سرگردانی و بطالت کاربران ایرانی در فضای مجازی
روزانه میلیون‌ها پیام متنی، صوتی و تصویری فقط با یک انگشت و لمس صفحه تلفن همراه در فضای مجازی نشر پیدا میکند. بسیاری از ما نمی‌توانیم تعداد دفعاتی که یک پیام را بازنشر داده‌ایم یا به عبارتی فوروارد کرده‌ایم، به یاد بیاوریم و جالب این‌که تعداد فورواردهایی که بدون هدف و غیرمسئولانه انجام می‌شود، کم نیست.
بازنشر پیامها حتما نشر دانش و جریان آزاد اطلاعات را ایجاد میکند، اما بی‌شک این اتفاق فقط پوسته ماجراست و در لایه‌های زیرین و عمیق‌تر این فوروارد کردن‌ها، تبعات متعددی ایجاد می‌شود. کارشناسان علم ارتباطات، نظرات و دیدگاه‌هایشان را در این زمینه مطرح کرده‌اند.
در فحوای پیام
دکتر عباس اسدی تبعات بازنشر بدون هدف، ناآگاهانه و ناشیانه پیامها در فضای مجازی را بسیار متعدد و متنوع می‌داند. از نگاه این مدرس ارتباطات، تبعات چنین کاری، گاهی گسترده‌تر و در مواردی عمیق‌تر از چیزی است که احتمالا به ذهن کاربران می‌رسد.
استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در این باره توضیح می‌دهد: کاربرانی که از دانش و سواد رسانه‌ای برخوردار نیستند، بسادگی می‌توانند ناخواسته و ناآگاهانه سبب بازنشر اطلاعات نادرست، غیرکاربردی و حتی زیانبار شوند. ممکن است این اخبار هیجان و احساساتی را برانگیزند یا به اعتماد کاربران خدشه وارد کنند. این مدرس ارتباطات معتقد است: اگر پیامی با محتوای نادرست منتشر شود، اصلاح آن در فضای مجازی کار ساده‌ای نیست و اصلا نمی‌توان مطمئن شد که اصلاح یک پیام به اندازه خود پیام در این فضا دست به دست شده یا نه!
اسدی به کاهش عمق دانش و آگاهی مخاطبان بر اثر بازنشر اطلاعات اشاره میکند: بسیاری از مردم به جای این‌که مطالعه داشته باشند یا حداقل برای فضای مجازی محتوای علمی و باکیفیت تولید کنند، فقط بازنشر می‌دهند. این دسته که تعدادشان کم نیست به مرور افرادی سطحی خواهند شد که دانش و اطلاعاتشان عمقی ندارد. این افراد در واقع حاملان پیام هستند و حتی ممکن است هرگز سودی از بازنشر آن عایدشان نشود.
از بین رفتن اعتبار منبع از دیگر مواردی است که اسدی به آن اشاره میکند و توضیح می‌دهد: انتشار بی‌هدف و غیرمسئولانه می‌تواند به مرور اعتماد مردم را سلب کند یا حتی ممکن است صرفا پیام‌های منفی و هشداردهنده از یک منبع بازنشر داده شده و برداشت مخاطبان درباره منبع مورد نظر مخدوش شود.
انتشار اخبار منفی و اغراق‌آمیز، پیام‌های بهداشتی بدون بار علمی، طرح موضوعات خرافی مانند دست به دست کردن یک پیام برای گرفتن حاجت از دیگر مواردی است که وی به آنها اشاره میکند. این مدرس ارتباطات، دقت و وسواس در بازنشر اطلاعات و شناخت منبع پیام را ضروری و راه‌چاره می‌داند و چند نمونه دیگر از رفتارهای غیرحرفه‌ای را در فضای مجازی تشریح میکند: گاهی کاربران حتی یک متن را کامل نمی‌خوانند و ناخواسته یک متن تفرقه افکن یا یک تمسخر قومیتی، پیام‌های اپوزیسیون و اطلاعاتی از این دست را با نشر می‌دهند. ممکن است انتشار این اخبار موجی ایجاد کند و باعث جریحه‌دار شدن احساسات قشری از جامعه شود در حالی که این فورواردکننده‌ها خودشان را بی‌تقصیر می‌دانند و حتی اگر نیاز به تکذیب و عذرخواهی باشد، کار زیادی از دستشان برنمی‌آید.
اسدی از کاربران دعوت میکند به هدف دیگران از تولید پیام و هدف خودشان از بازنشر آن دقت کنند و اطلاعاتی را بازنشر دهند که هم برای خودشان مفید باشد و هم برای دیگران.
