نقش فناوری اطلاعات در آموزش الکترونیکی
تکفا - یکی از خصیصه‌های فنآوری اطلاعات که در کلیه شئونات کاربری آن قابل ملاحظه است سرعت توسعه آن میباشد. این سرعت ناشی از بستر ارتباطی نسبتاً مناسبی است که اکنون در سراسر جهان گسترده شده است. بنابراین، یکی از مهمترین و در عین حال مشکل‌ترین مراحل توسعه فنآوری اطلاعات در زمینه آموزش تصمیم‌گیری در مورد اولویتها و همچنین خط مشی مورد نیاز برای اینکار میباشد. در واقع سؤال اصلی آنست که از کجا شروع کنیم، در مسیر کدام اولویتها حرکت کنیم و به کدام هدف برسیم. در نتیجه لازم است اولویتها در توسعه آموزش مجازی از دیدگاه جغرافیای فرهنگی، جغرافیای آمادگی برای آموزشهای الکترونیکی، محتویات دروس الکترونیکی، هزینه‌ها و بودجه‌ها و مهمتر از همه عامل نیروی انسانی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند. توجه داشتن به عناوین اولویتها حداقل اطلاعات لازم برای تعیین سیاستهای اجرائی میباشد. بدیهی است در مرحله بعد لازم است هر یک از عناوین به دقت تحلیل شده و در مقایسه با دیگر عناوین سنجیده شوند تا راهکارهای لازم برای قدمهای بعدی مشخص گردد. در نتیجه بر اساس اولویتها و در واقع بر اساس تعیین آنها میتوان به یک جمع بندی برای تعیین خط مشی توسعه آموزشهای الکترونیکی در ایران رسید.
مقدمه:
تعین خط مشی عبارت است از ترسیم نقشه‌‌ای برای نیل به اهداف مورد نظر. در نتیجه ، خط مشی یک ابزار مدیریتی است که مانند دیگر ابزارها به ایشان کمک می‌کند تا سازمان تحت نظر خود را در نیل به اهداف و انجام وظائف مورد نظر هدایت کنند. پس از تعیین خط مشی میتوان حرکت کلی و جزئی مؤسسه و بخصوص عملکرد اعضاء و نیروی انسانی را در جهت نیل به اهدافی که از قبل تعین شده‌اند مورد ارزیابی قرار داد. بعلاوه میتوان اثر عوامل محیطی و خارجی را بر حرکت مؤسسه ، و احیاناً انحراف در آن را مورد ارزیابی و اندازه گیری قرار داد.
امروزه کمتر سازمان و مؤسسه‌ای آموزشی را میتوان یافت که تحت فشارهای اقتصادی نباشد. بنابراین، در اجرای هر یک از برنامه‌های چنین مؤسسه ای انتظار می‌رود که باری بر بار اقتصادی آن اضافه نشود. مؤسسات آموزشی تا قبل از ظهور آموزشهای الکترونیکی مؤسساتی مصرفی بحساب می‌آمدند. لکن امروزه میتوان آنها را به مؤسساتی سودآور تبدیل کرد. بنظر میرسد که خط مشی غالب و پذیرفته شده در جهان در نیمة اول از دهة اول قرن بیست‌ویکم یعنی سالهای 2000 تا 2005 میلادی بر اساس بهره‌مندی از فنآوری اطلاعات و ارتباطات بنا نهاده شده است. بنابراین، در تعیین خط مشی آموزش نمیتوان ویژگی های این عامل را نادیده گرفت، خواه توسعه آموزش در سطح ابتدایی مدنظر باشد، آموزشهای متوسطه مطرح باشند و یا آموزش عالی.
