پرکردن شکاف دیجیتالی چالش بزرگ قرن بیست‌ویکم
مترجم: سیدمحمد ستوده - چنانچه اینترنت در آینده به کانون جهانی دادو ستد تبدیل گردد، آنگاه چه سرنوشتی در انتظار میلیونها نفری خواهد بود که اتصال به اینترنت برای آنان امکان‌پذیر نیست‚ شاید هرگز نتوانیم پاسخ این سوال را به‌دست آوریم. استحاله و دگرگونی یک شبکه اسرارآمیز دولتی و نفوذ آن در سیستم ارتباطات جهانی، تبادل اطلاعات و بازارهای تجاری; اینترنت را به‌عنوان سرچشمه و مظهر شکافی عظیم مابین کشورهای صنعتی و در حال توسعه مطرح ساخته است. اصطلاح شکاف دیجیتالی(DIGITAL DIVIDE) صورت مختصر و کوتاه‌شده‌ای برای بیان نابرابریهای بین‌المللی در زمینه دسترسی به تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات تلقی می‌شود. به‌عبارت دیگر می‌توان گفت تا اندازه‌ای شکاف مذکور نشانه‌ای از تهدید قدرتهای نیرومندی است که جهان را در قرن بیست‌ویکم به پاره‌های نابرابر از نظر دسترسی به اطلاعات تقسیم می‌کنند. برخی استدلال می‌کنند نیروهای مذکور موجب شده‌اند اغلب ملل جهان در دام عقب‌ماندگی دائمی گرفتار شوند. همچنین کشمکشها و درگیریهای منطقه‌ای می‌تواند روحیه هر ملتی را تضعیف کرده و دچار گرفتاریهای فراوان کند.
هرچند شواهدی دال بر نقض عملکرد جهانی در خصوص دسترسی به تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات وجود دارد اما برخی ناظران از اینترنت به‌عنوان عامل بالقوه‌ای برای نجات مردم عقب‌مانده جهان نام می‌برند. این قبیل ناظران خوشبین استدلال می‌کنند شیوه اقتصاد جهانی به‌گونه‌ای دگرگون شده که باعث ایجاد فرصتهای جدیدی برای تولید ثروت گردیده است. اما برای بهره‌برداری از فرصتهای مذکور، چاره‌ای جز استفاده از شبکه جهانی اینترنت وجود ندارد.
ارتباط با شبکه جهانی اینترنت در اغلب مناطق جهان کاری بس دشوار است. در حالی که ساکنان نیویورک در اندیشه ارتقاء سیستم ارتباط با اینترنت از طریق تلفن‌های متعارف به سیستم باند پهن(BROADBAND) هستند، اغلب ساکنان کشورهای در حال توسعه هرگز صدای بوق آزاد تلفن را نشنیده‌اند چه برسد به اینکه از ماوس یا موتور جستجوگر اینترنتی استفاده کنند.
دسترسی میلیونها نفر از ساکنان کشورهای یادشده به اینترنت، می‌تواند به‌طرق مختلف موجب بهبود زندگی آنان گردد. اما به‌نظر می‌رسد تحقق این امر کاری بس دشوار و طاقت‌فرسا باشد.
بااین همه، تعداد کسانی که این چالش را پذیرفته‌اند روزبه‌روز در حال افزایش است. این کارآفرینان فعال برای پیشبرد اهدافشان که مبتنی بر عدالت و انصاف در زمینه برنامه‌های جهانی گسترش قدرت استفاده از اینترنت برای تمامی ملل دنیاست، از هیچگونه کمک مالی و حمایت معنوی مضایقه ندارند. اما با این‌حال هیچ‌یک از افراد یادشده توقع ایجاد یک مدینه فاضله را نیز در سر نمی‌پرورانند. در اکثر موارد، اقدامات انجام شده هیچگونه سود مادی برای آنان دربر ندارد. آنها فقط به تحقق اهدافشان می‌اندیشند.
کار در محل
سام کارلسون اقتصاددان، بنیانگذار و مدیر اجرایی موسسه ورلد لینکس(WORLD LINKS) است. فعالیتهای موسسه مذکور که در واشنگتن مستقر است در زمینه پرکردن شکاف دیجیتالی است. کارلسون پس از چهارسال کار برای بانک جهانی پیرامون برنامه‌های آموزشی پایه در باماکو پایتخت کشور مالی، تصمیم گرفت موسسه را تاسیس کند. در زمان بازگشت وی به واشنگتن در تابستان 1996، اینترنت واقعاً رشد چشمگیری را آغاز کرده بود.
