فیلترینگ و اپ‌های داخلی؛ از ماه‌عسل تا طلاق عاطفی!
محمد رستم‌پور - «تعداد زیادی از کسب‌وکارهای مطرح اکوسیستم، یکی از دلایل رشدشان، فیلتر شدن کسب‌وکارهای خارجی مشابه است. درباره نشان هم فیلتر شدن ویز قطعا تأثیر داشته و اگر بگویم تأثیر نداشته، دروغ گفته‌ام»؛
اینها جملات جواد عامل، مدیرعامل «نشان» است در گفت‌وگو با هفته‌نامه «شنبه» پنجم مرداد ۱۳۹۸. نشان با بیش از ۲۰ میلیون کاربر، ۳ روز پیش در واکنش به سخنان رسول جلیلی، عضو شورای عالی فضای مجازی که سیاست‌های محدودکننده یا همان فیلترینگ را دلیل رشد اپ‌های داخلی دانسته بود، بیانیه داد و نوشت: «نقشه و مسیریاب نشان از ابتدا یک شرکت خصوصی بوده و پیش از اعمال فیلترینگ ویز، با میلیون‌ها کاربر فعال در حال سرویس‌دهی بود».
ویز اساسا پیش از تأسیس نشان، یک بار دوازدهم اسفند ۱۳۹۵ و بار دیگر دوم آذر ۱۳۹۶ در ایران فیلتر شد و در نتیجه، نشان پیش از فیلترینگ ویز وجود نداشته که بخواهد میلیون‌ها کاربر داشته باشد. گزارش سالانه ویز در سال ۱۴۰۰ مدعی است این اپ شهریور ۹۸، سه میلیون کاربر داشته است.
ویز برآمده از شرکت راژمان، در دی ۹۶ متولد شد و جواد عامل در نخستین نشست خبری نقشه و مسیریاب نشان در دهم خرداد ۱۳۹۹ گفت «از صندوق نوآوری و شکوفایی یک وام ۲۰۰ میلیون تومانی با کارمزد ۴ درصد در سال‌های ۹۵ تا ۹۶ گرفتیم که آن را تمام و کمال پس دادیم»، در نتیجه ادعای بیانیه جدید نشان که «در رقابت سالم و آزاد با پلتفرم‌های بین‌المللی، امکان رشد سریع‌تر و بهتر نشان فراهم است» نیز نمی‌تواند صحیح باشد.
عامل در همان گفت‌وگوی سال ۱۳۹۸ نکات جالب‌تر دیگری هم می‌گوید که پرداختن بدان خالی از لطف نیست. او استفاده بالای رانندگان تاکسی‌های اینترنتی از ویز و نه امکانات این نرم‌افزار مسیریاب خارجی را دلیل جذب بالاتر کاربر معرفی می‌کند و می‌گوید «مساله ما باور است، چون دیرتر از ویز به بازار آمده‌ایم».
محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات، یک روز پس از فیلترینگ مجدد ویز در یک رشته توئیت به شکل تلویحی از این اقدام به دلیل اسرائیلی بودن ویز حمایت کرد و نوشت: «اگر بیندیشیم که رشد شرکت‌های اسرائیلی باعث رشد اقتصاد رژیمی خواهد شد که همواره علیه مردم ایران عمل کرده، از تحریم‌ها گرفته تا اقدامات تروریستی، طبیعتا در استفاده از این ابزار ملاحظات بیشتری خواهیم کرد». ۳۰ آبان ۱۳۹۶ نیز به دستور قضایی، استفاده تاکسی‌های اینترنتی از ویز «غیرقانونی» شناخته شد.
همه این یادآوری‌ها نشان می‌دهد نسبت نشان و فیلترینگ ۲ گونه است: «نشان سال ۹۸، فیلترینگ را به عنوان «یک محرک» قبول دارد و تأکید می‌کند باید موضوع باور مردم نسبت به توانایی اپ داخلی را تغییر داد اما نشان سال ۱۴۰۳، فیلترینگ را اتفاقا مانع توسعه خود معرفی می‌کند و تأکید دارد فیلترینگ «به جای ایجاد فرصت، زمینه‌ساز کاهش اعتماد به خدمات داخلی شده است».