در آموزشهای سنتی عوامل محیطی و مؤثر در امر آموزش بسیار آهسته تغیر می‌کنند. بطوری که می توانیم در برهه ای قابل توجه از زمان (دورههای ده ساله) عوامل مؤثر خارج از سیستم را ثابت در نظر بگیریم. در چنین شرائطی می توان از خط مشی بلند دامنه (Long-Range plan) استفاده کرد. در چنین الگوهائی برنامه‌ریزی برای ده سال آینده امری منطقی و معمول است. لکن امروزه محیط فراگیران آموزش محیطی است بسیار پویا و در عین حال دارا? تغییرات سریع و ناگهانی. همانطور که اشاره شد مهمترین عامل مؤثر در آموزشهای الکترونیکی محیط حاکم بر آن یعنی فنآوری اطلاعات و ارتباطات میباشد که لحظه به لحظه در حال تغیر و تحول است. لذا در چنین شرائطی باید از خط مشی استراتژیک و کم دامنه‌ای استفاده کرد که اولاً به سادگی بتوان آنرا پیاده سازی نمود و ثانیاَ امکان تغیر و تحول آن آسان باشد. از این پس هر جا که به عبارت خط مشی اشاره میشود منظور همان Strategic Plan میباشد. لغت Strategy بمعنای فن تدابیر جنگی بکار رفته است. زیرا در میدان نبرد نیز عوامل مؤثر بسرعت در حال تغیر می‌باشند و بنابراین نقشه جنگی باید از قابلیت انعطاف پذیری بسیار بالائی برخوردار باشد. در آموزشهای الکترونیکی بر خلاف آموزشهای سنتی نمیتوان از یک الگو یا خط مشی بلند دامنه (Long-Range Planning) استفاده کرد. آنچه برای آموزشهای الکترونیکی میتواند خط مشی مناسبی باشد ، خط مشی است که ضمن در نظر گرفتن شرائط حاضر و امکانات موجود ، آماده برخورد با هر نوع تغیر ، تحول و حتی مخالفت ناگهانی باشد.
بنابر این، خط مشی فرآیندی ساخت یافته است برای تصمیم سازی و به اجرا درآوردن تصمیمات و بمنظور هدایت یک سازمان در نیل به اهداف از قبل تعین شده. این فرآیند حیاتی است ، زیرا باید بتواند سازمان مورد نظر را در مقابل شرائط متغیر و ناگهانی آماده نگهدارد خواه این اتفاقات از قبل قابل پیش بینی شده باشند یا نشده نباشند.
بودجه و منابع آن:
یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار در تعیین اولویت ها مقدار بودجه و منابع تامین کننده آن می باشد. بدیهی است در هیچ شرایطی نمی توان اجرای یک طرح را بر اساس بودجه ای پایان ناپذیر برنامه ریزی کرد. در پیاده سازی برنامه های آموزشی منابع تامین بودجه را می توان به دو بخش سرمایه گذاری دولتی و سرمایه گذاری خصوصی تقسیم کرد. بنابراین اهداف پیش بینی شده برای آموزش های الکترونیکی باید به گونه ای باشد که نیازمندی ها و زمینه های مورد علاقه ی بخش خصوصی را به خوبی پوشش دهد. در غیر این صورت باید فقط به اهداف مورد نظر در برنامه های دولت و در نتیجه تنها به منابع مالی دولتی بسنده کرد. زیرا با کنار گذاشتن خواسته های بخش خصوصی عملا بخش عمده ای از منابع تامین هزینه ها را کنار گذاشته ایم.
در هر حال، روشن است که بودجه و منابع تامین آن، یکی از مهمترین اولویت ها را در تعیین خط مشی شکل می دهند. هر قدر بودجه بیشتری برای آموزش اختصاصی داده شود می توان اهداف بیشتری را به ثمر رساند، به بیان ساده تر، بودجه تعیین کننده مرزهای توسعه ی کمی و کیفی آموزش های الکترونیکی است. در نتیجه لازم است در تعریف اهداف و تعیین خط مشی که در واقع چارچوب یک طرح آموزشی را شکل می دهند به این آموزشی، و تعداد دروس لازم در هر دوره ی آموزشی بعد کمی محتوای آموزشی را مشخص می سازد. به بیان دیگر می توان این عامل را در کنار عامل انداه ی طرح عامل اثرگذار توجه شود.
اندازه یک طرح آموزشی:
اولویت مدیران در اندازه های یک طرح آموزشی، از دیگر عوامل موثر در تعیین خط مشی می باشد. منظور از اندازه، دامنه ی توسعه ی یک طرح آموزشی است. این دامنه ممکن است در طول یا عرض یک طرح مورد بررسی قرار گیرد. در طول به معنای آن است که از پایین ترین سطح آموزش یعنی آموزش های پیش از دوره ی ابتدایی، تا بالاترین سطح آموزش یعنی آموزشهای دانشگاهی، چه بخشی را در اولویت برنامه های خود قرار می دهیم. در عرض به معنای عرض جغرافیایی، اولویت عبارت است از وسعت جغرافیایی طرح مورد نظر. این وسعت از یک محیط آموزشی مجزا شروع میشود و تا سطح یک کشور گسترش میابد. بنابراین، بدون توجه به اولویت های یک نظام آموزشی از دیدگاه اندازه های آن نمی توان خط مشی مناسبی را انتخاب نمود. توجه داشتن به اندازه های طرح آموزشی با در نظر گرفتن عامل موثر دیگر یعنی بودجه می تواند منجر به انتخاب یک راه کار مناسب و منطقی شود. بدیهی است که در یک انتخاب واقع بینانه به جای پرداختن به طرحهایی با ابعاد ملی و بسیار بزرگ می توان به اجرای طرحهایی کوچکتر در سطح استانها و شهرهای بزرگ اقدام نمود. البته می توان طرحی را در ارتباط با آموزش در یک مقطع معین ولیکن در سطح ملی به اجرا در آورد. به عنوان مثال ارائه آموزش ضمن خدمت دبیران ریاضی مقطع دبیرستان و یا ارائه آموزش دروس علوم پایه دانشگاهها را بعنوان بخش? از یک طرح بزرگتر، میتوان در سطح کشور برگزار نمود.