وی می‌گوید: مدت زمان طولانی کار در یک کشور در حال توسعه موجب شده بود به مشکلات عادت کنم اما رشد خارق‌العاده اینترنت در همین مدت مرا به فکر وا داشت. کارلسون در تابستان 1996 چندین بار از مدارس منطقه واشنگتن دی سی بازدید به‌عمل آورد و مشاهده کرد چگونه تکنولوژی موجب دگرگونی روشهای یادگیری کودکان شده است. سپس بر پایه آن مشاهدات، وی می‌افزاید: برای من مشخص شده است اگر بانک جهانی تمام فعالیت خود را بر آموزشهای پایه‌ای در کشورهای فیر و آفریقایی متمرکز سازد، آنگاه 25 سال طول خواهد کشید تا تمامی ساکنان اینگونه کشورها بتوانند از دوره آموزش ابتدایی همگانی برخوردار شوند. تازه این مسئله نیز در صورت تحقق، تمامی مشکلات آن کشورها را حل نخواهد کرد. مسئله پیش‌گفته در ماموریت جدید کارلسون تجلی یافت: دسترسی کودکان کشورهای در حال توسعه به اقتصاد مبتنی بر دانشTHE KNOWLEDGE ) ECONOMY) بنابراین، هدف اساسی موسسه آموزش معلمان و دانش‌آموزان کشورهای در حال توسعه برای استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات به‌منظور بهبود روشهای آموزش و یادگیری است. مبارزه برای دستیابی به هدف یادشده منوط به حل یک سری مسایل به‌هم پیوسته به‌شرح ذیل است:
مجهزکردن مدارس به اینترنت;
تهیه و تدارک کامپیوتر و نگهداری از آن;
آموزش مربیان و تهیه مواد آموزشی مناسب.
پیچیدگی وظیفه مذکور، موسسه را بر آن داشت که به‌منظور پرکردن شکاف دیجیتالی، راهبردی منسجم در پیش گیرد. مشاوره و تهیه کمکهای مادی، حداقل اجزای تشکیل‌دهنده راهبرد یادشده هستند. کارلسون که در زمینه آموزش و پرورش نیز از تجربیاتی برخوردار است، به‌ویژه در خصوص امر آموزش احساس نگرانی می‌کند و می‌گوید: وقتی شما توانستید تمامی تجهیزات لازم را برای نصب کامپیوتر در کلاسهای درس فراهم کنید، آنگاه مشکلترین بخش کار یعنی آموزش مربیان، مدیران مدارس و دانش‌آموزان فرا می‌رسد. ما باید به این افراد یاد دهیم چگونه می‌توان از تکنولوژی‌های پیش گفته به‌طرز مفید و ثمربخشی استفاده کرد. در حال حاضر، موسسه در 26 کشور در حال توسعه - شامل 12 کشور در آفریقا و خاورمیانه، 7 کشور در آسیا و 7 کشور نیز در آمریکای لاتین - فعالیت دارد. موسسه مزبور معمولاً فعالیتهای خود را در کشوری جدید بااجرای یک پروژه آزمایشی در تعدادی از مدارس شروع می‌کند. به‌نحوی که مدارس یادشده از تمامی امکانات پروژه آزمایشی از قبیل کامپیوترها، ارتباط با اینترنت و آموزشهای لازم برخوردار می‌گردند.
هدف نهایی از اجرای برنامه‌های فوق این است که مقامات محلی یا از طریق تامین مالی توسط دولت و یا از طریق جلب حمایت مالی وام‌دهندگان بین‌المللی برای گسترش اینگونه پروژه‌ها در سطح کشور ترغیب شوند.
در تضاد با راهبرد جامع و کاملی که از سوی موسسه اتخاذ شده، موسسه مستقر در سان خوزه کالیفرنیا حداکثر مساعی خود را منحصراً بر مسئله اتصال به اینترنت متمرکز کرده است. موسسه در سال 1996 توسط و گروهی دیگر از دست‌اندرکاران تکنولوژی پیشرفته تاسیس گردید. شرکت اساساً به‌منظور نصب اینترنت در مدارس مناطق محروم آمریکا به‌وجود آمده است. موسسه مذکور در اواسط سال 1999 از طریق مشارکت با شرکت و دیگر سازمانهای غیرانتفاعی که در این زمینه فعالیت می‌کردند، کوششهای خود را متوجه کشورهای در حال توسعه کرد. از حدود 5 سال پیش، زمانی که شرکت تاسیس شد، ریاست هیات‌مدیره شرکت را به‌عهده گرفت.
