مشکلات سامانه جنجالی «تیتک» لاینحل باقی ماند!
اظهارنظر کارشناسان به وضوح گویای این مطلب است که یکی از دلایل عدم موفقیت تیتک در پوشش کالاهای غیردارویی سلامت‌محور، عدم برقراری ارتباط بین نظام پرداخت بیمه‌های درمان و اطلاعات سامانه است.
سامانه تیتک(TTAC) در سال 92 و پس از مشاهده اختلاف ارزی 1 میلیارد یورویی بانک مرکزی و وزارت بهداشت در تأمین داروی وارداتی، با هدف رهگیری و کنترل اصالت کالاهای سلامت‌محور در سازمان غذا و دارو تشکیل شد. تمرکز فعالیت‌های این سامانه بر کاهش قاچاق کالاهای سلامت‌محور از طریق کنترل مرحله به مرحله ورود کالاها به کشور بوده است.اما مدتی پس از اجرایی شدن سامانه و در اسفندماه سال 97 بود که خبرگزاری فارس گوشه‌هایی از ابهامات سامانه «تیتک» را منتشر کرد. این گزارش نشان می‌داد که سازمان غذا و دارو درحالی استعلام اصالت کالاهای سلامت‌محور را به یک سامانه الکترونیکی واگذار کرده که این سامانه قادر به کنترل دقیق و شفاف اصالت کالاها نیست. طی سنوات اخیر اظهار نظرها و واکنش مسؤولین و فعالان اجتماعی-سیاسی به کارکردهای این سامانه پرفراز و نشیب بوده است. این گزارش قصد دارد برخی نقاط قوت و ضعف این سامانه را پس از گذشت چند سال از آغاز به کارش مورد تحلیل و واکاوی قرار دهد.
شکل کار سامانه تیتک(TTAC)
سامانه تیتک با اختصاص برچسبی به همه کالاهای سلامت محور امکان ردیابی و رهگیری نحوه تولید و تامین آن را به مصرف‌کننده نهایی می‌دهد. این برچسب حاوی 4 نوع کد(شناسه تجاری فرآورده، شناسه ردیابی و رهگیری فرآورده، شماره سری ساخت و شناسه اصالت) به همراه تاریخ انقضاء است که هر کدام از کدها کارکرد و معنای خاصی دارند. مصرف‌کننده نهایی کالای سلامت‌محور با استفاده از هر کدام از کدهای 4 گانه می‌تواند بخشی از اطلاعات مرتبط با آن کالا را شناسایی کند. به‌عنوان مثال شناسه اصالت، عرضه کنندگان و مصرف کنندگان اقلام سلامت محور را قادر می سازد اصالت کالا را مورد بررسی قرار داده و پس از حصول اطمینان از اصالت کالا اقدام به خریداری و مصرف کالای مورد نظر کنند.
از سوی دیگر این سامانه از طریق الزام همه واردکنندگان اقلام سلامت‌محور به دریافت کد IRC از سازمان غذا و دارو و ثبت اطلاعات خود و شرکت خود در سامانه، همه فرآیند واردات یک کالای سلامت‌محور را ثبت و ضبط می‌کند. اینگونه است که امکان ردیابی و رهگیری تخلفات وارداتی و ارزی نیز برای حاکمیت آسانتر می‌شود.
کمک سامانه تیتک(TTAC) به بهینگی هزینه‌های بیمه‌های درمانی
سامانه تیتک در سنوات اخیر با همکاری بیمه‌های درمانی سازوکاری را تعبیه کرده است که به بیمه‌های درمانی این اجازه را می‌دهد که صرفا برای داروهایی که شناسه اصالت و برچسب اصالت معتبر دارند پرداختی داشته باشند. به صورت دقیق‌تر سامانه تیتک بستر استعلام بیمه‌های درمانی را در مورد برچسب اصالت همه اقلام دارویی، فراهم کرده است. بدین ترتیب بیمه‌های درمانی می‌توانند در صورت برخورد با داروی بدون برچسب اصالت یا دارای برچسب اصالت تقلبی بابت آن پرداختی به داروخانه نداشته باشند.
پس میتوان چنین ادعا کرد که اگر تیتک نبود بیمه‌های درمان مجبور بودند مانند سنوات قبل از دهه 90 بخشی از بودجه خود را صرف خرید داروهای قاچاق کنند.
پرتال ارزی این سامانه، امکان رصد ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت، رصد تامین ارز در بانک مرکزی و رصد ترخیص دارو در گمرک را برای سیاست‌گذاران فراهم می‌سازد. پس از ترخیص دارو در گمرک و ورود آن به کشور نیز رصد پخش دارو در شرکت‌های پخش و رصد فروش دارو در داروخانه‌ها در این سامانه انجام می‌شود. سامانه ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت دارو به سامانه‌های اطلاعاتی سایر دستگاه‌ها و سازمان‌ها نیز متصل شده است و امکان تبادل اطلاعات بین دستگاه‌های مختلف را نیز فراهم می‌سازد.
