سونامی سامانه بعد از کارت‌های هوشمند
سیاوش روشنی - نبود نظارت در صدور انبوهی از کارت‌های هوشمند بی‌استفاده و کم‌استفاده در کشور که به منبع جدید هزینه و درآمد برخی از نهادهای دولتی تبدیل شده است همچنان ادامه داشته و روز به روز هم رقابت‌ها برای تولید کارت‌های هوشمند بیشتر ادامه دارد.
**شاید اغراق نباشد اگر بگوییم با جمع‌آوری تمام کارت‌های هوشمند صادره در کشور می‌توان یک موزه بزرگ راه‌اندازی کرد. موضوعی که چندی پیش به آن پرداختیم و در خصوص معضل این اقدام نوشتیم که طبعا تاثیری بر این روند نداشته و نخواهد داشت.**
برای نمونه در ماه‌های اخیر در حالی 85 میلیون ایرانی ملزم به تعویض کارت‌های ملی خود و تبدیل آن به کارت هوشمند ملی شده‌اند که هنوز مورد کاربری آن و اصولا بسترهای کاربری آن فراهم نیست.
حالا اما در حالی‌که هر ایرانی محکوم به حمل یک ساک کارت هوشمند بی‌فایده و کم‌فایده است، سونامی سامانه‌های مختلف دولتی نیز در حال شکل‌گیری است.
در همین چند روز گذشته خبر راه‌اندازی سامانه‌هایی همچون “ثبت تخلف جاده‌ای”، “فرزندخواندگی”، “متکدیان کشور”، “اسناد دفاع مقدس” و “ رده‌بندی غارهای کشور” و البته چند سامانه دیگر منتشر شد.
بدون هیچ قضاوتی در خصوص کارکرد، لزوم و محتوای این سامانه‌ها اما پرسش‌هایی در این میان مطرح است که در هیچ کدام از اخبار منتشره اشاره‌ای به آنها نمی‌شود.
بر اساس روال مرسوم در زمان معرفی و رونمایی از سامانه‌ها صرفا به اطلاعات مشخصی همچون لزوم ساخت سامانه، بخش‌های مختلف سامانه و اطلاعاتی از این دست پرداخته می‌شود که در خبرها هم چیزی بیش از این مشاهده نمی‌شود.
اما مسایلی همچون هزینه ساخت سامانه‌ها، میزان کارایی آنها در قبال هزینه انجام شده و حتی منظور از سامانه نیز به روشنی مشخص و بیان نمی‌شود و به این ترتیب این روزها هر چیزی تحت عنوان سامانه در حال افتتاح است.
**نکته تامل‌برانگیز دیگر اما سرنوشت سامانه‌ها است. سامانه‌ها ساخته می‌شوند اما خبر مرگ آنها هیچ‌گاه منتشر نمی‌شود. کنترل میزان کارکرد سامانه‌ها و سرنوشت آنها خود موضوع یک تحقیق مبسوط و گسترده است و کم نیستند سامانه‌هایی که تنها اسمی از آنها باقی مانده و فقط راه‌اندازی شده‌اند تا راه‌اندازی شده باشند **و در همین حوزه فاوا هم از این دست سامانه‌ها کم نداریم.
تعریف سامانه
طبق تعریف به نرم‌افزار یا سخت‌افزاری که جهت تامین و برآورده‌سازی نیاز کاربر در یک موضوع خاص طراحی و پیاده‌سازی شده باشد، سامانه می‌گویند.
به عبارت دیگر سامانه یعنی ترکیبی از چند چیز یا جزء که یک کل واحد پیچیده و سازمان‌یافته را تشکیل می‌دهند.
در سامانه می‌بایست یک گروه‌بندی منظم از عناصر مجزا و در عین حال مرتبط با یکدیگر، به منظور تامین هدف‌های از پیش تعیین شده وجود داشته باشد.
سامانه‌های بانکی، سامانه کارت هوشمند سوخت و یا سامانه ارسال و دریافت پیام کوتاه برخی از سامانه‌های شناخته شده کشور هستند.
کاربرد سامانه‌ها
سامانه‌ها به دلیل تعداد اجزای زیادی که دارند و نیز به دلیل ظرفیت بالایشان سازمان‌ها را از ایجاد چندین سایت موازی هم بی‌نیاز می‌کنند.
شاید بتوان گفت مهم‌ترین تفاوت سامانه با سایت‌های عادی این است که سامانه‌ها بسیار گسترده‌تر و پیچیده‌تر بوده و به دلیل همین گستردگی و پیچیدگی از ظرفیت بیشتری برخوردارند.
این روزها اما هر روز سامانه جدیدی در زیرمجموعه‌های دولت متولد می‌شود و حجم این سامانه‌ها به قدری بالا رفته که دیگر به سختی می‌توان فهمید برای حل هر مشکل به کدام‌یک از این سامانه‌ها باید رجوع شود.
فقدان متولی ساماندهی و تجمیع سامانه‌ها
رشد قارچ‌گونه سامانه‌ها در کشور در یکی دو سال اخیر به حدی بوده که گاه یک نهاد بیش از 10 سامانه را برای رسیدگی به امور مختلف ایجاد کرده است در حالی که به راحتی می‌شد این 10 سامانه ادغام شده و تبدیل به یک سامانه شوند. تعدد ایجاد سامانه‌های جدید البته این شائبه را به وجود می‌آورد که سود و منفعتی در پس ایجاد این سامانه‌های رنگ و وارنگ و بعضا شبیه به هم وجود دارد.