شرکت اسکولز آن لاین> در حال حاضر از طریق نامه‌های الکترونیکی که از آفریقای جنوبی دریافت می‌کند، به راه‌اندازی پروژه آزمایشی 4 مدرسه در منطقه کمک می‌کند. تاکید می‌کند نهادینه‌کردن و استطاعت مالی مهمترین مشکلات گروه کاری وی به‌شمار می‌روند. وی می‌افزاید: چقدر خوب است یک برنامه آموزش ریاضی طراحی شده در ایالات متحده از طریق اینترنت برای مدرسه‌ای در مناطق روستایی کشور زیمبابوه ارسال شود. تکنولوژی مذکور برای ارتقاء سطح زندگی معلمان و دانش‌آموزان آن مناطق مفید و ارزشمند خواهد بود. رحیمی می‌نویسد: تنها از طریق نهادینه‌کردن و مشارکت توده مردم می‌توان مشکلات را از میان برداشت. البته در صورتی که امکانات لازم فراهم نباشد یا اینکه شرکتهای فراهم‌کننده خدمات اینترنتیINTERNET ) SERVICE PROVIDER=ISP) به فعالیت خود خاتمه دهند، هیچ‌یک از امور فوق عملی نخواهد شد. رحیمی مسائل فوق را مربوط به معضل تامین مالی می‌داند. وی می‌نویسد: اگر مسئله استطاعت مالی حل شود، نه‌تنها دسترسی به اینترنت، بلکه تمامی مسائل مربوط به اجرای پروژه حل خواهد شد.
علاوه‌بر این معلمان ناچارند برای جبران هزینه‌های مالی به اضافه‌کاری بپردازند. مدارس تحت پوشش طرح نیز برای پرداخت هزینه کاغذ، تونر(TONER) و... نیاز به‌پول دارند. همچنین هزینه‌های مربوط به‌استفاده از خدمات شرکتهای اینترنتی نیز که در تعداد زیادی از مناطق گران است باید پرداخت گردد و همچنین فضای آموزشی مورد نیاز بایستی ساخته، نگهداری و تعمیر شود. ما با ارائه برنامه‌های ویژه‌ای به مدارس تحت پوشش طرح یاد می‌دهیم چگونه مدارس مشابه توانسته‌اند امکان تداوم اجرای پروژه را فراهم آورند. این مدارس می‌توانند الگوی مناسبی در این زمینه باشند. آنان ناچارند طرحی را برای استمرار پروژه به‌نحوی طراحی کنند که برای آنان کارساز باشد.
اساسی‌ترین کاری که شرکت مسئولیت اجرای آن‌را در مدارس به‌عهده دارد، ایجاد مرکز یادگیری اینترنتیTHE INTERNET LEARNING ) CENTER) است.
در این مرکز 10 کامپیوتر متصل به اینترنت، تعدادی پرینتر، یک اسکنر و یک دستگاه دوربین دیجیتالی وجود دارد. ضمناً تمامی دستگاههای فوق به یک شبکه محلی کامپیوتری(LOCAL AREA NETWORK) متصل هستند. شرکت برای تداوم فعالیت مراکز اینترنتی فوق، معلمان محلی را آموزش داده و از مقامات منطقه‌ای دعوت می‌کند برای اطمینان یافتن از اتصال به اینترنت از اینگونه اماکن بازدید به‌عمل آورند. موسسه یادشده تا اواخر سال 2001، حدود 19 پروژه آموزش اینترنتی را در کشورهای در حال توسعه، آمریکا، اسپانیا، فلسطین اشغالی و ژاپن راه‌اندازی کرده است.
سومین برنامه‌ای که در این خصوص ارائه شده مربوط به موسسه مستقر در ایالت ماساچوست است. برنامه مذکور به‌شدت بر مسئله تامین سخت‌افزارهای کامپیوتری تاکید دارد. بنیانگذار و رئیس موسسه یادشده می‌گوید: شما هرکجا بخواهید میتوانید این برنامه را آغاز کنید. ما بانی اجرای آن هستیم. وی
می‌افزاید: ما می‌گوئیم شما میتوانید با قیمت بسیار ارزان تجهیزات کامپیوتری را خریداری کرده و به اینترنت متصل شوید. ما تنها اجرای بخش کوچکی از کار را به‌عهده داریم. موسسه ما اکیداً به مسئله کودکان توجه دارد. جوانان فقیر نیز بایستی بتوانند از اینترنت استفاده کنند. کامپیوترهایی که توسط موسسه به کشورهای درحال توسعه فرستاده می‌شود ازسوی شرکتهای بازرگانی اهدا شده‌اند. کامپیوترهای ارسالی دست دوم ولی مفید و کارا هستند. دستگاههای مذکور توسط و کارکنان داوطلبش مجدداً تعمیر و بازسازی می‌شوند. شرکت تا اواسط ماه نوامبر 2001 با 869 مدرسه در 24 کشور جهان در این خصوص همکاری داشته است. همچنین طی شش ماه گذشته موسسه یادشده کانتینرهای چهل فوتی را که حاوی حدود 380 دستگاه کامپیوتر، مانیتور، ماوس و تجهیزات گوناگون شبکه‌های کامپیوتری بود، برای استفاده گروهی از مددکاران اجتماعی به مناطق روستایی نپال و همچنین به برنامه‌های توسعه پایدار سازمان ملل در کامرون و بنین و برای یک گروه بین‌المللی کمک‌رسانی در نیجریه و آنگولا و نیز پروژه انجمن کامپیوتر برای مدارس در شهر گوا(GOA) هندوستان ارسال کرده است. علاوه براین، در اوائل سال 2002 نیز محموله دیگری آماده ارسال به بنگلادش، اوگاندا و ایالت گجرات (هندوستان) است.
