پرسش‌های بی‌پاسخ در آستانه هفتۀ جهانی فضا
عباس پورخصالیان - نخستین اسطوره های ساخت اشیاء پرنده در هوا و فضا، به کیکاووس ایرانی و همتای یونانی او، ایکاروس تعلق دارند.
هر دو شخصیت خیالی مذکور، نمایندگان اسطوره ایِ علم و فناوری هوافضا هستند در حالی که مادر کیکاووس، به نام «فرهنگ» و همتای یونانی او، تدالوس (که برادر ایکاروس است) نماد دانش سازنده و رشدآفرین برای انسان اند. به رغم این پیشینۀ اسطوره ای، ایران امروز، سیزدهمین و عقب افتاده ترین کشور در میان اعضای "باشگاه فضایی جهان" است.
نقش ایران در تصویب هفتۀ جهانی فضا
به یاد دارم: دکتر سید مصطفی صفوی همامی حدود بیست سال پیش تعریف می کرد که در مجمع عمومی سال 1999 سازمان ملل، هنگامی که میان هیأت های نمایندگی روسیه و ایالات متحده، جنگی لفظی برای تعیین روز جهانی فضا در گرفته بود، هیأت نمایندگی ایران پادرمیانی می کند و بجای تعیین یک "روز جهانی فضا"، تعیین یک "هفتۀ جهانی فضا" را پیش می نهد؛ "هفته" ای در ماه اکتبر که روز اول آن، چهارم اکتبر باید باشد زیرا در چهارم اکتبر 1957 اسپودنیک-1 توسط اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به فضا پرتاب شد؛ و آخرین روز آن "هفته"، باید دهم اکتبر باشد زیرا که ده سال بعد از پرتاب اسپودنیک-1، در ماه اکتبر و در روز 10 اکتبر 1967 «پیمان فضایی مارورای جوّ» اجرایی شد!
این پیشنهاد جالب که از فشرده سازیِ درازایِ زمانیِ دو رویدادِ تاریخی که 10 سال از هم فاصله داشتند در یک هفتۀ خیالی، حاصل شده و هیأت نمایندگی ایران مخترع آن بود، مورد استقبال و تصویب حاضران در جلسۀ مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 1999 قرار می گیرد و روزهای چهارم تا دهم اکتبر هر سال، به "هفتۀ جهانی فضا" نامیده می شود.
انجمن هفتۀ جهانی فضا
هماهنگ کنندۀ رویدادهای جهانی این مناسبت، «انجمن هفتۀ جهانی فضا» (WSW Association) است. انجمن WSWA، در اصل در سال 1982 تأسیس شده بود و چون این انجمن، در سال 1999 قدیمی ترین سازمان مدافع علم و فناوری فضایی در جهان به شمار می رفت (و هنوز هم در حوزۀ علم و فناوری فضا، گفته می شود: انجمنی معتبر است) وظیفۀ هماهنگ کنندگی جهانی مراسم هفتۀ جهانی فضا را بر عهده دارد.
انجمن WSWA، یک سازمان غیر دولتی و غیرانتفاعی بین المللی است که در "کمیتۀ سازمان ملل متحد در زمینۀ استفاده صلح آمیز از فضا" (UN Committee on the Peaceful Uses of Outer Space) دارای حقوق عضویت "ناظر" است. انجمن مذکور، از سوی حامیان مالی مختلفی به صورت داوطلبانه پشتیبانی می شود.
از جملۀ مهمترین شرکت های حامی WSWA می توان از سه شرکت زیر نام برد:
1- شرکت لاکهید مارتین (شرکتی آمریکایی، فعال در زمینه های صنعت هوافضا، فناوری دفاع و امنیت اطلاعات)،
2- شرکت گروه مهندسی جیکوبس (شرکتی آمریکایی، فعال در زمینۀ مشاوره در حوزه های متنوعی از جمله هوافضا و فناوری اطلاعات) و
3- شرکت سهامی SES (شرکتی لوکسامبورگی، فعال در عرصۀ ساخت ماهواره های مخابراتی و ارتباطی و ارائۀ راه حل های ساخت ایستگاه و پایانه های زمینی ماهواره).
