ITanalyze

سیدعلى محمدنژاد - امروزه فناورى هاى نوین ارتباطى و اطلاعاتى به طورى فراگیر رشد و گسترش یافته اند و امکانات گسترده اى را جهت برقرارى ارتباط و تبادل اطلاعات در اختیار بشر قرار داده اند. با وجود گسترش سریع و بى سابقه این فناورى ها و به تبع آن پیدایش جامعه اطلاعاتى و عصر اطلاعات، همانند اعصار گذشته تاریخ شاهد وجود نابرابرى و بى عدالتى در توزیع این فناورى ها و دسترسى افراد به این فناورى ها هستیم. این پدیده که از آن تحت عنوان «شکاف دیجیتالى» نام برده مى شود تبیین کننده توزیع نابرابر امکانات و تجهیزات ارتباطى در نقاط مختلف دنیا، دسترسى نابرابر و دانش نابرابر در زمینه استفاده از این فناورى ها در سطح جهان است. در ادامه به بررسى بیشتر این پدیده و ابعاد گوناگون آن خواهیم پرداخت.

اصطلاح «شکاف دیجیتالى» به نابرابرى هاى موجود در زمینه توزیع فناورى هاى نوین ارتباطى، دسترسى افراد به این فناورى ها و دانش افراد در امر استفاده از این فناورى ها اشاره دارد. آمارهاى ارائه شده از سوى مراکز معتبر جهانى موید وجود شکاف دیجیتالى در دنیاى سایبرنتیکى امروز است. براى مثال در خصوص دسترسى به اینترنت در حالى که در کشورهاى پیشرفته و از جمله ایالات متحده از هر دو نفر یک نفر به اینترنت متصل است، در کشورهاى فقیر نظیر آفریقا این آمار به هر ۲۵۰ نفر یک مورد مى رسد. و یا در خصوص تلفن که به عنوان بستر استقرار فناورى هاى نوین ارتباطى شناخته مى شود در سراسر آفریقا تنها ۱۴ میلیون خط تلفن وجود دارد در حالى که این تعداد از خطوط تلفن شهر توکیو یا منهتن کمتر است. برخى آمارها نیز نشان مى دهد تا اوایل سال ۲۰۰۳ میلادى در حدود ۹۳ درصد کاربران اینترنت و ۷۳ درصد تلفن هاى جهان در اختیار ۲۰ درصد کشورهاى توسعه یافته قرار داشته است. این اختلاف و نابرابرى در زمینه تمامى تکنولوژى هاى ارتباطى و اطلاعاتى وجود دارد و کشورهاى مسلط بر حوزه فناورى هاى اطلاعاتى و ارتباطى هرروزه بر فاصله خود با سایر کشورها افزوده و شکاف دیجیتالى ابعاد گسترده ترى مى یابد.

• ابعاد شکاف دیجیتالى

«شکاف دیجیتالى» ابعاد متعددى دارد. یک بعد آن به تکنولوژى ارتباطات و اطلاعات باز مى گردد. در حال حاضر کشورهاى پیشرفته که دارنده اصلى این تکنولوژى ها هستند آن را به انحصار خود درآورده و هر روز بر تسلط خود در این زمینه مى افزایند. حال آنکه سایر کشورها که در این زمینه عقب تر از کشورهاى مسلط به این فناورى ها هستند هر روز بر عقب ماندگى خود مى افزایند.