به گزارش اخیر موسسه یک سازمان بین‌المللی غیردولتی است که به ارزیابی ابتکارات و سیاستهای رفع شکاف دیجیتالی می‌پردازد - اشاره می‌کند و می‌گوید: در گزارش مذکور مسئله دسترسی واقعی به اینترنت تشریح و گفته شده این امر فراتر از دسترسی فیزیکی به اینترنت است. دسترسی واقعی به اینترنت این امکان را برای مردم فراهم می‌آورد که بااستفاده از تکنولوژی به‌نحو موثری سطح زندگی خویش را ارتقاء دهند. به‌هرحال، شرکت به‌جای اینکه اهم تلاش خود را صرف مونتاژ تمامی قطعات لازم برای دسترسی به اینترنت کند، سعی دارد بااتکاء بر شرکای اصلی و دریافت‌کنندگان کامپیوترهای خود، تعداد زیادی از معضلات اجرای پروژه را حل کرده و بر مشکلات کار فائق آید. موسسه یادشده و شرکای اصلی آن همواره برای کاربران کامپیوترهای خود توصیه‌هایی پیرامون چگونگی تداوم فعالیت پروژه ارائه می‌کنند که از جمله می‌توان به سالم نگه‌داشتن کامپیوترها، شبکه و نحوه استفاده درست از آن اشاره کرد. همچنین آنان را ترغیب می‌کند برنامه‌های خود را در این زمینه به‌صورت کتبی برای شرکت ارسال کنند. علاوه براین، شرکت برای تعمیم روحیه پاسخگویی در میان کاربران، متعاقباً برنامه‌های دریافتی را از طریق شبکه اینترنت برای بررسی و درک آن توسط مردم در دسترس آنان قرار می‌دهد.
شرکت یادشده به‌منظور اینکه در بلندمدت بتواند هزینه‌های اجرای پروژه را تامین کند از یک استراتژی دومنظوره استفاده می‌کند. بدین‌ترتیب که در تعدادی از مدارس تحت پوشش پروژه، طی ساعات متعارف کلاسهای درس، استفاده از کامپیوتر تنها اختصاص به دانش‌آموزان دارد اما در ساعات غروب و پس از پایان کلاس هرکس می‌تواند با پرداخت مبلغ معینی از خدمات اینترنتی مدرسه استفاده کند.
بااستفاده از درآمدی که از طریق عملیات تجاری فوق به‌دست می‌آید می‌توان هزینه‌های جاری اتصال به اینترنت را پرداخت کرد. همچنین این عملیات تجاری می‌تواند موجب نفوذ اینترنت در اقشار مختلف مردم و نیز باعث توسعه محلی گردد. اندرسون اظهار می‌دارد: هدف ما کمک به مردم ضعیف است. وی می‌افزاید: ما اطمینان داریم دسترسی به کامپیوتر موجب تحول و دگرگونی در مناطق روستایی خواهد شد.
پدیده
آیا تمامی شور و اشتیاقی که نسبت به کامپیوتر و اینترنت ابراز می‌شود بیجا و بی‌مورد است‚ آیا پرکردن شکاف دیجیتالی سزاوار چنین توجه ویژه‌ای است‚ اعداد و ارقام، آشکارا نشان‌دهنده این امر هستند که میزان دسترسی به اینترنت و همچنین تعداد خبرگان علوم کامپیوتری به‌نحوی نابرابر در میان ملل کشورهای جهان پراکنده شده‌اند. این امر مسئله‌ای غیرمترقبه نیست، زیرا در جهان امروز دسترسی به دانش اغلب محدود است. براین اساس، مشخص می‌گردد چرا تا بدین حد به تکنولوژی اطلاعات بها داده می‌شود. اما بعضی از ناظران معتقدند در جهان امروز، تکنولوژی اطلاعات مسئله‌ای چندان مهم و ضروری محسوب نمی‌شود. در کتاب (منتشر شده در اوت سال 2000) می‌نویسد: شکاف دیجیتالی بحران به‌شمار نمی‌رود. وی می‌افزاید: بحرانهای واقعی عبارتند از: جهان گرسنه، جنگها، ایدز و تخریب محیط زیست. هرگاه اینترنت بتواند معضلات فوق را حل کند، آنگاه شاید ضروری باشد هرنفر یک کامپیوتر در اختیار داشته باشد. ضمناً باید در نظر داشت تکنولوژی نیز با سرعت مناسبی در حال پیشرفت است.