بنابراین، یکی از اولویت های مهم در تعیین اهداف و انتخاب خط مشی برای آموزش های الکترونیکی توجه داشتن به دامنه طرح می باشد، که این امر به نوبه ی خود به بودجه اختصاص یافته برای این منظور وابسته است.
محتوای دروس الکترونیکی:
سطح کیفی و استانداردهای پذیرفته شده برای محتوای دروس الکترونیکی از دیگر عناصر تعیین کننده و تاثیرگذار در انتخاب خط مشی می باشند. متاسفانه یکی از عناصر مهم در آموزشهای الکترونیکی که به درستی مورد توجه قرار نمی گیرد کیفیت محتوای دروس الکترونیکی است. محتوای دروس الکترونیکی بر خلاف دروس سنتی فقط به مجموعه اطلاعات و دانش های نهفته در یک درس اطلاق نمی شود. بلکه به نوعی شامل روش ارائه درس و برخورداری از تعامل موثر و انگیزه ساز بین فراگیر و سیستم آموزشی نیز می شود. بنابراین، محتوای دروس الکترونیکی هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی یکی از عوامل مهم در تعیین اولویت ها و انتخاب راهکارهای مورد نظر برای ساختن یک سیستم آموزشی است.
تعداد دوره های آموزشی، و تعداد دروس لازم در هر دوره آموزش? جنبه کم? محتوا? آموزش? را مشخص میسازد. به بِیِان دیگر مِ? توان این عامل را در کنار عامل اندازه طرح آموزش? قرار داد و آن را در تعیین اندازه های یک طرح آموزشی به عنوان یکی از اولویت های مهم در نظر گرفت. بدیهی است با توجه به بودجه و وسعت طرح، باید در مورد تعداد دروس الکترونیکی تصمیم گیری شود. اگر به این نکته توجه شود که بطور متوسط برای هر ساعت درس الکترونیکی نیاز به یک صد ساعت فعالیت تخصصی می باشد، می توان چنین نتیجه گرفت که برای وارد کردن دروس به شبکه آموزشی نیاز به یک برنامه ریزی دقیق و محتاتانه است.
برا? داشتن کیفیت مورد نظر در محتوای دروس الکترونیکی، تعریف و تعیین اولویت ها بسیار دشوارتر است. شاید یکی از مشکل تربن مراحل در تعیین اولویت ها و انتخاب خط مشی تعریف چارچوب روشنی برای کیفیت یا ویژگی های دروس الکترونیکی است. استفاده از رسانه های مختلف میتواند عامل موثری در تعیین اندازه های کیفی دروس الکترونیکی باشد. یک درس الکترونیکی در ساده ترین شکل می تواند فقط با استفاده از متن های ساده و از طریق صفحات پی در پی به فراگیران ارائه شود. پرداختن به این عنوان که چنین محتوایی برای چه موضوعاتی مناسب است و تا چه اندازه می تواند در انتقال دانش و مهارتهای لازم موفق باشد خود جای بحث جداگانه ای را دارد. در اینجا می خواهیم به این مطلب اشاره کنیم که در صورت نیاز می توان از رسانه های مختلف همچون متن، صوت، تصویر، پویا نمایی و فیلم در کنار هم و به منظور انتقال دانش مورد نظر به فراگیران استفاده کرد. در این صورت با افزایش تنوع رسانه ها پیچیدگی و هزینه های مربوط به طراحی و ساخت دروس الکترونیکی افزایش می یابد.
از طرف دیگر استفاده از الگوهای مختلف آموزشی می تواند بر بعد کیفی محتوای دروس الکترونیکی اثر بگذارد. علاوه بر الگوهای آموزش (Educational_Methodology) تنوع روشهای تعاملی (Interaction) کاربر و سیستم آموزشی نیز می تواند بر کیفیت آموزشهای الکترونیکی تاثیر گذار باشد. بنابراین، ملاحظه می شود که محتوای دروس الکترونیکی یکی از مهمترین و در عین حال حساسترین عوامل در تعیین اولویت ها و انتخاب خط مشی لازم برای آموزشهای الکترونیکی است.