بالا بودن هزینه هاى مربوط به راه اندازى و دسترسى به فناورى هاى نوین ارتباطات و اطلاعات از جمله چالش هاى موجود در جامعه اطلاعاتى و ایجاد شکاف دیجیتالى است. ایجاد و گسترش زیرساخت هاى دیجیتالى اعم از گسترش خطوط مخابراتى، شبکه هاى برق رسانى، کابل هاى فیبر نورى، خطوط ماهواره اى و اینترنتى به تمام سطوح جامعه هزینه بسیار بالایى داشته و سرمایه گذارى در این زمینه از عهده کشورهاى در حال توسعه برنمى آید. مشکل هنگامى مضاعف مى شود که بدانیم قریب به دوسوم جمعیت کشورهاى توسعه نیافته و کم درآمد ساکن روستاها هستند و لذا فراهم ساختن شبکه ها و زیرساخت هاى مورد نیاز هزینه هاى به مراتب بیشترى را دربر خواهد داشت. از طرف دیگر با توجه به پائین بودن سطح درآمد روستائیان، توجیه این هزینه ها از لحاظ درآمدهاى بالقوه دشوار مى نماید. امروزه در دنیا در حدود ۱/۵ میلیارد نفر با صرف درآمد روزانه یک دلار زندگى مى کنند و با توجه به مشکلات معیشتى، بهداشتى و اقتصادى در اغلب کشورهاى عقب مانده، صرف هزینه هاى گزاف جهت گسترش شبکه هاى اطلاعاتى اساساً بى معنى خواهد بود. یقیناً بدون ایجاد زیرساخت هاى لازم صحبت از کاهش شکاف دیجیتالى امرى دست نیافتنى تلقى خواهد شد.

یکى از عمده ترین موضوعات مطرح در مبحث «شکاف دیجیتالى» مربوط به دسترسى افراد به شبکه جهانى اینترنت است. آمار به طرز وحشتناکى منعکس کننده این شکاف است به گونه اى که ۶/۹۹ درصد از مردم آفریقا و جنوب آسیا در سال ۲۰۰۰میلادى از دسترسى به اینترنت محروم بوده اند. در حالى که در ایالات متحده ۱۵۰میلیون نفر از اینترنت استفاده مى کنند و ۷۲درصد از مردم نیز به شبکه هاى با پهناى باند زیاد دسترسى دارند. به تبع آن در خصوص دسترسى به رایانه به عنوان یکى از شاخص هاى توسعه فناورى هاى اطلاعات در جهان نیز تفاوت فاحشى قابل مشاهده است.

آمار ها نشان مى دهد در کشور ۷۰میلیونى ایران در حدود ده میلیون رایانه وجود دارد و قریب به ۳۶۰ شهر به اینترنت متصل هستند. براساس شاخص هاى دیجیتالى نیز ایران با کسب رده ۸۶ جهان در میان کشورهاى با دسترسى متوسط طبقه بندى مى شود. در این طبقه بندى کشورهایى نظیر مصر، تونس و اندونزى پائین تر از ایران و لبنان، ترکیه و اردن در رده هاى بالاتر از کشورمان قرار دارند.

زبان عامل دیگرى است که در افزایش شکاف دیجیتالى تاثیرگذار است. به عنوان مثال اکثر محتواى اینترنت به زبان انگلیسى است و کاربران جهت استفاده از مطالب و پایگاه هاى اطلاعاتى باید آشنایى کافى با این زبان داشته باشند. حال آنکه قشر عظیم بى سواد و کم سواد در کشورهاى عقب مانده و در حال توسعه کمترین آشنایى را با زبان انگلیسى و یا سایر زبان هاى رایج در شبکه جهانى وب دارند. به طور مثال در بررسى صورت گرفته در مورد زبان «ایگبو» که زبان محاوره ۱۷ میلیون نفر از اهالى نیجریه است مشخص گردیده که در جست وجوى صورت گرفته براى یافتن صفحات وب به این زبان تنها پنج سایت مشاهده گردیده است. این پنج سایت مربوط به ترجمه اعلامیه جهانى حقوق بشر، ترجمه سند موسوم به چهار قانون معنوى، ترجمه هرم غذایى، یک کتابچه دوصفحه اى حاوى اصطلاحات زبان ایگبو و یک کتابچه دعا بوده است. بنابراین مشاهده مى شود که یک فردى که به زبان ایگبو تکلم مى کند و با زبان انگلیسى نیز آشنایى ندارد در کل شبکه جهانى وب تنها به این پنج سایت دسترسى داشته و از حجم عظیم داده ها و اطلاعات بى نصیب خواهد ماند.