از این رو وزارت بهداشت و سایر دستگاه‌های ناظر و مسؤول در فرآیند واردات و توزیع دارو در کشور به راحتی می‌توانند جزء به جزء فرآیند واردات و توزیع هر کالای سلامت محور در اقصی نقاط کشور را رصد و کنکاش کنند. البته که در این سامانه نیز مانند هر بستر دیگری به علت اینکه اپراتورهای انسانی دارد ممکن است فساد و تخلف روی دهد؛ منتها مزیت این سامانه نسبت به نظام کاغذی ثبت سفارش واردات و توزیع دارو در کشور این است که این فضای مبتنی بر وب امکان رصد کامل و سریع‌تر تمامی مراحل ثبت سفارش و وارادات یک کالای سلامت‌محور را برای ناظران فراهم می‌کند.
در نتیجه اگر تیتک نبود شرکت‌های وارداتی دارو به راحتی و با اتکا بر امضاهای طلایی سازمان غذا و دارو و نظام کاغذی مدیریت واردات می‌توانستند از چنگال رصد و پیگیری دستگاه‌های ناظر فرار کنند.
ضعف سامانه تیتک(TTAC) در پوشش اقلام غیردارویی
مشاهدات میدانی نشان داد در حال حاضر بر خلاف حوزه دارویی که سامانه تیتک پوشش خوبی را در آن ایجاد کرده است، در حوزه کالاهای غیردارویی(مکمل‌ها، تجهیزات پزشکی و...) هنوز نتواسته است پوشش کامل برقرار کند. در حوزه دارو یکی از اهرم‌هایی که به کارآمدی سامانه تیتک کمک شایانی کرد، اتصال نظام پرداخت بیمه‌های درمان به آن سامانه بود. اظهارنظر کارشناسان به وضوح گویای این مطلب است که یکی از دلایل عدم موفقیت تیتک در پوشش کالاهای غیردارویی سلامت‌محور، همین عدم برقراری ارتباط بین نظام پرداخت بیمه‌های درمان و اطلاعات سامانه است.
البته مشخصا ممکن است در بررسی علل این عدم موفقیت به دلایل دیگری نیز برسیم، اما آنچه واضح است اینکه مدیران و کارشناسان سازمان غذا و دارو در پوشش اقلام غیردارویی در سامانه تیتک(TTAC) موفقیت چشم‌گیری نداشته‌اند.
*باز هم وعده رفع مشکلات!
هرچند خبرگزاری فارس تاکنون بارها به بررسی نقاط ضعف و قوت این سامانه پرداخته است اما محمدرضا شانه‌ساز رئیس سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری فارس درباره آخرین وضعیت این سامانه و برطرف شدن مشکلات سامانه تی تک (سامانه پشتیبانی سازمان غذا و دارو) گفت: این سامانه بسیار بزرگ است و نمی‌توان همه مشکلات آن را سریعا برطرف کرد.
وی افزود: البته در این سامانه ایراداتی هم از قبل وجود داشت. ما چند مشکل برای راه اندازی سامانه داشتیم که یکی از آنها بحث کرونا بود که همه وقت و انرژی ما را تحت تاثیر قرار داده بود.
معاون وزیر بهداشت اضافه کرد: بحث دیگر درگیر شدن برخی از نیروهای خودمان به این ویروس بود که نقش کلیدی داشتند و توانایی انجام فعالیت نداشتند. همه این موارد موجب شد تا بحث اجرای اصلاحات سامانه کمی با کندی مواجه شود اما اکنون این روند در حال انجام است و ظرف یکی دو ماه آینده مشکلات سامانه برطرف می شود.
بررسی میزان کارایی سامانه تیتک(TTAC) از محورهای مختلفی قابل انجام است که در این نوشتار 3 مورد از آنها واکاوی شدند. آنچه مهم است اینکه این سامانه با ایجاد بستری برای ثبت لحظه به لحظه فرآیند واردات و توزیع دارو در کشور هم نظام پرداخت بیمه‌های درمان برای نسخ داروخانه‌ها را بهینه‌تر کرده است و هم با ایجاد بستر رصد این فرآیند برای دستگاه‌های ناظر در یک سطح و برای مصرف‌کنندگان در سطحی دیگر، موجبات ردگیری تخلفات برای ناظران و اعتماد برای مصرف‌کنندگان فراهم شده است. همچنین لازم است دستگاه‌های مسؤول با برطرف‌سازی ایرادات این سامانه به مرور کارایی آن را ارتقا و نظام تامین داروی اصیل در کشور را تقویت کنند.