ساختار سازمانی و عامل نیروی انسانی:
یکی از مهمترین عوامل در تصمیم گیری مدیران، توجه به عامل نیروی انسانی است. برای توسعه هر یک از شئونات فن آوری اطلاعات در هر جامعه کوچک یا بزرگی لازم است بر نیروی انسانی نظری دقیق بیاندازیم. این امر بخصوص در اندازه های بزرگ مانند آموزش های ابتدائی و متوسطه و یا آموزش ضمن خدمت معلمان و دبیران از اهمیتی مضاعف برخوردار است. عامل نیروی انسانی هم بدلیل کمیت و هم به دلیل رفتارها و سلایق شخصی بشدت بر پیاده کردن آموزشهای الکترونیکی اثر می‌گذارد. حتی امور شخصی و خصوصی هر یک از افراد میتواند به نوعی در روند پیاده کردن یک طرح آموزشی مؤثر باشد. بعنوان مثال وقتی که کارگران یک کارخانه بدلیل خستگی، و یا کارکنان اداره‌ای بدلیل پائین بودن سطح درآمدها تمایل به فراگیری معلومات شغلی جدید ندارند، مدیران مربوطه چگونه میتوانند از ابزاری بنام آموزشهای الکترونیکی برای امر آموزش استفاده کنند. لذا قبل از اقدام به پیاده کردن طرح آموزشهای الکترونیکی و مجازی لازم است به عوامل زیر از دیدگاه نیروی انسانی توجه شود.
یکی از نکات مهم در این راستا عبارت است از توزیع جغرافیایی نیروی انسانی مایل به فراگیری. این توزیع به تناسب گستردگی خود نیازمند به زیر ساختهای ارتباطی بخصوصی است. بنابراین، توزیع فراگیران سوال مهم دیگری را در ارتباط با تعیین اولویت ها پبش روی ما می گذارد.
از طرف دیگر سطح معلومات و تجربه فراگیران برای استفاده از رایانه و شبکه های ارتباطی نیز یک عامل تعیین کننده است. در نتیجه ساختار نیروی انسانی تحت پوشش یک? از عناصر مهم در تعیین اهداف و تعریف اولویتهای یک سیستم آموزش الکترونیکی است.
از دیدگاهی دیگر می توان به ساختار نیروی انسانی متخصص برای نگهداری و توسعه سیسمتهای آموزش الکترونیکی پرداخت. بدیهی است توسعه آموزشهای الکترونیکی به توسعه شبکه مخابراتی و ارتباطی کشور بستگی دارد. از طرفی توسعه شبکه مخابراتی نیازمند به توسعه نیروی انسانی متخصص در زمینه های مربوطه می باشد. علاوه بر بستر ارتباطی، پشتبانی از تولید دروس الکترونیکی ، توسعه سیستمهای ارائه درس و مدیریت دروس نیز به نیروهای متخصص نیاز دارد. بنابراین، از این دیدگاه نیز در تعیین اولویت ها و اجرای یک طرح آموزش الکترونیکی باید به مهیا بودن نیروهای متخصص مورد نظر در دو زمینه بسترسازی و تولید محتوای دروس الکترونیکی توجه شود.
از دیدگاه جامعه فراگیران دروس نیز ساختار انسانی بسیار اهمیت دارد. تفاوت در سطح معلومات پایه فراگیران، تفاوت در سطح انگیزه های فراگیران، و تفاوت در سطح سنی فراگیران از عوامل بسیار موثر در تعیین خط مشی مورد نظر می باشد. هر قدر جامعه فراگیران کوچکتر و دارای تفاوت کمتری در خصوصیات فردی خود باشد، خط مشی مورد نیاز برای پیاده سازی آموزش الکترونیکی ساده تر و کم هزینه تر خواهد بود.
بستر آموزش ها? الکترونیکی:
از دیگر عوامل موثر در تعیین اولویت ها برای توسعه آموزشهای الکترونیکی باید به بستر مخابراتی و ارتباطی اشاره کرد. بدون داشتن بستر مناسب هر قدر هم که نیروی انسانی و بودجه فراهم باشد، امکان پیاده سازی آموزشهای الکترونیکی ممکن نخواهد شد. گسترش شبکه های کامپیوتری توام با توسعه امکانات مخابراتی بستر مناسبی برای توسعه فن آوری اطلاعات و تمام زمینه های آن می باشد. توسعه کمی آموزش الکترونیکی به توسعه جغرافیایی شبکه ها وابسته است در حالی که عامل مهم در توسعه کیفی آموزشهای الکترونیکی پهنای باند خطوط و کانالهای ارتباطی است. بعنوان مثال استفاده از رسانه ای مانند فیلم ویدیوئی نیاز به پهنای باند وسیعی دارد. اگر قرار باشد که در امر آموزش تصاویر ویدیوئی بطور زنده در هر دو سمت استاد و فراگیر رد و بدل شود باید پهنای باند به مراتب بزرگتر باشد.
