نیاز کشور به شبکه خودکار هشدار سیل
عباس پور خصالیان – راه‌اندازی شبکه سیستم‌های خودکار هشدار سیل از زیرساخت‌های ضروری کشورهایی مثل ایران است که دارای مناطق کوهستانی پُرشمار و دره‌های مسکونی بسیار هستند. امروزه چنین شبکه‌ای را به کمک فناوری چیزنت (IoT یا اینترنت چیزها و اینترنت اشیا) می‌سازند.
همچنان که هشدار وقوع سونامی توسط یک سیستم چیزنت جهانی، سالهاست که اجرا شده است و این سیستم جهانی، مناطق دریایی آسیب‌دیده در اقصا نقاط دنیا را در مورد خطر قریب‌الوقوع بودن تخریب‌های ناشی از سونامی مطلع می‌کند، شبکه سیستم هشدار وقوع سیل، نیز یک چیزنت محلی یا ملی است که می‌تواند از طریق ارسال آژیرهای الکترونیکی پرقدرت برای هشدار دادن به اهالی منطقه سیل‌زده قبل از رویداد بحران یا ارسال آلارم دیداری و شنیداری به گوشی همراه کاربران نزدیک به محل حادثه، اهالی در معرض خطر قریب‌الوقوع بودن سیل را به موقع مطلع و مدیریت هوشمند بحران را به سرعت فعال کند.
ضرورت تعریف و تعیین متولی سیستم هشدار خودکار
اکنون چند سال است که در حین کوهنوردی مشاهده کرده‌ام که شهرداری‌های مناطق شمالی تهران، پس از تجربه سیل دربند در سال 1366 و کشته و مفقود شدن حداقل 300 نفر از شهروندان، آمده‌اند اقدام به احداث سرعت‌گیرها به منظور کاهش سرعت سیل و جلوگیری از ورود بار جامد سیل در دره‌های پرشیب کرده و برخی ایستگاه‌های سنجش باران در ارتفاعات شمالی تهران (مثلا در درکه، دربند، دارآباد، شهرک قائم و گردنه قوچک) و دو ایستگاه سنجش برف را در محله‌های قائم و ولنجک راه‌اندازی کرده‌اند؛ ولی به رغم دو دهه آگاهی داشتنِ ایرانیان از فناوری چیزنت (IoT) و با وجود برگزاری حضوری و غیرحضوری حداقل سه دوره Boot camp (نوعی دوره آموزشی کوتاه مدتِ فشرده و سخت) درباره اینترنت اشیا در کشور، در سال‌های اخیر؛ و (برای مثال) با وجود تعریف چند پروژه مدیریت هوشمند سیل به کمک IoT روی کاغذ، هنوز هیچ پروژه حتی آزمایشیِ چیزنت (یا اینترنت اشیا) را نشنیده و ندیده‌ام که عملیاتی کرده باشند یا شده باشد.
دلیل این غفلت و سردرگمی هرچه باشد، کمبود دانش فنی، ناآگاهی قانون‌گذار و نبود منابع کافی برای شروع پروژه‌های IoT نیست، بلکه به عقیده من، این غفلت ناشی از وجود چند معضل است:
– یکی بیخیالی متولیان تعریف شده برای اجرای پروژه‌های فرافن (High Tech)! نگاه کنید به قانون بودجه سال 1398 که در آن، وزارت نیرو به عنوان مجری طرح AMI (زیرساخت پیشرفته اندازه‌گیری خودکار کنتورهای آب از راه دور) تعیین شد و در قانون بودجه سالیان بعد، مدام تکرار شد، اما چنین پروژه‌ای که نوعا از جنس IoT است هنوز عملیاتی نشده است!
– دوم به این دلیل که سررشته‌دار و متولی اصلی پروژه‌های ICT در سلسله مراتبِ متولیان ملی، گُم است.
– و سوم به این علت که در نبود نهاد scientific community در دانشگاه‌ها و فرهنگستان‌های کشور، فقر طرح پرسش علمی، رسیدن به راه‌حل‌ها را نیز عقیم و موانع را مانا کرده است!
این سردرگمی برای دیوان‌سالاری به هم ریخته ما، سالهاست مطرح است که راه‌حل‌های متنوع ارتباطات و فناوری اطلاعات، در سراسر جامعه اطلاعات کشور و در همه حوزه‌های اداری کشور لازم‌الاجرا هستند و به همین دلیل، چند نهاد مختلف مثل شورای عالی فضای مجازی، شورای اجرایی فناوری اطلاعات در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور، همه خود را متولی e-government، m-government و digital economy می‌دانند؛ منتها بدون آن که مسوولیت یا سهمی از مسوولیت کل را در قبال اشاعه انواع ارتباطات و فناوری اطلاعات تعبیه شده (Embedded ICT) در دیگر دستگاه‌های اداری کشور، در بخش خصوصی و در فرابخش کاربران حقیقی و حقوقی فاوا پذیرفته و میان خود، به شیوه‌ای عقلانی، تقسیم کار کرده باشند.