به نظر می‌رسد وجود یک متولی می‌تواند باعث شود ضمن تجمیع و سامانمند شدن سامانه‌های قبلی از ایجاد سامانه‌های شبیه به هم و تکراری نیز جلوگیری شود تا هزینه اضافی برای ایجاد سامانه‌ها ایجاد نشده و کمتر شاهد تشتت فعلی برای پیدا کردن سامانه‌ای که با کار و نیاز ما در ارتباط است باشیم.
سامانه، سایت یا یک لینک
نکته دیگری که در پس صنعت سامانه‌سازی در نهادهای مختلف در حال وقوع بوده و قابل تامل است، نبود یک تعریف واحد و استاندارد از سامانه و کارکرد آن است. برای مثال بسیاری از مواردی که تحت عنوان سامانه و با صرف هزینه‌های ساخت و تبلیغات راهی بازار می‌شوند، چیزی بیش از یک سایت اطلاع‌رسانی نیستند. برخی از این به اصطلاح سامانه‌ها هم چیزی بیش از یک لینک جدید در دل یک سایت نیستند. **در واقع افزودن یک بخش جدید به یک پورتال دولتی می‌تواند، مشکل را حل کند، اما ظاهرا استفاده از کلمه "سامانه" جذابیت و البته توجیه مناسب‌تری برای هزینه و راه‌اندازی بساط اداری جدید دارد.**
عدم اطلاع‌رسانی مستمر از سامانه‌ها
نکته دیگر آنکه رویه جاری در زمینه ایجاد سامانه‌ها این گونه است که وقتی در یکی از نهادها سامانه‌ای راه‌اندازی می‌شود خبر ایجاد آن در روابط عمومی نهاد مربوطه به صورت مطلبی چند خطی منتشر می‌شود و پس از آن دیگر هیچ نوع تلاشی برای شناساندن آن به مردم انجام نمی‌گیرد. به دلیل همین رویه جاری نیز بسیاری از مردم از وجود سامانه‌های مختلف ایجاد شده اطلاع ندارند و حتی به درستی نمی‌دانند چه عبارتی را باید در اینترنت جست‌وجو کنند تا از میان انبوهی سایت و اطلاعات غیرمرتبط به چیزی که می‌خواهند برسند.
اگر از یک سو تجمیع سامانه‌های واقعی و مورد نیاز صورت گرفته و از دیگر سو اطلاع‌رسانی مستمر در رسانه‌ها برای معرفی سامانه‌ها وجود داشته باشد آنگاه می‌توان امیدوار بود که سرانجام چند سامانه کلی ایجاد شده که مردم نیز با خدمات آن آشنا بوده و از آنها استفاده می‌کنند. در غیر این صورت بالا رفتن آمار کمی ایجاد سامانه نه تنها منفعتی در پی ندارد بلکه باعث سردرگمی مردم نیز می‌شود و در حکم آب در هاون کوبیدن است.
**برای روشن شدن صورت مساله یک تحقیق ساده جواب بسیاری از ابهامات را خواهد داد. به همین منظور کافی است به میان مردم رفته و از آنها نام پنج سامانه مهم و ملی کشور را جویا شویم و ببینیم چه پاسخی خواهیم یافت.**
مشتی نمونه خروار از سامانه‌های کشور
اما ما این پرسش را در گوگل جست‌وجو کردیم که انبوهی از جواب را به دست آوردیم که از میان این اقیانوس سامانه‌ها تنها به ذکر نام 62 سامانه (و نه کاربرد، هزینه راه‌اندازی، نهاد متولی) بسنده می‌شود!
سامانه سپهتن، سامانه سیمفا، سامانه تدارک دولت، سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات، سامانه متمرکز مالیاتی، سامانه الکترونیکی گمرک، سامانه شناسه کالا، سامانه سوابق بیمه‌شدگان، سامانه سناد، سامانه 1818، سامانه ۸۰۰، سامانه فروش کتب درسی، سامانه تبادل اطلاعات اقتصادی، سامانه سنهاب، سامانه کار، سامانه نهاب، سامانه حامی، سامانه کنترل اصالت فرآورده‌های سلامت‌محور، سامانه سمتا، سامانه شناسایی صفحات فیشینگ، سامانه بیتا، سامانه ثبت تخلفات جاده‌ای، سامانه فرزندخواندگی، سامانه متکدیان کشور، سامانه اسناد دفاع مقدس، سامانه سجاد، سامانه سهام عدالت، سامانه تاک، سامانه بام، سامانه مدیریت بازرسی آسانسور، سامانه درمان الکترونیک، سامانه جامع رسانه‌های کشور، سامانه ثبت‌بندی و رتبه‌بندی دانشگاه‌های کشور، سامانه کانون‌های آگهی و تبلیغاتی، سامانه رصد، سامانه خدمات رفاهی، سامانه ثریا، سامانه اطلاعات درمان سوء مصرف مواد ، سامانه خرید آرد، سامانه سخا، سامانه درس افزار، سامانه تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج، سامانه کایپر، سامانه هوشمند معلم، سامانه یکپارچه جمع‌آوری الکترونیکی داده‌ها، سامانه تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی، سامانه ملی کارآموزی و بازآموزی، سامانه ساماندهی و تخصیص سوخت ناوگان حمل بار شهری، سامانه ثبت پایان‌نامه، سامانه سما، سامانه سیب، سامانه پایش آلودگی هوای کشور، سامانه کدال، سامانه تبادل الکترونیک دفاتر پیشخوان دولت، سامانه اطلاع‌رسانی وضعیت ترافیک شهر، سامانه صیاد، سامانه مدیریت آموزش کارکنان دولت، سامانه حمایت از مشاغل خانگی، سامانه یکپارچه مجوزها، سامانه شناسه ملی اشخاص حقوقی کشور، سامانه مشابه‌یاب و سامانه ثبت معاملات املاک کشور.
- ۹۶/۰۹/۲۴