از جمله عوامل مهم و موثر در تعیین اولویت ها، توان فراگیران برای تهیه یک حداقل سیستم کامپیوتری است. این سیستم باید دارای یک کامپیوتر با قدرت پردازش کافی و دیگر دستگاههای جانبی برای متصل شدن به سیستم آموزشی الکترونیکی از طریق شبکه های کامپیوتری باشد. بنابراین، باید در نظر داشت که در توسعه آموزش های الکترونیکی تا چه اندازه می توان از مخاطبینی و فراگیرانی برخوردار بود که بتوانند این حداقل سیستم را فراهم نمایند.
در مجموع ملاحظه می شود که بستر ارتباطی، و سخت افزار و نرم افزارهای مورد نیاز به شدت بر تصمیم گیری برای تعیین اندازه های یک سیستم آموزش الکترونیکی اثر می گذارند، و بیان دیگر در تعریف اولویت ها موثر هستند.
دیگر اولویت ها:
بدیهی است علاوه بر اولویت های مهمی که مورد بررسی قرار گرفتند، زمینه های دیگری نیز وجود دارد که باید اولویت آنها مدنظر قرار گیرد. به عنوان مثال سودآوری یک سیستم می تواند یکی از عاملهای موثر باشد. بنابراین، لازم است درجه اولویت سودآوری نسبت به دیگر اولویتها مشخص گردد. زیرا خط مشی لازم برای نیل به یک سیستم آموزشی سودآور ممکن است با خط مشی لازم برای ساختن یک سیستم آموزشی مبتنی بر ساختار نیروی انسانی متفاوت باشد.
از دیگر عوامل موثر در تعیین خط مشی می توان به پویایی سیستم های آموزش الکترونیکی اشاره کرد. آموزشهای الکترونیکی بر بستر? پویا همچون فن آوری اطلاعات قرار می گیرد. بنابراین، چنین سیستمی دارای ورودیهائی کاملا متغیر است. حجم اطلاعات و دانش قابل ارائه توسط یک سیستم آموزشی و تنوع آنها روز به روز در حال تغییر است. از طرفی بر اساس رشد دانائی، توانائی کاربران و فراگیران مرتبا در حال توسعه می باشد. بنابراین، لازم است مدلی برای پیاده سازی یک سیستم آموزشی الکترونیکی انتخاب شود که هم پویا بوده و هم از انعطاف پذیری لازم برخوردار باشد. در نتیجه، پویایی و انعطاف پذیری از ویژگیهای مهم یک سیستم آموزش الکترونیک? تلقی می شوند. البته نباید فراموش کرد که این عوامل با کدام درجه از اهمیت و اولویت در میان دیگر عوامل یاد شده ارزیابی و انتخاب شوند.
مدلی برای تدوین خط مشی:
در این بخش بطور مختصر مدلی برای تعیین خط مشی پیاده ساز? آموزشهای الکترونیکی ارائه میگردد. بدیهی است طراحی و ترسیم خط‌مشی بسیار مهم و در نوع خود دارای جوانب بسیار متفاوتی است . به همین دلیل در سالهای اخیر کتابهای متعددی بخصوص در زمینه راهبری و تعیین خط‌مشی برای توسعه آموزشهای الکترونیکی و مجازی نوشته شده است . در هرحال برای تعیین خط مشی راهکارهای متفاوتی بیان شده است. آنچه در ادامة این بحث خواهد آمد یک ساختار پنج مراحله‌ای را برای تعیین خط‌مشی و مستند کردن آن نشان میدهد. دراینجا بدون پرداختن به جزئیات هر مرحله سعی میگردد ساختار کلی این مدل تشریح شود.
قدم اول - عملیات مقدماتی برا?آماده سازی:
اولین قدم در فرآیند تدوین خط‌مشی ایجاد یک روحیه آمادگی در خود و دیگران است . این روحیه باید از بالاترین سطح مدیریت تا پائین ترین سطوح اجرائی گسترده شود. ایجاد روحیه آمادگی نیاز به عواملی موثر در این امر دارد که ما آنرا عملیات مقدماتی مینامیم. این عملیات به ترتیب زیر قدم اول از فرآیند تعیین خط‌مشی را شکل می دهند.