هر پیام، یک بومرنگ
دکتر محمد سلطانی‌فر، فضای سایبری را محیطی توصیف میکند که هیچ پیامی در آن از بین نمی‌رود و براحتی خود پیام یا تبعاتش به افراد بر می‌گردد. استاد دانشگاه علوم و تحقیقات می‌گوید: انتشار پیام‌های درست، مفید و موثر نتایج مثبت خواهد داشت و بازنشر بی‌هدف و غیرمسئولانه باعث می‌شود تبعاتش به خود ما برگردد. وقتی مطلبی در فضای مجازی نشر می‌دهیم برای همیشه مسئولیتش با ماست و تبعات آن به خودمان برمی‌گردد؛ اگر اطلاعات غلط، شوخی‌های بی‌ادبانه و مبتذل یا هر چیز دیگری منتشر کنیم حتما بزودی به خودمان، اعضای خانواده و حتی به والدین و فرزندانمان خواهد رسید.
این مدرس ارتباطات به شکل‌گیری جریان‌های اجتماعی بر اثر بازنشر اطلاعات اشاره میکند و موج و هیجانی که در پی می‌آورد. سلطانی‌فر در این باره بیداری اسلامی را مثال می‌زند که بر اثر موج‌ها و جریان‌سازی‌های فضـــای مجازی در دنیای واقعی ایجاد شد. وی به تاثیرات اقتصادی بازنشر اطلاعات اشاره و تشریح میکند: افراد یا گروه‌هایی که برای فروش آگهی و تبلیغات در صدد جذب دنبال‌کننده یا اعضای بیشتری هستند، تکنیک‌های ساده‌ای به کار می‌برند که بازنشر پیام‌هایشان بیشتر و بیشتر شود. بنابراین با هر فوروارد یک امتیار به فرد، گروه، کانال یا صفحه تولیدکننده تعلق می‌گیرد که حکم سرمایه و جذب آگهی بیشتر را دارد.
سلطانی‌فر نیز بر اهمیت آموزش کاربران تاکید دارد و تصریح میکند: فضای مجازی را نه باید حذف کرد، نه دفع و نه محدود. بلکه تنها راه چاره، آگاهی کاربران است که با آموزش میسر می‌شود.
سرگردانی در معرکه مجازی
دکتر غلامرضا آذری، رفتار کاربران را در فضای مجازی و بازنشر اطلاعات کاملا طبیعی می‌داند. این استاد دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه آزاد توضیح می‌دهد: فضای مجازی بر مبنای انتقال سریع اطلاعات شکل گرفته و طبیعی است که کاربران از این فضای تازه بی‌محابا استفاده کنند. زمانی مردم در فضاهای عمومی یا در سخنرانی‌ها و نشست‌ها و میزگردها می‌توانستند گپ و گفت داشته باشند، اما حالا تبادل نظر در فضای مجازی انجام می‌شود و طبیعی است که کاربران بخصوص کاربران ایرانی، شیطنت کنند و از هیچ امکانی در این فضای جدید، بی‌بهره نمانند.
آذری فضای مجازی را دنیای انبساط اطلاعات توصیف میکند و معتقد است در این بازار مکاره هم فرصت کاسبی فراهم است، هم ایده‌برداری و حتی کپی‌برداری از اطلاعات و حتی جریان‌سازی و موج سواری. این مدرس ارتباطات به سرگردانی مخاطبان در فضای مجازی اشاره و بازنشر بی‌هدف را نتیجه همین سرگردانی توصیف میکند. به اعتقاد دکتر آذری در چنین شرایطی مساله آموزش مطرح می‌شود و البته از نظر او، آموزش فعالیت در فضای مجازی یا سواد رسانه‌ای، یک کار میان‌رشته‌ای است.
به اعتقاد این مترجم و پژوهشگر، رفتار کاربران در فضای مجازی ریشه‌های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی دارد و آموزش به چنین مخاطبی با شرح الفبای حضور در فضای مجازی به نتیجه نمی‌رسد. وی در این باره تاکید میکند: لازم است تحت مدیریت و سرپرستی جایی مانند سازمان علوم پزشکی از همه تخصص‌های مرتبط با مسائل فرهنگی استفاده شود و گروهی از جامعه‌شناسان، روان‌شناسان، انسان‌شناسان و اقتصاد‌دان‌ها نوع و دلایل رفتار مخاطبان در فضای مجازی را ریشه‌یابی کنند. (منبع:جام جم)
- ۹۶/۰۶/۲۱