«شرکت دانش‌بنیان» بدون تولید دانش، نقض غرض است
عباس پورخصالیان – روز دوشنبه هفتم شهریور 1401 که مصادف بود با ششمین روز از هفته دولت، مدیران وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات میزبان 6 شرکت در اصطلاح دانش‌بنیان در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات در منطقه ویژه اقتصادی فرودگاه بین‌المللی پیام بود، شرکت‌هایی که – در خبر آمده بود- به بهره‌برداری رسیده‌اند. البته، آنها اگر واقعا به بهره‌برداری رسیده باشند، باید مبارک باد بدرقه راه‌شان کرد!
اما اصلا معنیِ به بهره‌برداری رسیدن چیست؟ آیا 6 شرکت فوق موفق به عرضه محصول به بازار شده‌اند؟ آیا مشتری و خریدار دارند؟ آیا برخی از این شرکت‌ها پیش از این نیز افتتاح و به بهره‌برداری نرسیده بودند؟
این 6 شرکت، تازه بناست در منطقه ویژه مذکور عموما به تولید سخت‌افزارها و (به ندرت به نرم‌افزارها)ی ارتباطی/ رایانه‌ای و ساخت ابزار پرداخت بانکی بپردازند، شامل تولید تجهیزات مخابراتی، تولید سرور و شبکه سوییچ (!) ، تولید تلفن‌های همراه، تولید لوازم جانبی رایانه، تولید پایانه‌های فروش برخط بی‌سیم و باسیم، تولید صندوق فروشگاهی دیجیتالی و تولید دستگاه‌های خودپرداز.
به بهره‌برداری رساندن خط تولید این نوع محصولات، ساده نیست و اگر ساده هم باشد، زمان‌بر است!
در میان این 6 شرکت، وجود شرکتی که در نظر دارد سرور و شبکه سوییچ (!) تولید کند یا شرکتی که می‌خواهد تلفن‌های همراه بسازد، جدی بودن متن خبر و واقعیت گزارش را اندکی زیر سوال می‌برد. به علاوه منظور از عبارت تولید سرور و شبکه سوییچ (!) معلوم نیست که چیست؟ و هم روشن نیست که کدام شرکت می‌خواهد تلفن‌های همراه تولید کند.
باید توجه داشت که در مورد تولید داخلی تلفن‌های همراه، مقامات رسمی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قبلا هم بارها بشارت داده و رسما اعلام کرده بودند که در ایران 6 شرکت، شامل اِل‌جی، جی‌پلاس، مجموعه ارگ جدید بم، صاایران، مجموعه انارستان و مجموعه اُرُد، به تولید گوشی همراه مشغولند. با کدام اثربخشی؟- خدا می‌داند!
آیا شرکتی که بناست در منطقه ویژه مذکور به تولید گوشی تلفن همراه بپردازد، شرکتی جدید است؟ یکی از 6 شرکت فوق است؟ یا تیمی تشکیل شده از میان آنهاست؟
وانگهی، این 6 شرکت مستقر شده یا مستقر شونده در منطقه ویژه فرودگاه پیام، معلوم است که کاملا خودکفا نیستند و به هرحال در فرایند تولید، حالاها وابسته به منابع تجهیزاتی و دانشی در خارج از کشور هستند.
پرسش اینجاست که این 6 شرکت، با داشتن وابستگی به منابع خارجی، در کدام زمینه فناوری دانش: تولید دانش و مدیریت دانش، کار کرده‌اند؟ در هریک از این زمینه‌های دانشی چه می‌کنند؟ یا چه خواهند کرد؟ آیا به دانش لازم در زمینه فناوری دانش نایل شده‌اند؟ و چگونه به صفت دانش‌بنیان مزین شده‌اند؟
تفاوت میان شرکت دانش و شرکت دانش‌بنیان
در اسناد اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU)، دوران حاضر عمدتا عصر اطلاعات نامیده می‌شود؛ در حالی که در اسناد یونسکو، از پیشرفت جوامع به سوی عصر دانش گفت‌و‌گو ست! همچنان که نام عصر اطلاعات (Information Era) ترکیبی اسمی‌‌است، عصر دانش (Knowledge Era) هم از کنار هم قرار گرفتن دو اسم ساخته شده است؛ همین ترکیب اسمی در اصطلاحاتی دیگر مثلِ Knowledge Expert، Knowledge Society، Knowledge Company و Knowledge Management نیز مشاهده می‌شود.
به عبارت دیگر در اسناد اتحادیه بین‌المللی مخابرات و یونسکو، در نام‌گذاری جوامع مدرن و دوران کنونی از ترکیب‌های صفتیِ Information-based یا Knowledge-based اغلب، پرهیز شده است، در حالی که اصطلاحات Information-based Company یا Knowledge-based Company در زبان و نوشتار انگلیسی هنوز به کار می‌روند. لذا باید پرسید که تفاوت میان شرکت دانش و شرکت دانش‌بنیان در چیست؟ و در ایران چه تعداد شرکت دانش و چند شرکت دانش‌بنیان حضور دارند؟
– شرکت دانش، شرکتی است که دانش تولید می‌کند؛ دانش تولید شده را نخست خود مصرف می‌کند و سپس وقتی که مطمئن شد، از رقبا به قدر کافی پیشی گرفته است و با عرضه دانش به بازار، شکست نمی‌خورد آنها را ممکن است بسته‌بندی کرده و به فروش برساند ولی در نهایت و در هر صورت باید دانش‌هایی را که اندوخته، مدیریت کند.