امکان سنجی برای اطمینان از مهیا بودن امکانات، منابع مالی و بخصوص گرایش قلبی مدیران ارشد، توسط یک گروه کاری آشنا به موضوع آموزشهای الکترونیکی .
[
تشکیل یک گروه کاری برای تدوین خط‌مشی. این گروه ممکن است از طریق قرارداد با یک موسسه تخصصی در امر آموزشهای الکترونیکی تشکیل شود.
[
تعیین عناوین مهمی که در تدوین خط‌مشی نقش اساسی دارند.
[
مشخص کردن اطلاعات مورد نیاز و منابع تهیه آنها در جهت روشن کردن اولویت ها، امکانات، منابع مالی، وضعیت نیروی انسانی و مانند اینها.
[
گردآوری و دسته بندی اطلاعات بمنظور تصمیم گیری در اطراف عناوین تعیین شده در بند سوم.
[
تحلیل اولیه اطلاعات بدست آمده و تعیین وسعت کار.
[
آنچه در انتهای قدم اول بدست میآید میتواند در تعریف حد و اندازه‌های آموزش الکترونیکی موثر واقع شود. به بیان دیگر وسعت آموزشهای الکترونیکی تا حد زیادی در این مرحله مشخص میشود. بعنوان مثال ، اگر اطلاعات بدست آمده در باره دامنه آموزشها? الکترونیک? مربوط شود به آموزش ضمن خدمت معلمین ، میتوان معین کرد که آموزشهای مذکور در کدامیک از اندازه‌های زیر مورد نظر است .
آموزش کلیه معلمین در سطح کشور و در تمام زمینه‌های موردنظر.
[
آموزش معلمین یک استان در تمام زمینه‌های مورد نظر.
[
آموزش کلیه معلمین در سطح کشور و در تعداد معینی از زمینه‌های مورد نظر.
[
آموزش معلمین یک یا چند استان در زمینه‌ای مورد نظر.
[
آموزش معلمین از طریق یک شبکه آموزشی واحد.
[
آموزش معلمین در استانهای مختلف از طریق شبکه‌های آموزشی مستقل .
[
قدم دوم- تعیین وظیفه (Mission) و دورنمای حرکت (Vision) :
دومین قدم در تدوین خط‌مشی تهیه پیش نویس وظائفی است که بردوش سیستم آموزشهای الکترونیکی قرار میگیرد. وظیفه یا ماموریت (Mission) آموزش الکترونیکی به بیان دیگر تعریف کلی‌تری از اهداف مورد نظر است. عبارت است از کلیه فعالیت‌هائی که در راستای رسیدن به اهداف مورد نظر به عهده سیستم آموزشی گذاشته میشود. در این راستا شرح وظایف باید به سه سوال اساسی پاسخ بگوید. چه باید کرد؟ چگونه ؟ و چرا؟
بنابراین، براساس اطلاعات بدست آمده از قدم اول میتوان بطور کاملاً دقیقی به تشریح بند بند وظایف محوله پرداخت .
دورنمای حرکت (Vision) در مقایسه با وظیفه‌ها یک نگاه کلی‌تر و فراگیرتر به اهداف مورد نظر در آموزشهای مجازی است . بیان دورنمای حرکت در واقع روشن کنندة سمت و سوی حرکت است .
در مثالی که برای آموزش ضمن خدمت معلمین زده شد، میتوان بخشی از بیانیه‌های مربوط به ماموریت و دورنمای آموزشهای الکترونیکی را بشرح زیر بیان کرد.
وظیفه آموزشهای الکترونیکی دورههای آموزش ضمن خدمت دبیران ریاضی عبارت است از:
آموزش روشهای مختلف برای تدریس دروس ریاضی .
[
روشهای مختلف برای طراحی سوال‌های ریاضی.
[
استفاده از وسائل و ابزارهای کمک آموزشی.
[
استفاده از نرم افزارهای آموزشی و کمک آموزشی دروس ریاضی.
[
دورنمای آموزشهای الکترونیکی دورههای آموزش ضمن خدمت دبیران ریاضی عبارت است از:
به روزآوری معلومات دبیران ریاضی.
[
افزایش کیفیت تدریس دروس ریاضی.
[
به روزآوردن روشهای تدریس دروس ریاضی
[
بنابراین، در پایان قدم دوم گروه کاری براساس نتایج حاصل از تحلیل اطلاعات گردآوری شده در قدم اول، دو بیانیه بسیار شفاف و روشن ارائه خواهد کرد که عبارتند از بیانیه دورنمای حرکت (Vision_Statement) و بیانیه شرح وظایف (Mission_Statement) .
