ITanalyze

عباس پورخصالیان - هفده سال پیش، سازمان‌های ما، با اِشکال نرم‌افزاری مشهور به باگ Y2K رو به رو بودند و حالا احتمالاً با اِشکال بومی شده آن: Y2Z!

به همین دلیل، پنج سال پیش، در نوزدهم فروردین 1390، وب‌نوشتِ «shirazi.blogfa.com/post/321» به درستی هشدار داده بود که اگر در بسیاری از نرم‌افزارهایی که تاریخ را 8 رقمی دریافت می‌کنند، سعی کنید تاریخ را به‌صورت «01/01/00» وارد کنید، با پیام خطا و "عدم صحت تاریخ وارده" مواجه خواهید شد.

این مسأله، نخستین اِشکال فاوایی در دوره زمانی عبور از سالِ "99" به "00" و از سالِ "00" به سالِ "01" در ایران (و در افغانستان نیز؛ کشوری که دارای گاهشماری هجری خورشیدی مشابه ایران است) می‌باشد، اِشکالی که یادآور باگ هزاره (Y2K) است.

تعبیر عمومی بسیاری از فِرق مسیحی از سال‌های منتهی به دو صفر [ 00 (مثل 1900 یا 2000)]، به پایان رسیدن جهان به معنی ظهور منجی عالم بشریت است. همزمان شدن این برداشت اعتقادی/ تقویمی با باگ Y2K باعث شد تا هفته‌نامه تایمز، در شماره 18 ژانویه 1999 خود، موضوع اصلی را به بررسی چند و چون این اشکال رایانه‌ای اختصاص دهد و دوباره در سال 31 دسامبر 2014 به آن بپردازد.

در یادداشت هفته پیش، دوره مذکور را «سده‌گذری» ‌نامیدم (در این زمینه رجوع شود به عصر ارتباط شنبه ششم خرداد 96) و در این یادداشت مایلم، اِشکال فاوایی مذکور در دوره «سده‌گذری» را ]با گرته‌برداری از باگ[Y2K «اِشکال Y2Z» بنامم، زیرا فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای Bug "اِشکال" را تصویب کرده و در Y2Z نیز منظورم از Y، سال و مقصود از  2Z= Two Zero  یا 00 (00) است.

پیشگیری از  «اِشکال Y2Z» در "دولت الکترونیکی" ایران

در دستگاه‌هایی که GIF (Governmental Interoperability Framework) یعنی چارچوب اتصال‌پذیری خدمات الکترونیکی دستگاه‌های حکومتی ایران را رعایت کرده باشند، مشکلی تحت عنوان «اِشکال Y2Z» وجود ندارد زیرا، برای مثال، در بانکداری الکترونیکی ایران، تاریخِ «01/01/01» به درستی «01/01/1400» تعبیر و پذیرفته می‌شود.

نمونه ای واقعی از مشکل Y2K در سال 2000 : تاریخ واقعی تصویربرداری از تابلوی بالا، سوم ژانویه 2000 است که این سال بخاطر وجود باگ هزاره در نرم‌افزار تابلو، به طور خودکار به  1900 تبدیل شده است!

مشکلِ یافتن برنامه‌ها و سازمان‌های دارای «اِشکال Y2Z»

دو مشکل رایج در برخی از سازمان‌های ‌ما عبارتند از، 1) نبود شناسنامه نرم‌افزارهای موجود در سامانه اطلاعات مدیریت سازمان؛ و 2) وجود فرصت‌طلبان سوداگر که از تشویش اذهان و نادانی مدیران سوء استفاده می‌کنند. در زیر به این دو مشکل، و مشکل سومی از جنس فساد، اشاره می‌شود:

1-         بزرگترین مشکل اکثر سازمان‌های ما، مسأله پیدا کردن برنامه‌های دارای «اِشکال Y2Z» به خدمت گرفته شده و موجود در سازمان است. حتی اگر شرکت سازنده یک برنامه کاربردی، اطلاع‌رسانی کند که فلان نرم‌افزارش دارای «اِشکال Y2Z» است، باز هم برای مدیر ارشد اطلاعات یا CIO شاغل در یک سازمان، مشکل است از این خبر، بتواند به‌موقع و به‌درستی استفاده کند، زیرا در بسیاری از سازمان‌های ما، فهرستی به روزشده از تمام برنامه‌های کاربردی به خدمت گرفته شده در سازمان، موجود یا در دسترس نیست.