اعلام برنامه های هفتۀ جهانی فضا در ایران
هفتۀ جهانی فضا، امسال در ایران، در روزهای 12 تا 18 مهرماه 1400 ش، با شعارِ: “Women in Space” - "زنان در فضا" - برگذار می شود. به همین مناسبت، دبیر امسالِ هفته جهانی فضا در ج.ا.ا [که همان دبیر پارسال است] خیلی دیر، یعنی در اواخر هفتۀ اول مهرماه 1400 اعلام کرد: سازمان فضایی ایران، موضوع هر روز برگزاری هفتۀ فضا را به شرح زیر تعیین کرده است:
دوشنبه ۱۲ مهرماه 1400: "زنان در صنعت فضایی"؛ تنها فرق این عنوان با شعار انجمن WSWA، محدود کردن فعالیت زنان، تنها در حوزۀ "صنعت فضا" است، در صورتی که شعار انجمن مذکور، فضانوردی زنان و حضور زنان در فضا را نیز شامل می شود.
سه شنبه ۱۳ مهرماه 1400: "مشاهدۀ زمین از آسمان"؛
چهارشنبه ۱۴ مهرماه 1400: "کارآفرینی و اشتغال در حوزۀ فضایی"؛
پنجشنبه ۱۵ مهرماه 1400: "نجوم و اکتشافات فضایی، علم و هنر"؛
جمعه ۱۶ مهرماه 1400: "اقامتگاه‌های آینده و گردشگری فضایی"؛
شنبه ۱۷ مهرماه 1400: "حقوق نوین فضایی"؛
یکشنبه ۱۸ مهرماه 1400: "منظومه‌های ماهواره‌ای، پیوند فناوری‌ها و نسل چهارم فضا".
حد اقل انتظارات جامعۀ اطلاعات کشور از سازمان فضایی: اعلام «فکت ها»
هفتۀ جهانی فضا آن طور که تاکنون در کشور برگزار شده است، عمدتاً محل اطلاع رسانی عمومی از جنسِ "بدنیست بدانیم که ..." و "خوب است بدانیم که ..." بوده است و مسؤولان سازمان فضایی کمتر به «فکت ها» و مباحثی از جنسِ "ضروری است بدانیم که ..." پرداخته اند. باید توجه داشت که اصطلاح "فکت" در اصل لاتینی اش (Fact) به "امر انجام شده" و "اقدامی اجرایی و عملیاتی شده" اطلاق می شود و نه به سفیدنمایی و بزرگنمایی هایی غیر واقعی که هیچ خاصیتی ندارند جز پنهان سازی حقایق.
انتظارات قانون برنامۀ ششم توسعه
احکام مربوط به ماهواره و سامانه های فضایی در قانون برنامۀ ششم توسعه ذیل ماده های 40 و 67 آورده شده اند، به شرح زیر.
- بر اساس ماده۴۰: دولت موظف است به منظور توسعه صنعت هوا و فضا و دستیابی به علوم و فناوری های نوین در زمینه مذکور اقدامات زیر را به عمل آورد:
الف ـ بسترسازی و حمایت لازم به منظور ایجاد و توسعه زیرساخت ها و صنایع مرتبط با طراحی، ساخت، آزمایش، پرتاب و بهره برداری از سامانه های فضایی، ماهواره، ماهواره بر و ایستگاه های زمینی؛
ب ـ حفظ و نگهداری از موقعیت های مداری متعلق به جمهوری اسلامی ایران و پیشبینی تمهیدات لازم برای ایجاد زیرساخت ها و اجرای طرح های (پروژه های) ماهواره ملی در راستای حفظ نقاط یاد شده.
- و ماده۶۷ ؛ الف : به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اجازه داده می شود [...] برای ارائه خدمات ماهواره ای سنجش از راه دور و توسعه خدمات و کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات از طریق دستگاه های وابسته، نسبت به مشارکت و سرمایه گذاری با بخش خصوصی و شرکت های خارجی در طرح های (پروژه های) زیرساختی [...] ماهواره های سنجشی و مخابراتی [...] اقدامات (لازم) را به عمل آورد.