تعداد کمی از افراد درگیر بحث شکاف دیجیتالی هستند و این امر گویای آن است که گرسنگی، جنگ و بیماری ایدز موضوعاتی به مراتب مهمتر از دسترسی به اینترنت تلقی می‌شوند. به‌هرحال، اغلب اوقات استدلال می‌شود تکنولوژی اطلاعات می‌تواند موجب تقویت تلاشهایی شود که در جهت حل مشکلات فوق و مسائل اساسی دیگر صورت گیرد.
در گزارشDIGITAL OPPORTUNITY TASK (DOT) که ماه مه 2001 بعد از اجلاس سران 8 کشور صنعتی جهان در اوکیناوای ژاپن انتشار یافت، به بهترین وجهی دیدگاه مقامات رسمی کشورهای یادشده در خصوص اهمیت تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات برای توسعه اقتصادی تشریح شده است. وقتی که از این تکنولوژی به نحو معقولی بهره‌برداری شود، می‌توان به نتایج امیدوارکننده‌ای دست یافت. در گزارش مزبور همچنین آمده است، تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات فرصتهای فراوانی را برای محدودساختن نابرابریهای اقتصادی و اجتماعی و نیز حمایت از ایجاد ثروتهای منطقه‌ای فراهم می‌آورد. بنابراین، تکنولوژی یادشده، سازمانهای بین‌المللی را جهت نیل به اهداف توسعه‌ای که برای کشورهای مختلف برنامه‌ریزی کرده‌اند، به‌طور همه جانبه‌ای یاری می‌دهد. البته تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات نمی‌تواند به‌عنوان یگانه داروی شفابخش تمامی مسائل و مشکلات مربوط به توسعه مطرح شود. اما به‌هرحال به‌میزان قابل توجهی می‌تواند موجبات بهبود ارتباطات و تبادل اطلاعات را فراهم آورد.
مقامات محلی می‌توانند بدین طریق، شبکه‌های قدرتمند اقتصادی و اجتماعی به‌وجود آورند و این شبکه‌های نیز به‌عنوان پایگاه‌های عمده‌ای برای نیل به پیشرفتهای اساسی در زمینه توسعه به‌شمار آیند.
فعالان و اندیشمندان دانشگاهی که درگیر مسئله پرکردن شکاف دیجیتالی هستند، ادعاهای مشابهی دارند علی‌رغم اینکه با زبانی غیر رسمی آن را بیان می‌کنند. بنیانگذار شرکت می‌گوید: یاری‌رساندن به کودکی که به واسطه ابتلا به بیماری ایدز در حال احتضار است به‌وضوح از توانمندساختن کودکان در استفاده از کامپیوتر مهمتر است. وی همچنین می‌افزاید: تدارک برای دسترسی به آموزش و پرورش و ارتباطات به‌منظور دست‌یافتن به منابع اطلاعاتی می‌تواند در برطرف‌ساختن موانع ناشی از جنگ، گرسنگی و مبارزه با بیماری ایدز کارگشا باشد. این شیوه می‌تواند به‌عنوان بخشی از راه حل مبارزه با مشکلات توسعه‌ای به‌شمار آید. رئیس شرکت می‌گوید: استفاده از شبکه جهانی اینترنت سبب می‌شود اطلاعات و ارتباطات لازم با دیگر جوامع بشری و مردم دنیا برقرار گردد. این شبکه به‌نوبه خود ابزار قدرتمندی است که بااستفاده از آن، می‌توان در برابر بسیاری از بحرانها مقاومت کرد. در حال حاضر شبکه مذکور از موقعیت بی‌نظیری برخوردار است.
رئیس برنامه سیاستگذاری و مدیریت ارتباطات راه دور در دانشکده مدیریت دانشگاه سان فرانسیسکو جریان فعالیت و را تشریح می‌کند و می‌گوید: بهترین مثالی که می‌توان در زمینه فعالیتهای تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات مطرح کرد، فعالیت مدیر اکوادوری تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات است. کشاورزان مزرعه‌ای به وی اطلاع دادند که یک آفت خاص موجب نابودی محصول سیب‌زمینی آنها شده است. آنها از وی درخواست کمک کردند و حتی جهت دریافت کمک از وزارت کشاورزی به سمت شهر کیتو (پایتخت اکوادور) رهسپار شدند. اما هیچگونه جواب مساعدی دریافت نکردند. مدیر این پروژه یک پیغام اینترنتی در خصوص مشکل پیش آمده به‌همراه چندین پیشنهاد راهبردی که کشاورزان بتوانند بااستفاده از آن آفت مذکور را در عرض یک روز نابود سازند، از طریق شبکه اینترنت برایشان ارسال کرد. کشاورزان توانایی آن را داشتند که یکی از پیشنهادات فوق را عملی سازند. بدین ترتیب، راهبرد یادشده معیشت و محصول آنان را از خطر نابودی رهانید.