قدم سوم - ارزیابی وضعیت موجود و تعریف نیازها:
پس از روشن شدن وظیفه‌ای که بعهدة سیستم آموزش الکترونیکی قرار گرفته است باید وضعیت فعلی مورد ارزیابی قرار گیرد.
این ارزیابی عبارت است از دست‌یابی به اطلاعاتی در مورد وضعیت کنونی آموزش، نقاط ضعف و نقاط قوت در سیستم آموزش سنتی، و درجه رضایتمندی اساتید و فراگیران در یک چنین سیستمی. بعلاوه در این قدم از ارزیابی لازم است موضوعاتی که سرنوشت ساز بوده و به نوعی میتوانند در روند اجرای طرح موثر باشند شناسائی شوند.
بعنوان مثال وضعیت منابع مالی ، تصمیمات مدیران ارشد در تخصیص بودجه‌ها، تغییرات در برنامه‌های آموزشی از جمله موارد مهم و به بیانی بحرانی به حساب می‌آیند.
بنابراین ، همزمان با ارزیابی وضعیت موجود میتوان فهرست کاملی از نیازها و ضرورتها را برای بهبود بخشیدن سیستم آموزشی تهیه کرد. این نیازها باید به گونه‌ای تعریف و دسته بندی شوند که در چارچوب وظیفه (Mission) تعریف شده در قدم دوم و همچنین در اندازه‌های طرح که در قدم اول مشخص شد قرار گیرند. دست آورد قدم سوم مجموعه‌ای از اطلاعات طبقه بندی شده است که میتواند در قدم بعد برای تدوین اهداف کلی و جزئی سیستم آموزش الکترونیکی مورد استفاده قرارگیرند.
قدم چهارم - تدوین خط‌مشی ، و تعریف اهداف:
برای هر سیستمی مجموعه‌ای از اهداف کلی و در زیر هر هدف کلی مجموعه‌ای از اهداف جزئی و با مشخصات دقیق را میتوان تعریف کرد. خط‌مشی عبارت است از ترسیم مسیری برای حرکت کردن از وضعیت فعلی به سمت اهداف کلی و سپس هدایت شدن به سمت تک تک اهداف جزئی . مانند حرکتی که از یک شهر به سمت شهری دیگر رخ میدهد و پس از ورود به شهر مقصد ( هدف کلی ) هدایت به سمت آدرس دلخواه ( هدف جزئی ) ادامه میآبد.
بنابر این، در این قدم از طریق پرسش و پاسخ، تشکیل جلسات مشاوره‌ای، مطالعه گزارشها، تحلیل نیازهای تعریف شده، توجه به وظیفه (Mission) و اندازة طرح، ابتدا اهداف کلی و سپس اهداف جزئی برای سیستم آموزش الکترونیکی تعریف میگردد. سپس برای دسترسی به هر یک از اهداف باید راهکارهای لازم مشخص شوند. این راهکارها متناسب با امکانات (تعیین شده در قدم اول)، وظائفی که به عهدة سیستم آموزش قراردارد ( بیان شده در قدم دوم ) ، ضرورتهای اساسی سیستم از دیدگاه فراگیران ، اساتید و مدیران آموزش (تعریف شده در قدم سوم) و نهایتاً اهداف کلی و جزئی (مشخص شده در قدم چهارم ) طرح‌ریزی میشوند.
دست آورد قدم چهارم:
تعریف اهداف کلی سیستم آموزش الکترونیکی مورد نظر.
[
تعریف اهداف جزئی و دقیق برای هر یک از اهداف کلی.
[
تعیین اولویتها در دسترسی به اهداف.
[
مشخص کردن خط‌مشی برای رسیدن به هریک از اهداف.
[
قدم پنجم - مستند کردن خط‌مشی :
در این قدم نتیجه کار بصورت یک سند به مدیران ذیربط ارائه میشود. معمولاً رهبر گروه کاری و یا یکی از افراد مسلط گروه کاری عهده‌دار تهیه پیش‌نویس سند مربوطه میشود. ممکن است در این سند علاوه بر جزئیات مربوط به خط‌مشی توسعه آموزشهای مجازی راهکارهای اجرائی برای نیل به اهداف تعریف شده در قدم چهارم نیز اضافه شود. کمترین سستی در نگارش و مختصرکردن این سند به بهای از بین رفتن کلیه هزینه‌هائی است که در طی قدم های قبل پرداخته‌ایم.
در سند خط مشی لازم است موارد زیر بطور کامل و با جزئیات لازم روشن شوند.
مقدمه‌ای دربار‌ة وظیفه (Mission) عموم? سازمان یا مؤسسه مربوط.
