌افزار و نرم‌افزار هم محسوب می‌شود.
شاید ذکر چند مثال ملموس بیشتر کمک کند.
یک نمونه دست به نقد و تازه که خبرش در سونامی و تشویش اخبار پیرامون کرونا گم شد، به سامانه حقوق و مزایای مدیران باز می‌گردد. این سامانه پس از ماجرای حقوق‌های نجومی راه‌اندازی شد تا سامانی به این مساله بدهد. اما پس از مدت‌ها پاسکاری و بلاتکلیفی، هفته قبل دیوان محاسبات، نامه‌ای اعتراضی خطاب به وزارت اقتصاد نوشت که خلاصه‌اش این بود: «در بررسی‌های به عمل آمده مشخص شد، اطلاعات ثبت شده توسط دستگاه‌های اجرایی در سامانه مذکور، منطبق بر پرداخت‌های واقعی انجام شده به مشمولان نبوده و بخش مهمی از پرداخت‌های انجام شده به این افراد، ثبت و افشا نمی‌شود!»
نمونه‌های متعدد دیگری هم داریم. سامانه حساس و مهم، تیتک وزارت بهداشت با بحران عدم ثبت اطلاعات دانه‌درشت‌ها مواجه بود و نتیجه پیگیری‌ها هنوز معلوم نیست.
سامانه ثبت واردات خودرو و واردات شبانه انبوهی از ماشین‌های لوکس و ممنوعه از مسیر پرپیچ و خم گمرکات، نمونه دیگری بود که پرونده آن به قوه قضاییه رفت.
سامانه ثبت‌نام خودروسازها هم معرف حضور است که در ظاهر قانونی‌اش بخش زیادی از خریداران واقعی موفق به ثبت‌نام نشده و از گوشه و کنار شایع شد که دلال‌ها از آدرس دیگری مشغول ثبت‌نام بوده و ظاهرا هستند!
یا در ماجرای اخیر بلاتکلیفی 4 میلیارد و 800 میلیارد دلار از ارزهای دولتی، ردپای عدم اتصال سامانهها به یکدیگر به میان آمده است.
یا قاچاق ۱۱۲۸ کانتینر کالا از لابه‌لای سامانهها و مبادی رسمی کشور، تیتری بود که چندی پیش در رسانه‌ها منعکس شد و نتیجه‌اش معلوم نیست.
اختلال‌های مکرر در سامانه معاملات بورس و نگرانی‌ها از سواستفاده‌ها در پس این اختلال‌ها که شایعه تعمدی بودن آن مطرح است یکی دیگر از نمونه‌هاست.
مخلص کلام اینکه قطعا عده‌ای به دفاع پرداخته و خواهند گفت، سامانهها باعث شفافیت و تسهیل امور خواهد شد که بخشی از این نظر طبعا درست است. اما من در پاسخ می‌گویم قبول دارم، اما سوال این است برای چه کسانی باعث شفافیت و تسهیل می‌شود؟
و در پاسخ باید گفت، برای آنکه برخی دزدی‌ها و تخلفات دانه‌درشت‌ها تسهیل و راحت‌تر شود و اطلاعات کامل و کافی در سامانهها ثبت نشود و اتفاقا سامانهها هم در معرض دید عموم باشد و همه چیز به نظر شفاف برسد و هیچ شکی را متوجه اصل‌کاری‌ها نکند.
آری! در این صورت من هم موافقم که این گزاره صحیح است که «سامانهها باعث شفافیت و تسهیل امور می‌شود!»
(منبع:فناوران)
- ۹۹/۰۲/۰۶