هیچ‌یک از اشخاصی که مورد مصاحبه قرار گرفته‌اند از مشکلاتی که در زمینه استقرار تکنولوژی اطلاعات وجود دارد، بی‌اطلاع نبودند. این مشکلات می‌تواند تفاوتهای معناداری را در جوامع ایجاد کند. می‌گوید: صرفاً وجود تعداد زیادی کامپیوتر و اتصال به اینترنت نمی‌تواند موجب برطرف شدن کلیه معضلات شود. وی نیز به مشکلاتی همچون گرسنگی، جنگ، تخریب محیط زیست و ایدز توجه دارد. وی می‌افزاید: بسیار ساده‌لوحانه و غیرمنطقی است که استدلال کنیم استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات می‌تواند موجب حل تمام مشکلات پیش گفته شود.
برخی از منتقدان ادعا می‌کنند اجرای چنین پروژه‌هایی پیامدهای ناگواری به‌دنبال خواهد داشت. آنها معتقدند استفاده از کامپیوتر نمی‌تواند فاصله زیاد میان کشورهای فقیر و غنی را برطرف سازد مگر آنکه دسترسی کشورهای در حال توسعه به اینترنت و افزایش توان مالی آنان به‌میزان زیادی موجب بهبود زیرساختهای ارتباطی را فراهم آورد.
طبق گزارش از دانشگاه سان‌فرانسیسکو، اغلب نگرانیها در خصوص هزینه دسترسی به اینترنت بی‌مورد است. این گزارش می‌افزاید: برای دسترسی مردم مناطق در حال توسعه و روستایی به اینترنت راه‌های بسیاری وجود دارد. در این زمینه، کارآفرینان زیادی در کشورهای صنعتی در جستجوی راه‌هایی هستند که امکان دسترسی آسان به اینترنت را برای مردم فقیر جهان به‌صورت فراگیری فراهم آورد. ضمن اشاره به تنگناهای موجود در این خصوص می‌گوید: مشکل این است که چه سیاستهایی را باید اتخاذ کرد تا به واسطه آنها بتوان تنگناهای موجود برسر راه گسترش خدمات اینترنتی را مرتفع ساخت و مردم فقیر جهان را از خدمات یادشده بهره‌مند ساخت. همچنین اظهار می‌دارد: اغلب کشورهای آفریقایی به شبکه‌های کامپیوتری اجازه رقابت نمی‌دهند. همچنین اجازه استفاده از تکنولوژی‌هایی از قبیل ماهواره به کاربران نهایی(END - USERS) داده نمی‌شود. فراهم آمدن امکانات یادشده می‌تواند در بلندمدت موجب حل معضلات دسترسی به اینترنت شود.
نقش مجمع جهانی اقتصاد
به موازات گسترش نقش اینترنت در اقتصاد جهانی، پدیده شکاف دیجیتالی نیز مورد توجه فزاینده جوامع بین‌المللی از جمله مجمع اقتصاد جهانی قرار گرفته است. در اجلاس سال 2000 مجمع یادشده، یک گروه کاری را به‌منظور محقق ساختن دو هدف ذیل تشکیل داد:
بسیج منابع موجود به‌منظور حمایت موثر از ابتکارات بخش خصوصی و دولتی در زمینه پرکردن شکاف دیجیتالی;
پیشبرد دستورالعملهای منطقه‌ای و جهانی درخصوص مسئله پیش گفته.
طبق گفته جولیت برتون سخنگوی این گروه کاری، شکاف دیجیتالی مسئله‌ای مهمتر از ناهمگونی جوامع مختلف بشری در دستیابی به تکنولوژی است. در گزارش این گروه کاری مسئله شکاف دیجیتالی به‌گونه‌ای همه‌جانبه و فراگیر منعکس شده است. بدین‌ترتیب که معتقد است نابرابری مابین ملل مختلف جهان ناشی از چگونگی استفاده آنان از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات به‌مثابه ابزاری در جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی است.