[
معرفی اهداف (Goals) ، وظیفه (Mission) و دورنمای (Vision) آموزش در مؤسسه مورد نظر.
[
بیان نیازهای تعریف شده از دیدگاه کاربران، (مدیران، اساتید ، دانشجویان و سامانه آموزشی ).
[
ارائه راهکارهای اجرائی و قابل اندازه گیری برای پیاده سازی طرح (Implementation).
[
ارائه راهکارهای اجرائی برای ارزیاب? نتایج حاصل از پیاده سازی درمراحل مختلف (Evaluation).
[
ارائه راهکارهای مناسب برای پس خوراندن نتائج به فرآیند پیاده سازی سامانه جهت تصحیح امور.
[
دست آورد قدم پنجم سندی است مشتمل بر جزئیات کافی برای تصمیم گیری و نهایتاً پیاده سازی سامانه آموزش الکترونیکی.
جمع بندی و نتیجه گیری:
به نظر میرسد برای توسعه آموزشهای مجازی کار قابل ملاحظه‌ای بمنظور تعیین اولویتها و خط مشی انجام نگرفته است. ضروری است که هر چه سریعتر وزارتخانه‌ها و مؤسساتی که در سطحی کلان عهده دار آموزش کشور می‌باشند در صدد تعیین اولویت ها و خط مشی مناسب خود برآیند. مهمترین سازمانها و مراکزی که در این راستا باید قدم بردارند عبارتند از :
1- وزارت آموزش و پرورش
2- وزارت علوم ، تحقیقا ت و فنآوری
3- وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی
4- وزارت کار و امور اجتماعی
5- وزارت صنایع و معادن
6- دانشگاه آزاد اسلامی
7- دانشگاه پیام نور
8- دانشگاه جامع علمی کاربردی
در تعیین خط مشی تعریف شده توسط هر یک از وزارتخانه ها و مؤسسات فوق لازم است اولویت ها مشخص شده و بر اساس اهمیت آنها درجه بندی شوند. به بیان دیگر ، تعریف جامع و دقیقی از اولویتها و اهداف سامانه آموزش مورد نظر میتواند صاحبان صنایع ذی ربط به این موضوع را در ارائه پیشنهادهای اجرائی کاملاً روشن کند. متاسفانه در حال حاضر بدلیل روشن نبودن اولویت ها و خط مشی مورد نظر مدیران ارشد در مؤسسات آموزشی اغلب تولیدکنندگان یا فروشندگان نرم افزارهای مربوطه نمیتوانند در یک رقابت منصفانه شرکت کنند. متقابلاً برای مدیران نیز تصمیم گیری در مورد طیف بسیار متنوعی از محصولات با ویژگیهای کاملاً متفاوت امری دشوار است.
در یک کلام ، امروز کمتر کسی میتواند آینده آموزشهای الکترونیکی ایران را برای سالهای آتی بطور روشن ترسیم نماید. این کار حتی در سطح مؤسسات کوچک نیز امری دشوار است. گر چه توسعه آموزشهای الکترونیکی بدلیل فراهم بودن بستر مناسب ارتباطی و فراهم بودن بالقوه نیروی تخصصی امری شدنی به نظر میرسد لکن راهبری حرکتی به عظمت توسعة آموزشهای الکترونیکی نیاز به مدیرانی دارد که اولین قدم را در راستا? تعیین خط مشی آموزشهای مجازی و الکترونیکی بردارند.
بنابراین ، در صورتیکه هر چه سریعتر مسئولین ذی ربط به آموزش کشور خط مشی مناسب و اولویت های منطقی را در حوزة فعالیتهای خود معرفی ننمایند آموزشهای الکترونیکی که میتواند نقش مهمی را در توسعه فرهنگی و اقتصادی کشور بازی کند، معطل خواهد ماند و این معطلی بمعنای عقب افتادن از حرکتی است که امروز تمام جهان را فرا گرفته است.
مراجع:
[1] A.A.D. Rocha , etal. Scientific and Technological Knowledge: Strategies for Virtual Education in A Developing Country. 2002.
[2] Anderson C. , Customer Needs & Strategies: Effective Learning: Measurable Results from a Solid Process: A Case Study on Knowledge Net. 2002.
[3] Merril, M.D. , SCORM: Clarity or Calamity. Online Learning Magazine, Summer 2002,14-18.
[4] William H. Graves. "FREE TRADE" In Education The Meta University. JALN Volume1, Issue1. March 1997, pp 97-108.
[5] A Vision for E-Learning for America's Workforce. Report of the Commission on Technology and Adult Learning. June 2001, ASTD/NGA.
- ۸۴/۰۲/۱۵