شکاف دیجیتالى در توزیع نابرابر متخصصان و خبرگان فناورى هاى اطلاعاتى و ارتباطى در سطح دنیا نیز خود را نشان مى دهد. اغلب متخصصان و کارشناسان آى تى گرایش زیادى به زندگى و کار در کشورهاى پیشرفته و مرفه را داشته و از سوى دیگر این کشورها نیز مدام به دنبال جذب چنین افرادى هستند. نتیجه آنکه کشورهاى در حال توسعه و عقب مانده با متخصصان و کارشناسان زبده خود از پیشرفت در زمینه فناورى هاى نوین باز مى مانند و همچنان به دامان کشورهاى پیشرفته و صاحب فن در این زمینه مى شوند.

ابعاد شکاف دیجیتالى به قدرى گسترده است که حتى در سطح کشورهاى پیشرفته نیز قابل مشاهده است. به دلیل سیطره بخش خصوصى و تمکن مالى آنها و به انحصار درآوردن اطلاعات در کشورهاى پیشرفته با وجود آنکه دسترسى عموم به اطلاعات و نیز افزایش حجم و سرعت گردش اطلاعات در سطح جامعه افزایش یافته است ولى همه طبقات به نحو مطلوب از این اطلاعات بهره مند نمى شوند. لذا این صاحبان بخش خصوصى و طبقات مرفه جامعه هستند که با تمکن مالى خود از عهده پرداخت هزینه هاى کسب اطلاعات برآمده و از اطلاعات مفیدتر و کلیدى تر بهره مند مى شوند.

شکاف بین سواد دیجیتالى زنان و مردان یکى دیگر از ابعاد شکاف دیجیتالى است. فاصله میان دانش دیجیتالى مردان و زنان ناشى از همان نابرابرى سواد و علم بین مردان و زنان است. در اغلب کشورهاى جهان سوم دختران و زنان از بى سوادى و یا کم سوادى نسبت به مردان رنج مى برند. به همین دلیل در استفاده و دسترسى به فناورى هاى ارتباطى نیز محدودیت هاى زیادى دارند. این نابرابرى بین زنان و مردان ریشه در عدم آموزش، فقر و دسترسى نامناسب زنان به تکنولوژى است. این درحالى است که فناورى هاى ارتباطى ظرفیت هاى بسیار مناسب و بالایى جهت پرکردن شکاف و نابرابرى بین زنان و مردان دارند و اگر چنانچه زنان بتوانند معلومات و دانش کامپیوترى خود را ارتقا دهند مى توانند جایگاه شایسته ترى را در جامعه براى خود فراهم نمایند. از آنجا که کسب مهارت هاى فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات تقریباً تماماً به سواد ارتباط دارد، لذا مى باید برنامه ریزى هاى گسترده اى در خصوص افزایش سطح سواد زنان در سطح دنیا و کشورهاى عقب مانده صورت گیرد. عمده ترین شکاف دیجیتالى در بین مردان و زنان مربوط به دسترسى و استفاده از اینترنت است. به گونه اى که کمترین میزان کاربران را در کشورهاى در حال توسعه زنان تشکیل مى دهند، در مقابل بیشترین تعداد کاربران اینترنتى را مردان، دانش آموختگان دانشگاهى و افراد با درآمد بالا تشکیل مى دهند.

• کلام آخر

شکاف دیجیتالى عصر حاضر تداوم روند فقر و غنا در طول تاریخ بشر است. بى شک جهت دستیابى به جهانى آبادتر و آزادتر نیازمند پرکردن این شکاف و ایجاد توازن در دسترسى و بهره مندى از فناورى هاى ارتباطى و اطلاعاتى در کل جامعه جهانى خواهیم بود. این مسئله عزم و اراده جهانى را مى طلبد.
منبع : انسان گلوبال