همانگونه که از این تعریف جامع برمی‌آید، نباید انتظار داشت تمام مشکلات مربوط به شکاف دیجیتالی کشورهای در حال توسعه صرفاً بااستقرار تعدادی کامپیوتر در منازل و مدارس این قبیل کشورها حل گردد. این گروه کاری از طریق تاکید بر ضرورت آموزش و پرورش و آموزشهای فنی و حرفه‌ای به ملل در حال توسعه، ایده مزبور را پذیرفته است. فرایند مذکور عملاً در نوامبر سال 2000 در دستور کار این گروه قرار گرفت. گروه یادشده، کمیته راهبردی آموزش و پرورش را به‌منظور مشخص‌کردن وظایف و نیز حمایت مالی موثر از برنامه‌های درنظر گرفته شده، تاسیس کرد. بدین ترتیب، اعضای مجمع اقتصاد جهانی که در برنامه‌های پرکردن شکاف دیجیتالی به‌طور موثری مشارکت داشتند، تشویق شدند.
در بهار سال 2001 کمیته مزبور شش برنامه جدید و شایان توجه خود را به مرحله بهره‌برداری رسانید و مجمع اقتصاد جهانی علاوه بر ، و از تاسیس ) نیز استقبال کرد که فعالیتهای این شرکت هم در زمینه انتقال تکنولوژی بوده و با هدف حمایت از توسعه اقتصادی صورت می‌گیرد. کمیته مستقر در برزیل تحت عنوان که به آموزش مهارتهای استفاده از کامپیوتر، گسترش حقوق بشر و تکنولوژی اطلاعات اهتمام دارد، نظام مشترکی جهت ایجاد دستورالعملهایی برای آموزش کامپیوتر و اینترنت در کشورهای درحال توسعه پایه‌ریزی کرده است.
مذاکره با رهبران سه سازمان یادشده و توصیه‌های آنان در خصوص حمایت از گروه کاری ویژه نتایج مطلوبی دربرداشت، لیکن بسیاری از خواسته‌های سازمان‌دهندگان را برآورده نساخت. مدیر موسسه پیرامون به‌رسمیت شناختن فعالیتهای شرکتش از سوی مجمع اقتصاد جهانی می‌گوید: این امر مسئله بسیار مهمی است. چرا که شرایطی را برای ما فراهم می‌سازد تا بتوانیم از طریق اجلاس منطقه‌ای اقتصادی در بوئنس آیرس و دوربان آفریقای جنوبی پیام خود را به‌صورت گسترده‌تری به سراسر جهان ابلاغ کنیم. آنگاه تحقق این امر، به‌نوبه‌خود موجب خواهد شد تقاضا از سوی وزارتخانه‌های آموزش و پرورش که در جستجوی چنین فعالیتهایی هستند، افزایش یابد. وی همچنین می‌گوید: . وی در ادامه می‌افزاید: این اقدام، اعتبار لازم را به شرکتهایی که در موسسه ما پذیرفته شده‌اند، اعطا می‌کند و موجب دسترسی ما به تصمیم‌گیرندگان اصلی در شرکتها که سابق براین تنها به‌عنوان یک شرکت غیرانتفاعی نوپا که فعالیتهایشان معطوف به کشورهای در حال توسعه بود، فراهم می‌آورد.
مدیر شرکت تجربه متفاوتی را شرح می‌دهد. وی می‌گوید: من در چندین گردهمایی در سراسر جهان حضور داشته‌ام اما آنها تاکنون به نتایج قابل توجهی دست نیافته‌اند. وی هنوز سعی دارد در خصوص این مسئله، سعه صدر داشته باشد بویژه از زمانی که با پاره‌ای از اقدامات کمیته راهبردی آموزشی به‌عینه مواجه شده است.
به‌نظر می‌رسد تجربه در جایگاهی مابین این دو قرار گیرد. می‌گوید: تایید مجمع اقتصاد جهانی، تاثیری عمده به‌دنبال داشت. وی در این رابطه به شماری از شرکتهای جدید که اعضای مجمع اقتصاد جهانی را حمایت مالی می‌کنند، اشاره دارد.
اما این حمایت به‌اندازه‌ای موثر نبود که انتظار می‌رفت. گرچه در ابتدا ارتباطات مزبور می‌توانست آسانتر صورت گیرد اما این امر، مسئله‌ای انسانی تلقی می‌شود و نیازمند برگزاری جلسات رودر روی کارکنان است تا پس از آن بتوانند فعالیتهای پروژه یادشده را آغاز کنند.
عجیب آنکه تاکید بر اقدامات بشردوستانه ممکن است حضور شرکتهای حمایت‌کننده مالی را در چنین برنامه‌هایی با محدودیت مواجه سازد. یک عضو گروه کاری مجمع اقتصاد جهانی که برای نگارش این مقاله با او مصاحبه شده بود، نقل می‌کند انگیزه‌های فردی برای شهروند خوبی‌بودن همانند انگیزه شخصی به‌منظور درگیرشدن در مسئله انتقال تکنولوژی می‌تواند مثمر ثمر واقع شود. از گروه اینتل می‌گوید: کاهش شکاف دیجیتالی می‌تواند برای صنعت تکنولوژی سودآور باشد. وی می‌افزاید: اینتل در کانون چنین صنعتی قرار دارد اما محاسبات بازرگانی نباید ما را از تصمیماتمان دور سازد تا قادر شویم برنامه‌های خود را در حوزه‌هایی نظیر آموزش و پرورش تداوم بخشیم. ما صرفاً به‌دنبال آن هستیم که در چه مواردی می‌توانیم کارها را به‌نحو احسن انجام دهیم تا استعدادها و منابع بالقوه خود را متوجه آن سازیم.