در مورد Embedded ICT رجوع شود به مقاله‌ای به تاریخ نهم تیر ماه 1401 در وبگاه asreertebat.om/?p=35294
شبکه هشدار به عنوان بخشی از شبکه ملی اطلاعات
برای ایجاد شبکه سیستم‌های خودکار هشدار سیل، می‌توان رویکردهای ملی مختلفی را مطرح کرد.
– در یک رویکرد، هر شبکه سیستم‌های خودکار هشدار سیل جدای از دیگر شبکه‌های سیستم‌های خودکار هشدار سیل توسط مدیریتی محلی (وابسته به شهرداری همان محل، استانداری و…) برنامه‌ریزی و اجرای آن در سطح یک منطقه به مناقصه گذاشته می‌شود.
– در رویکردی دیگر، معاونت امور مسکن و ساختمان در وزارت راه و شهرسازی، ایجاد شبکه سیستم‌های خودکار هشدار سیل را جدا جدا و استان به استان، برنامه‌ریزی و اجرا نمی‌کند، بلکه آن را به عنوان زیرساختی ملی، در سطح کشور یکپارچه و مستقل از دیگر شبکه‌های ارتباطی/اطلاعاتی کشور، در نظر می‌گیرد و به کمک وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به اجرا در می‌آورد.
– در حالی که هریک از رویکردهای مذکور، مزایایی دارد، اما به نظر می‌رسد که به صرفه‌ترین رویکرد ملی در ایجاد یکپارچه شبکه سیستم‌های خودکار هشدار سیل، ادغام آن در پروژه شبکه ملی اطلاعات باشد.
دلیل من برای توصیه رویکرد سوم، برنامه وعده داده شده توسط وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت سیزدهم برای ایجاد شبکه ملی اطلاعات است.
او بارها گفته است که شبکه ملی اطلاعات در کشور هنوز اجرا نشده و او می‌تواند این شبکه را تا پایان دولت سیزدهم سر و سامان بدهد.
چه باور کنیم که شبکه ملی اطلاعات در پایان دولت سیزدهم تحقق می‌یابد یا بپذیریم که شبکه ملی اطلاعات بالاخره در دولت چهاردهم متحقق می‌شود، در هر صورت، پیش از هر اقدامی برای ادغام شبکه سیستم‌های خودکار هشدار سیل در پروژه شبکه ملی اطلاعات ضروری است که در بازتعریفِ چیستی و چرایی و چگونگی شبکه ملی اطلاعات، اندیشه شود.
تعدد مراکز تصمیم‌گیری و فقر طرح پرسش
اخیرا فرهنگستان در گزارشی مفصل، درخواست‌ها و توصیه‌هایی را در خصوص تدوین برنامه پنج ساله هفتم مطرح کرده است [رجوع شود به :
isna.ir/news/1401043020455
اما گزارش فرهنگستان علوم نه از جنس گزارش است، نه برنامه و نه سیاست‌گذاری؛ بلکه بیشتر، مجموعه‌ای از توصیه‌ها (بدون ذکر نام و تخصص تدوین‌کنندگان توصیه‌ها) در زمینه‌های گوناگون با لحن خوب است بشود ، بهتر است چنین بشود و باید چنین بشود است.
تهیه‌کنندگان، توصیه‌های خود را هم‌راستا با انتقاد رهبری (که قانون برنامه پنج ساله نباید کلی‌گویی باشد، و باید مساله‌محور تدوین شود) این به اصطلاح برنامه خود را، مساله‌محور قلمداد کرده‌اند، آن هم صرفا با نام بردن از چند مساله، بدون آن که صورت مساله‌ای را تعریف و مشخص کرده و بی‌آنکه راه‌حل‌هایی را پیدا و پیشنهاد کرده باشند.
در هر صورت، گزارش فرهنگستان علوم، صرفا ارزش خودشناسی دارد؛ یعنی رسیدن به این شناخت که ما هنوز نهاد scientific community نداریم و فرهنگستان علوم ما هنوز قادر به طرح پرسش علمی برای پژوهش و ارایه راه‌حل نیست.
در چنین اوضاع و احوالی، دبیر محترم شورای اجرایی فناوری اطلاعات یا وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت سیزدهم نیز برای بازتعریف شبکه ملی اطلاعات و (اگر آقایان توصیه مرا بپذیرند) برای ادغام شبکه سیستم‌های خودکار هشدار سیل در پروژه شبکه ملی اطلاعات، دست تنها هستند؛ آن هم در شرایطی که معاونش در پی ارتقای امنیت شبکه ملی اطلاعات از 43درصد کنونی! به 70درصد در پایان سال جاری است!
در حالی که خود وزیر، وجود شبکه ملی اطلاعات را زیر سوال برده است، معاونش از ایجاد و استقرار معاونت جدیدی در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با نام معاونت امنیت شبکه ملی اطلاعات خبر می‌دهد!
اگر این موانع ذهنی رفع بشوند، شاید بتوان ایجاد یکپارچه شبکه سیستم‌های خودکار هشدار سیل و ادغام آن در پروژه شبکه ملی اطلاعات را انتظار داشت.(منبع:عصر ارتباط)
- ۰۱/۰۵/۳۰