غلبه تلگرام بر گله؛ روایت اعتیاد به موبایل در روستاهای ایران
آزاده کیاپور - نمایشگاهی سیار و تأثیرگذار در دانشگاهی در انگلیس، گسترش اعتیاد به تلفن هوشمند در روستاهای ایران و تأثیر فراواقعی اینترنت بر جوامع دورافتاده را به تصویر می‌کشد.
دانشگاه اکستر (Exeter) انگلستان با انتشار گزارشی نوشت، پروفسور «مازیار غیبی»، بیش از یک دهه زندگی‌اش را صرف مشاهده تأثیر ورود فناوری‌های نسل سوم و چهارم تلفن همراه بر خانواده‌های ساکن دره «هفتادقله» در مرکز ایران (نزدیکی اراک) کرده است.
با وجود انزوای ایران از اقتصاد سرمایه‌داری جهانی، نوعی اقتصاد پویای پلتفرم‌های دیجیتال در کشور شکل گرفته است.
پروفسور غیبی، مدیر مرکز مطالعات ایرانی و فارسی و انسان‌شناس حوزه سلامت دانشگاه اکستر، مشاهده کرده چگونه ورود اینترنت بی‌سیم (وای‌فای)، زندگی مردم را نه‌تنها در مناطق شهری، بلکه در نقاط دورافتاده نیز دگرگون کرده و باعث تغییرات عمیق فرهنگی و اجتماعی شده است.
- از چوپانی تا مدیرِ گروه 5000 نفره!
این دگرگونی‌ها در نمایشگاه عکاسی و مستند ویدئویی جدید بازتاب یافته که شخصیت اصلی آن، یک قهرمان غیرمنتظره است: «علی»! چوپان جوانی که همراه با پدر، مادر، برادر و خواهر کوچکش در روستایی دورافتاده در آن دره زندگی می‌کند.
علی در طول دهه ۲۰۱۰ میلادی، گروهی در پیام‌رسان تلگرام، که آن زمان پرکاربردترین شبکه پیام‌رسان در ایران بود، تشکیل داد و شمار اعضای آن را به ۵۰۰۰ نفر رساند.
او با دقت و پشتکار، زندگی فعالی در فضای مجازی برای خود ساخت؛ فضایی که آن را با واژه «مجازی» توصیف می‌کرد.
در سال‌های اخیر، جایگاه تلگرام در ایران تا حدی توسط تیک‌تاک، ریلز اینستاگرام و تصاویر تولیدشده با هوش مصنوعی، کاهش یافته است.
پروفسور غیبی می‌گوید: «هرجا نگاه می‌کردم، از ایران تا اروپا، زندگی بدون تلفن هوشمند غیرقابل تصور شده بود. این نمایشگاه از مخاطبان دعوت می‌کند درنگ کنند و بیندیشند چگونه تجربه چوپان، بازتاب‌دهنده وضعیت انسانی و جهانی است: آنلاین بودن، در ارتباط ماندن و درگیر شدن در اعمال تکراری و اغلب بی‌پایانِ اسکرول کردن. تلفن هوشمند به مکانی برای فرافکنی احساساتی مانند عشق، اشتیاق و میل تبدیل می‌شود، به سوی مکان‌ها و سبک‌های زندگی‌ای که بسیار از زندگی ساده و روستایی چوپان دور هستند.»
او افزود: «مردم از طریق اپلیکیشن‌هایی مانند اسنپ، معادل ایرانی اوبر، می‌توانستند تاکسی بگیرند و سالن‌های مهمانی و دی‌جی رزرو کنند یا از طریق تلگرام و اینستاگرام، غذا، الکل، مواد مخدر غیرقانونی و (…) سفارش دهند. رسانه‌های دیجیتال، میل و خواسته را سریع‌تر، آسان‌تر و در دسترس‌تر از همیشه کردند، اما اینها بدون هزینه نبوده است. همه شروع کردند به خواستن همه‌چیز. از آنجا که در اقتصاد تحریم‌شده ایران، بیشتر چیزها برای اکثریت مردم، دست‌نیافتنی بود، بسیاری در دنیای مجازی وانمود می‌کردند آن را دارند یا از نداشتن آن شکایت می‌کردند.»
- با چراگاه، به‌دنبال سیگنال!
علی در لابلای کوهستان و بستر خشک رودخانه‌های دره، هنگام چوپانی برای یافتن سیگنال اینترنت حرکت می‌کرد.
او مراقب بود باتری تلفن‌همراهش تمام نشود، چون می‌ترسید خبرهای تازه گروه تلگرامی‌اش را از دست بدهد. گاهی برای شارژ گوشی، زودتر از موعد، گله را رها می‌کرد و به اتاقش بازمی‌گشت.
وقتی ارتباط قطع می‌شد، علی راه گله را از مسیر سنتی منحرف می‌کرد و به مناطقی می‌برد که اینترنت در آنجا قوی‌تر بود.
صاحب گله تلاش کرد برای استفاده او از تلفن، محدودیت بگذارد، اما چندان موفق نشد. در نهایت، آن کشاورز برای علی یک پاوربانک خرید.
علی نخستین تلفن هوشمند خود را از پدرش در اوایل 20 سالگی گرفت؛ زمانی که برای پیدا کردن کار به تهران رفت. پدرش امیدوار بود گوشی در کسب درآمد به او کمک کند.
علی پس از شکست در کار، به خانه بازگشت، اما گروه تلگرامی‌اش را نیز با خود آورد. او در پایتخت (تهران) با دوستانی آشنا شد که او را به گروهی دعوت کردند و به‌تدریج، به مدیر آن گروه تبدیل شد.
خانواده علی، تجربه‌ای از اعتیاد داشتند. امیر، برادر کوچک‌تر او، سال‌ها با اعتیاد به مواد مخدر دست‌وپنجه نرم کرده است.
جواد، پدر آنها، با وجود آنکه اعتیادِ امیر برای خانواده، دردسر و نگرانی به همراه داشت، همواره از او تعریف می‌کرد.
نگرانی اصلی او علی بود؛ پسری که حتی لب به سیگار نزده بود. او می‌گفت: «سرش همیشه در گوشی است؛ حتی شب‌ها!»
- نمایشگاه چوپان مجازی
نمایشگاه گسترش اعتیاد به تلفن هوشمند در روستاهای ایران، بر پایه پروژه‌ای گسترده‌تر بنا شده که در قالب کتاب «چوپان مجازی: عشق و اعتیاد به صفحه نمایش در پایان جهان» منتشر خواهد شد.
نمایشگاه و مستند ویدئویی آن نیز در دانشگاه اکستر انگلستان، به نمایش درآمده و با حمایت بنیاد «ولکام تراست» (Wellcome Trust) و «جایزه فیلیپ لِوِر‌هولم» (Philip Leverhulme Prize) برگزار شده است. (منبع:عصرارتباط)
این پروژه، بخشی از طرح Healthscapes.co.uk دانشگاه اکستر به شمار می‌رود.