– شرکت دانش‌بنیان، اما شرکتی است دارای هسته دانش‌بنیان! یعنی شرکت دانش‌بنیان، پایگاهی از دانش‌های اندوخته، ایجاد می‌کند و آن را در دسترس کارکنان و (گاه) در اختیار مشتریان می‌گذارد تا برای رسیدن به اطلاعات، زیاد وقت صرف نکنند.
کارکنان با استفاده از پایگاه دانش، بیشتر به کار و مشتریان زودتر به سفارش و خرید می‌پردازند. برعکس، در نبود چنین پایگاهی، بسیاری از کارمندان حدود 20 درصد از زمان کاری خود را صرف جست‌وجوی اطلاعات مورد نیازشان در مخازن داده‌ای و مغز همکاران خود می‌کنند.
– شرکتی ممکن است دارای دو پایگاه دانش برای کاربران درونی باشد: تمام اطلاعات و داده‌های غیر استراتژیک را در یکی جاسازی و متمرکز و به کارکنان خود عرضه می‌کند، بنابراین همه کارکنان می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند؛ و بعضی از اطلاعات و داده‌های استراتژیک و حساس را در یک پایگاه دیگر، جاسازی و متمرکز می‌کند، و فقط افرادی خاص به محتوای آن دسترسی دارند.
در ایران، اغلب شرکت‌های موسوم به دانش‌بنیان، نه پایگاهی از درس‌ها و دانش‌های اندوخته، برای کارکنان خود ایجاد می‌کنند و نه یک چک‌لیست ساده شامل راهنمایی‌های نحوه انجام کار در اختیار کاربران‌شان می‌‌گذارند. بعضی از شرکت‌های به اصطلاح دانش‌بنیان در اقل موارد، تنها یک پاسخ‌نامه به پرسش‌های متداول درست می‌کنند ولی گاه فراموش می‌کنند که به همراه آن، یک روال رفع خرابی‌های پیش پاافتاده اما پُربسامد را تدوین و منتشر کنند.
نتیجه اینکه:
– ایران به ندرت شرکت دانش دارد و از میان انبوه شرکت‌های به اصطلاح دانش‌بنیان در ایران، اغلب آنها تنها نام و اصطلاح دانش‌بنیان را یدک می‌کشند چون به تولید دانش نمی‌پردازند چه رسد به اینکه دانش را بسته‌بندی کرده و به فروش برسانند.
– بعضی از شرکت‌های به اصطلاح دانش‌بنیان در ایران توانسته‌اند یک پایگاه دانش، شامل واژه‌نامه اصطلاحات تخصصی، فهرست‌های تعریف خدمات و نمایش ویدیویی فرایندها، مجموعه‌ای از مقالات مقدماتی، یک راهنمای گام به گام انجام فرایندها و یک پاسخ‌نامه به سوالات متداول تولید کنند، ولی بسیاری از آنها را به دلایلی منتشر نمی‌کنند. یکی از دلایل عدم انتشار اطلاعات و داده‌ها، ممکن است ایراد داشتن متن و ویرایش نشدن محتوا از لحاظ فنی/تخصصی و ادبی باشد.
مدیریت پایگاه دانش
پایگاه دانش، محصول نهایی سازماندهی و جمع‌آوری تمام اطلاعات، داده‌ها و دانش‌های ارایه شونده به شکل مفید است.
شرکت‌های دانش‌بنیان برای نگهداری، بهره‌برداری و انتشار پایگاه دانش، اغلب به نرم‌افزار مدیریت دانش نیاز دارند. بهتر است که نرم‌افزار مدیریت دانش نیز تولید شده شرکت دانش‌بنیان باشد.
به این ترتیب شرکت دانش‌بنیان خلاصه یعنی شرکتی دارای هسته پایگاه دانش. بخشی از این هسته مرکزی، صرفا برای مصرف داخلی تدوین می‌شود و بخشی دیگر برای مصرف بیرونی، یعنی برای کاربران بالقوه و مشترکان و مشتریان بالفعل. البته بخشی هم هست که مختص یادگیری ماشین توسط ماشین است و از سوی سیستم یادگیری ماشین (MLS) مورد استفاده قرار می‌گیرد. منهای این پایگاه اخیر، هسته مرکزی بیشتر توسط افراد و برای استفاده انسان طراحی و ایجاد می‌شود.
معنی هفته دولت؟
با توجه به نکات مذکور، باید پرسید که معنی هفته دولت چیست؟ آیا مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، صرفا و به هرحال باید در هفته دولت، هر طور شده خودی نشان دهند؟
پرسش از معنی هفته دولت؟ با توجه به عملکرد وزارت عتف برای این وزارتخانه نیز مطرح است؛ زیرا که وزارت عتف به همراه معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، مجوز دانش‌بنیان بودن را برای هزاران شرکت (مثلا) بررسی و صادر کرده است. (منبع:عصرارتباط)