از دی ۱۳۹۶ تا آبان ۱۴۰۳ برای نشان چه اتفاقی افتاده یا فیلترینگ چه تغییری کرده که این ماه عسل جذاب به طلاق تلخ عاطفی تبدیل شده؟ پاسخ همان است که مدیرعامل نشان در مصاحبه سال ۱۳۹۸ بدان اشاره می‌کند: «انحصار». عامل که آن روز مهم‌ترین رقیب خود را اپ «بلد» معرفی می‌کند، معتقد است «دولت [باید] قانون ضدانحصار را سازماندهی کند تا هیچ کسب‌وکاری نتواند به صورت انحصاری کارهای عجیب و غریب انجام دهد».
روی هم رفته فیلترینگ ویز، حمایت‌های دولتی و قضایی از کسب‌وکارهای داخلی و البته توان و ابتکار و هوش و خردمندی خود نشانی‌ها باعث شد نشان، گوی سبقت را از رقبای داخلی و خارجی برباید و به مسیریاب شماره یک ایران تبدیل شود و حالا که به درجه‌ای از اعتبار و درآمد و شهرت رسیده که انحصار را در دست گرفته، همه راه دشوار و فرساینده‌ای که آمده، به خود نسبت می‌دهد.
نشان به همان اشکالی دچار شده که رسول جلیلی در مصاحبه تلویزیونی‌اش مرتکب شد: «تک‌علّی دیدن» پدیده‌هایی که چند وجهی‌اند. تردیدی نیست فیلترینگ به رشد دیجی‌کالا، آپارات و کافه‌بازار کمک کرد و بازار کاری منحصربه‌فرد و خلاقانه برای جوان ایرانی فراهم آورد اما تک‌عامل ایرانی شدن فناوری‌های خدماتی نیست.
عوامل و متغیرهای دیگری هم دخیل است که باید آنها را هم دید و بدان‌ها اعتنا کرد. دولت باید همزمان با فراهم‌آوری کمک‌های آشکار و پنهان قضایی و مالی و امنیتی، کوشش می‌کرد الگویی از رابطه را تأسیس کند و سامان دهد تا نظم، عدالت و از همه مهم‌تر، مسؤولیت‌پذیری پدیدار شود اما اینک به جرأت می‌توان گفت همچنان که غولی به نام شبکه بانکی کشور داریم که قانون را نقض می‌کند، فرامین رهبر انقلاب را دور می‌زند و کوشش دارد همه ارکان حکمرانی را به استخدام خود درآورد تا هیچ نقد و مطالبه و پرسشی از او مطرح نشود، با چیزی روبه‌روییم به نام اکوسیستم فناوری که رانتی، مدعی و معترض است، چرا که هیچ قانون و قاعده و نظم و الگوی واحد و منسجمی آن را شکل نداده.
با فرض صحیح دانستن مسیر رشد نشان، باید دانست آنچه پیام‌رسان‌های ایرانی را در مقابل رقبای حرفه‌ای خارجی‌شان در جذب کاربر و میزان استفاده شکست می‌دهد، نه قابلیت‌های فنی کمتر و ضعف‌های زیرساختی است و نه امنیت پایین‌تر، بلکه همان چیزی است که مدیران اپ‌های موفق داخلی بدان اشاره کرده‌اند: «اجرا در زمان مناسب». مشکل بله، ایتا، روبیکا و ویراستی این است که زمانی عرضه شده‌اند که ذهنیت کاربران ایرانی از پیام‌رسان و رسانه اجتماعی با ایکس، اینستاگرام و تلگرام شکل گرفته بود و از این رو است که فیلترینگ آنچنان که به آپارات، نشان و کافه بازار کمک کرده، سکوها یا پیام‌رسان‌های داخلی را پراستفاده نکرده است. با همه این اوصاف، مهم‌ترین مسأله، به تصریح مدیرعامل نشان، همان «باور» است و باور بیش از آنکه به تبلیغات تکیه داشته باشد، برآمده از سیاست‌گذاری است.
سیاست‌گذاری است که نوع مصرف، زمان و حتی میزان آن را تعیین می‌کند و فیلترینگ، نباید تنها قاعده سیاست‌گذاری در مواجهه با سکوهای خارجی باشد. به چیزهایی «بیشتر» از فیلترینگ نیاز داریم، نه به چیزهای «غیر» از فیلترینگ. (منبع:وطن امروز)