2-        مشکل دوم، دو سو دارد: در یک سو، برخی سودجویان زرنگ وجود دارند که از هر موضوعی به نفع خود و به زیان منابع مالی سازمان سواستفاده می‌کنند؛ و در سوی دیگر، برخی مدیران وجود دارند که در حل سامانمند مشکلات، ناکارآمداند.

پنج سال پیش، دارنده وب‌نوشتِ «shirazi.blogfa.com/post/321» متذکر شده بود که: مدیران ما قبل از این که ماهیت مساله را بشناسند، دست به اقدام می‌زنند. هنوز این باور در سطح جامعه ما وجود ندارد که شناخت مشکل، نیمی از حل مشکل است.

اما مشکل کلی سومی نیز در بعضی از سازمان‌های ما وجود دارد که باگ ساختاری نظام است و ربط مستقیمی به وجود یا عدم باگ سده Y2Z ندارد: سازمانِ دارایِ (یا حتی فاقدِ) نرم‌افزارهای آلوده به این باگ، دارای منافع مادی در شرکت‌های برون‌پذیرِ به اصطلاح خصوصی‌یی است که یافتن و رفع این باگ به آنها سفارش داده می‌شود.

تکلیف کمیسیون توسعه eGov در قبال رفع اِشکال Y2Z

تعیین‌کننده‌ترین نهاد مسوول در قبال رفع و پیشگیری از بروز اِشکال احتمالی Y2Z در دستگاه‌های دولتی کشور، کمیسیون توسعه دولت الکترونیکی در شورای اجرایی فناوری اطلاعات است که یکی از وظایف اش تعامل‌پذیرسازی و یکپارچه کردن فرایندهای اداری/خدماتی در و میان دستگاه‌ها به‌منظور به اشتراک‌گذاری اطلاعات با استانداردی واحد است.

نظارت عالیه بر رفع و پیشگیری از بروز اِشکال احتمالی Y2Z را می‌توان بر عهده مرکز ملی فضای مجازی گذاشت. اما آنچه مهم‌تر از اقدامات مذکور در نهادهای مزبور است، اطلاع‌رسانی شفاف، گزارش‌دهی به عموم و ارتقای کیفیت خدمات جامعه اطلاعات کشور است.

نامه سرگشاده به کمیسیون توسعه دولت الکترونیکی

در بسیاری از نرم‌افزارهایی که تاریخ را 8 رقمی دریافت می‌کنند، اگر تاریخ به‌صورت «01/01/00» وارد شود، کاربر با پیام خطا و "عدم صحت تاریخ وارده" مواجه خواهد شد.

این مسأله، نخستین اِشکال فنی/ فاوایی در دوره زمانی عبور از سالِ "99" به "00" و از سالِ "00" به سالِ "01" در ایران (و در افغانستان نیز؛ کشوری که دارای گاهشماری هجری خورشیدی مشابه ایران است) می‌باشد.

نظر به این که تعیین‌کننده‌ترین نهاد مسوول در قبال رفع این اِشکالِ احتمالی از نرم‌افزارهای موجود در دستگاه‌های متصل به گذرگاه خدمات دولتی (GSB)، کمیسیون توسعه دولت الکترونیکی در شورای اجرایی فناوری اطلاعات است، پیشنهاد می‌شود: پیش از همه‌گیر شدن این اِشکال احتمالی تا سال 1400، هرچه زودتر از سوی کمیسیون توسعه دولت الکترونیکی برای رفع اِشکال مذکور و تخصیص منابع برای اِعمال نظارت عالیه این کمیسیون، در راستای تعامل‌پذیرسازی و یکپارچه کردن فرایندهای اداری/خدماتی در و میان دستگاه‌ها به‌منظور به اشتراک‌گذاری بی‌عیب و نقص اطلاعات با استانداردی واحد، اقدامات لازم انجام پذیرد. (منبع:عصرارتباط)