اکنون (1400) آخرین ماه های سال پایانی اجرای احکام قانون برنامه ششم توسعه را پشت سر می گذاریم و بر اساس دستورالعمل مورخ ششم شهریور 1389 در مورد ضرورت استقرار نظام مدیریت عملکرد در دستگاه های اجرایی، سازمان فضایی کشور می بایست گزارش های رسمی از فکت های مربوط به عملکرد در قبال اجرای ماده های 40 و 67 مذکور را به مردم و ذینفعان جامعۀ اطلاعات کشور ارائه و اطلاع رسانی می کرد!
شاید به دلیل این پنهان کاری ها است که ضعیف ترین بخش شبکۀ ملی اطلاعات ایران، مربوط به زیرساخت های بخش زمینی و فضایی ماهواره است.
به دلیل عقب افتادگی کشور در حوزۀ فضایی، شرکت¬های خارجی فراهم آور شبکه و عرضه¬ کنندۀ خدمات دسترسی به اینترنت ماهواره¬ای با ورود به بازار این خدمات در ایران، به بزرگ¬ترین و جذاب ¬ترین بازار در غرب آسیا دست یافته اند! زیرا که ایران تنها کشور منطقه است که فاقد ماهوارۀ ملی در مدار زمین-ایستا است.
از "توافق ایران و روسیه برای ساخت ماهوارۀ سنجش از دور" چه خبر؟
محمود واعظی هنگامی که هم وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و همزمان رئیس کمیسیون مشترک همکاری های ایران و روسیه بود، طی سخنانی در سال 1395 با اشاره به سفرش به روسیه، از توافق مهم ایران و روسیه در زمینه فضایی خبر داده بود.
اکنون، پنج سال بعد، ما باید از رسانه های خارجی نتایج آن «توافق مهم ایران و روسیه در زمینه فضایی» را بشنویم:
براساس گزارش یورونیوز (per.euronews.com/2021/06/11/russia-will-deliver-a-sophisticated-type-of-satillite-to-iran-according-to-a-report)، روز 11/06/2021 روزنامه واشنگتن پست خبر داد که روسیه در نظر دارد ماهواره ای پیشرفته در اختیار ایران بگذارد.
بنا به همین خبر، دستیابی به این ماهواره که از نوع «کاناپوس وی» است توان جاسوسی ایران را افزایش خواهد داد. به گفته شماری از مقامات فعلی و پیشین آمریکا استفاده از این ماهواره که مجهز به دوربین با کیفیت بالا است به ایران امکان می دهد تا تجهیزات و تاسیسات دیگر کشورهای خاورمیانه را تحت نظر داشته باشد.
گزارش واشنگتن پست در حالی منتشر شد که جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا قرار بود چند روز بعد در سوئیس با ولادیمیر پوتین، همتای روسی خود دیدار کند. در بخشی از این خبر همچنین آمده بود که پرتاب ماهواره ای که روسیه در اختیار ایران خواهد گذاشت قرار است طی چند ماه آینده صورت گیرد.
در این خبر همچنین به مأموریت شماری از مقامات سپاه پاسداران ایران به روسیه در راستای گفتگو در همین مورد اشاره و ذکر شده بود که قرار است پرتاب این ماهواره از روسیه انجام شود.
در خبر واشنگتن پست تأکید شده بود: هرچند ماهواره از نوع «کاناپوس وی»، دقت و توانایی ماهواره های آمریکایی را ندارد اما به طور بالقوه می تواند به ایران برای جاسوسی و مکان یابی های مشخص مانند تعیین محل پایگاه های اسرائیل یا موقعیت نظامیان آمریکا در عراق کمک کند.
و اضافه شده بود که: متخصصان روسی نحوه استفاده از این ماهواره را به گروهی از کارشناسان ایرانی در مرکزی در نزدیکی کرج آموزش داده اند. (پایان نقل قول)
حد اقل انتظار جامعۀ اطلاعات کشور، شنیدن و خواندن واکنشی از سوی سازمان فضایی ایران است!(منبع:عصرارتباط)