تمامی حامیان مالی در چارچوب اهداف بشردوستانه در این کار مشارکت نکرده‌اند. به‌هرحال - سخنگوی - که یکی از اعضای گروه ویژه مجمع اقتصاد جهانی است، می‌گوید: شرکت وی متعهد شده است تا به پرکردن شکاف دیجیتالی کمک کند. وی می‌افزاید: این امر منوط به نظر شخصی رئیس و مدیر ارشد اجرایی شرکت است و مسئولیت جمعی تلقی و براساس مشارکت در امر توسعه کشورهای فقیر پایه‌ریزی شده است. اما او می‌افزاید ما چنین مشارکتهایی را صرفاً فعالیتی بشردوستانه قلمداد نمی‌کنیم. همانند سایر شرکتها، ما اقدامات بشردوستانه و اهداف بازرگانی را ارزیابی کرده و آنها را با یکدیگر تلفیق کرده‌ایم.
وی در پاسخ به این سوال غامض که چگونه پیگیری این اهداف متناقض با یکدیگر امکان‌پذیر است می‌گوید: آنچه که راه‌اندازی این پروژه را از لحاظ تجاری با معنی می‌سازد، این است که بدین‌ترتیب محصولات واحدهای تجاری ما مورد استفاده قرار می‌گیرند. زیرا این امر، راهی است که برای آنان شناخته شده است و سرمایه‌گذاری مخاطره‌آمیزی در بازارهای جدید تلقی می‌شود. ما نیازمند آن هستیم که واحدهای تجاری‌مان در اجرای این فعالیت از راهبردهای منطقی و روشنی برخوردار باشند. به‌عنوان مثال برای انجام فعالیتهایمان باید کشوری را انتخاب کنیم که از نظر ما قابلیت گسترش فعالیتهای تجاری در آن فراهم باشد.
دست‌کم بعضی از مدیران شرکتهای غیرانتفاعی ترغیب شده‌اند که به‌صورت دسته‌جمعی در زمینه انتقال تکنولوژی حداقل از لحاظ مالی مشارکت بیشتری داشته باشند. موسس شرکت مذاکراتی را بااین منظور که به‌صورت بالقوه شرکای خود را از این طریق در پروژه پیش گفته درگیر کند، ترتیب داده است. حداقل چهارمیلیارد نفر از ساکنان کره زمین در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند که بازاری بزرگ و دست‌نخورده محسوب می‌شود. از طریق کار با موسسه ما شما قادر خواهید بود به‌عنوان یک همکار برنامه‌های پایه آموزشی را در یک کشور ارائه کنید تا از آن طریق 40 الی 50 مدرسه تحت پوشش قرار گیرد. اجرای کامل این برنامه‌ها 3 الی 4 سال طول می‌کشد تا به مرحله‌ای برسد که به‌اندازه کافی برای ارزیابی داده‌ها و اشتراک آن با وزارت آموزش و پرورش کشور هدف مورد استفاده قرار گیرد.
در آن صورت اگر ما پروژه خود را در کشور مربوطه به‌نحو احسن انجام دهیم، وزارت آموزش و پرورش کشور مزبور مصمم خواهد شد پروژه‌های مشابه را ارتقا بخشد. سپس کشورهای در حال توسعه برای تامین منابع مالی لازم جهت اجرای پروژه‌های این‌چنینی به بانک جهانی یا اتحادیه اروپا روی خواهند آورد و تعداد مدارس تحت پوشش را از 40 واحد به هزار واحد آموزشی ارتقا می‌دهند. آنگاه بازار چنین فعالیتهایی رونق خواهد یافت.
اندرسون از موسسه تاکید می‌کند بازاریابی و تاثیر نامهای بازارهای معتبر تجاری از مسائل مهم اجرای چنین پروژه‌هایی به‌شمار می‌رود. موسسه وی سعی می‌کند از طریق فرایند انتشار خبرنامه‌های مطبوعاتی، مشارکت شرکتها را در این زمینه جلب کند. اندرسون می‌افزاید: ما از پیشنهادات جدی برای آن که بتوانیم حوزه انتقال تکنولوژی به کشورهای فقیر را متحول سازیم، استقبال می‌کنیم.
- ۸۴/۰۶/۱۲